ديپلماسي پنهان
افشار سليماني
اگر ايالات متحده امریکا تا سوم اسفند تحریمها را لغو نکند (که لغو نخواهد کرد) جمهوري اسلامي ایران براساس مصوبه مجلس شوراي اسلامي، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را تعلیق كرده و از اين تاريخ به بعد با آژانس بينالمللي انرژي اتمي تنها در قالب پادمان هستهای و معاهده منع تكثير تسليحات اتمي (NPT) همکاری خواهد کرد. در شرايطي كه همه چيز طبق اين سناريو پيش برود، از تاريخ سوم اسفند به بعد سطح كمي و كيفي بازرسيهاي آژانس بينالمللي انرژي اتمي از فعاليتهاي هستهاي ايران مانند سالهاي پس از اجرايي شدن برجام نخواهد بود و به نظر ميرسد كه اين اقدام ايران را با محدوديتهاي بيشتري روبهرو كند. گامهايي كه ايران در نتيجه خروج ايالات متحده از برجام در يك سال و نيم اخير برداشته شامل تولید فلز اورانیوم، افزایش میزان و درصد غنیسازی اورانیوم و دیگر اقدامات با اعتراض كشورهاي حاضر در برجام و ايالات متحده امريكا روبهرو شده و به نظر ميرسد كه اين گامها به علاوه گام نهايي كه در تاريخ سوم اسفند ماه برداشته خواهد شد، ميتواند منجر به همگرايي بیشتر امریکا با اروپا، روسیه و چین در مورد پرونده هستهاي ایران شود. تداوم و تعميق اين همگرايي ميتواند منجر به اعمال تحریمهای بیشتر علیه ايران، احیای تحریمهای اتحاديه اروپا شده و احتمال ارجاع پرونده هسته ایران به شورای امنیت و تکرار تصویب قطعنامههای هفتگانه علیه ايران نيز وجود خواهد داشت. بهرغم اینکه تاکید ایران بر بازگشت امریکا به برجام و لغو تحریمها به دلیل نقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد موضع برحقی است اما واقعيت تلخ اين است كه نظام بینالملل نه بر پایه حق و عدالت بلکه حول محور قدرت همهجانبه و رقابت میچرخد. ادامه تنش در پرونده هستهاي ايران ميان تهران و ساير اعضاي توافق و اصرار تهران و واشنگتن در سیاست اعلامی خود برای برداشتن گام اول از سوی طرف مقابل، موجب انجماد بیشتر اين پرونده و خسران فراوان برای منطقه، جهان و طرفین خواهد شد. ناگفته نماند كه تداوم اين بنبست ميتواند آثار سوء بسياري بر وضعيت اقتصادي ايران و معيشت مردم هم بگذارد. با توجه به محدودیتهای داخلی و خارجی هر دو کشور در تصمیمگیری، راهبرد کم هزینه و سودمند استفاده از دیپلماسی پنهان (همچون گذشته) در آغاز راه و فراهمسازي بستر دیپلماسی آشکار برای ادامه مسیر در گامهای بعدی است. در قالب دیپلماسی پنهان، امریکا و ایران میتوانند درباره گامهای متقابل به توافق برسند. در حال حاضر طرحهاي بسياري براي خارج شدن برجام از بنبست پيشنهاد ميشود و يكي از اين طرحها ميتواند اينگونه باشد كه امریکا برای خرید نفت از ایران معافیتهایی برای دو یا سه کشور خریدار نفت و بازگشت پول آن به ايران در نظر بگیرد. با شروع فروش نفت و دریافت پول، ایران یکی از اقدامات خود را در موضوع هستهای به شرایط مندرج در برجام بازگرداند. براساس اين طرح پيشنهادي، در گام دوم امریکا ميتواند تسهيلاتي را براي بازگشت طلب ایران از کشورهای مختلف فراهم کند و در مقابل تهران هم يكي ديگر از گامهاي هستهاي برداشته شده را به عقب بازگرداند. در اين ميان عدم مخالفت ايالات متحده با دريافت وام از صندوق بينالمللي پول از سوي ايران ميتواند اقدام مثبت ديگري به حساب آيد. در اين طرح ادامه گامهاي دو طرف به شكل مرحلهاي ميتواند هم به نجات برجام منتهي شود و هم فضا را براي مذاكرات دو و چندجانبه پيرامون مسائل باقي مانده مهيا كند.