فيلم فرهادي
در جشنواره كن
واكنش‌هاي متفاوتي داشت
هندسه پيچيده «قهرمان»
تينا جلالي
از هفته گذشته هفتادوچهارمين دوره فستيوال فيلم كن كه ويترين فيلم‌هاي مهم اروپايي و جهان به شمار مي‌رود با يك سال تاخير و با تمهيدات ويژه كرونايي در شهر ساحلي كن در جنوب شرقي فرانسه آغار به كار كرده؛ جشنواره‌اي كه هر ساله ميزبان بزرگ‌ترين ستارگان و سينماگران از اقصي‌نقاط جهان است. جايي كه از گدار و فدريكو فليني و كيارستمي گرفته تا تارانتينو و آكيراكوروساوا و بسياري از نيك‌نام‌ترين فيلمسازان فرصت عرضه آثارشان را به دست آورده‌اند. جشنواره‌اي كه صرفا يك رويداد هنري نيست بلكه محلي براي تبادل نظرات فرهنگي، هنري و گاهي سياسي هم بوده است.
البته كه جشنواره كن امسال به دليل محدوديت‌هاي كرونايي در زمان مشخص هر ساله (21 ارديبهشت تا اول خرداد) برگزار نشد به هر روي با دو ماه تاخير امسال هم همچون سال‌هاي گذشته شاهد حضور فيلمسازان سرشناس و نام‌آور زيادي با نگرش‌هاي فكري و زاويه نگاه‌هاي متفاوت در اين گردهمايي باشكوه هستيم؛ سينماگراني كه با نمايش فيلم‌شان در اين رويداد ضمن به اشتراك گذاشتن تجربيات حرفه‌اي خود، از دغدغه‌ها و تفكرات‌شان با مردم دنيا سخن مي‌گويند. فيلمسازاني نظير لئو كاركس با فيلم «آنت»، ناني مورتي «سه طبقه»، وس اندرسون «گزارش فرانسوي» تا پل ورهوفن با «بندتا»، ميا هانسن-لاو «جزيره برگمن»و اصغر فرهادي «قهرمان».
هيات داوران چه كساني هستند؟
24 فيلم بخش رقابتي جشنواره امسال براي كسب نخل طلا توسط گروهي از هنرمندان به داوري گذاشته مي‌شود كه تركيب آنها را بيشتر خانم‌ها تشكيل مي‌دهند؛ شايد همين نكته خود باعث غيرقابل پيش‌بيني بودن جايزه اين دوره جشنواره باشد. «ميلن فارمر» خواننده و بازيگر كانادايي- فرانسوي، «مگي جيلنهال» بازيگر، تهيه‌كننده، فيلمنامه‌نويس و كارگران اهل امريكا، «متي ديوپ» كارگردان و بازيگر فرانسوي- سنگالي، «جسيكا هاسنر» كارگردان، تهيه‌كننده و فيلمنامه‌نويس اتريشي، «ملاني لورن» بازيگر، كارگردان و فيلمنامه‌نويس فرانسوي، «كلبر مندونسا فيليو» فيلمساز برزيلي، «طاهر رحيم» بازيگر فرانسوي و «سانگ كانگ- هو» بازيگر اهل كشور كره‌جنوبي با رياست هيات داوران «اسپايك لي» كارگردان امريكايي فيلم‌هاي بخش مسابقه را داوري مي‌كنند.
تاكنون چه فيلم‌هايي با استقبال مواجه شدند؟
تا اين لحظه از برگزاري جشنواره فيلم‌هايي كه بيشترين توجه‌ها را به خود جلب كرده‌اند «گزارش فرانسوي» جديدترين ساخته «وس اندرسون» كارگردان امريكايي بوده كه تحسين‌هاي زيادي را بعد از نمايش فيلم در سالن داشته. «بيل موري»، «تيموتي شالامي»، «آدرين برودي»، «اوون ويلسون»، «تيلدا سوئينتون»، «استيفان پارك» و «بنسيو دل تورو» از بازيگران اين فيلم هستند كه در سالن لومير كاخ جشنواره حضور داشتند. همچنين محمد حقيقت در وب‌سايت سينما سينما نوشته: «در سالن دوبوسي براي منتقدين درخشان‌ترين فيلم مسابقه تا به اين لحظه نشان داده شد. اين فيلم به نام «تيتان»
(Titane) ساخته خانم ژوليا دوكورنو، از فرانسه به حق شايسته نخل طلاي جشنواره امسال است. تيتان يك شوك شديد به جشنواره و تماشاگران آن وارد و همه را از خواب بيدار كرد.» فيلم «روز پرچم» ساخته جديد شان پن و «آنت» لئو كارس، «ماشين مرا» به كارگرداني ريوسوكي هاماگوچي فيلم جديد مت ديمون يعني «استيل واتر» اقبال بالايي در پي داشتند.
هر فيلم كشف جديدي براي فيلمساز است
اما بالاخره بعد از گذشت چند روز از جشنواره، سه‌شنبه بعدازظهر فيلم اصغر فرهادي قهرمان اولين نمايشش را در سالن گرند لومير كاخ جشنواره تجربه كرد كه با استقبال خوبي از جانب حضار مواجه شد. فرهادي و گروهش پيش از نمايش روي فرش قرمز قرار گرفتند و اين كارگردان در گفت‌وگويي كوتاه روي فرش قرمز درباره برگزاري اين رويداد هنري در شرايط كرونايي گفت: باورم نمي‌شود كه اين جشنواره در حال برگزاري است و از مسوولان جشنواره كن براي مهيا كردن شرايط برگزاري جشنواره، تشكر مي‌كنم.
اين كارگردان در ادامه گفت: «با وجود اينكه همه آثار فيلمساز در يك مسير مشابه هستند، اما هر فيلم كشف جديدي است و زوايايي را كه شايد در ديگر فيلم‌ها به آن كمتر پرداخته شده برجسته مي‌كند و ادعا مي‌شود كه فيلمساز بايد فيلم به فيلم، عميق‌تر شود.»
او همچنين هدف از ساخت فيلم «قهرمان» را در درجه اول تعريف يك قصه خوب برشمرد كه مخاطب را خسته نكند و اين موضوع را مهم‌ترين هدف در قدم اول دانست. در همين مراسم فرش قرمز سارينا فرهادي (بازيگر و دختر اصغر فرهادي) و هايده صفي‌ياري (تدوينگر) امير جديدي بازيگر نقش اصلي فيلم «قهرمان» نيز حضور داشتند. جديدي تجربه كار با اصغر فرهادي را فوق‌العاده توصيف كرده و گفته: «مهم‌تر از فراگرفتن هنر از ايشان، اخلاق و انسانيت را از آقاي فرهادي ياد گرفتم. اين بازيگر درباره تجربه حضور روي فرش قرمز جشنواره كن نيز گفت: بسيار لذت‌بخش و باعت افتخار است كه با فيلم آقاي فرهادي در اين جشنواره شركت مي‌كنم.»
نشست خبري فيلم قهرمان
اما نهمين روز جشنواره فيلم «كن» با دومين نمايش فيلم «قهرمان» و برگزاري مراسم فوتوكال و نشست خبري اين فيلم پيگيري شد. اصغر فرهادي به همراه امير جديدي و «الكساندر ماله-گي» تهيه‌كننده فرانسوي فيلم «قهرمان» در نشست خبري فيلمش در هفتاد و چهارمين جشنواره فيلم كن شركت كرد.
اين كارگردان با بيان اينكه در فيلمسازي خود به دنبال بهبود چيزي در جهان است درباره هدفش از ساخت فيلم توضيح داد: «هركس تعريف خود را دارد و هدف خاص من اين است كه فرزندم و فرزند ديگري بتواند آزادانه در جامعه پرسش كند. اگر روزي در جهاني، بدون تابو و پرسش‌هاي ممنوعه باشيم، آنگاه احساس مي‌كنم در آغاز يك تغيير واقعي قرار داريم.»
همچنين ايسنا به نقل از ددلاين از فرهادي توضيح داد: «در ايران فرد حاضر است همه‌چيز را از دست بدهد تا آبرويش و تصويري كه جامعه از شما دارد را حفظ كند. آرامش و احساس اعتماد به نفس ناشي از دانستن اينكه شما از شهرت خوبي برخوردار هستيد، به حدي است كه براي حفظ آن، درنهايت به يك زندگي متزلزل در مورد زندگي خود خواهيد رسيد كه متفاوت از تصويري است كه از آن استفاده مي‌كنيد.»
شبكه‌هاي اجتماعي يكي از موضوعات اصلي فيلم «قهرمان» است كه اصغر فرهادي در اين باره گفت: اين تنها يكي از جنبه‌هاي داستان است و فقط به دليل اينكه رسانه در بين جوانان ايران در حال حاضر در همه جا حضور دارد و مقايسه‌اي است بين نحوه رفتار مردم در آن بستر مجازي و در جامعه واقعي ايراني.
اصغر فرهادي همچنين اضافه كرد كه ترجيح مي‌دهد در فيلم‌هايش به صورت مستقيم و صريح درباره مسائل سياسي صحبت نكند و در عوض با فيلمش به بررسي و مطالعه جامعه بپردازد و اجازه دهد مردم خودشان از فيلم نتيجه‌گيري كنند. سيستم‌ها مي‌خواهند همه‌چيز را درست و غلط، سياه و سفيد ارايه دهند، اما وقتي در جامعه زندگي مي‌كنيم مي‌بينيم كه چيزي كه براي يك شخص خوب است براي ديگري خوب نيست، هر شخص بايد بتواند خودش درست يا غلط را قضاوت كند و تشخيص دهد درست يا غلط برايش چيست.
همچنين در بخشي از نشست، اصغر فرهادي جملات سياسي جنجالي منتسب به خود در مصاحبه با پايگاه خبري «ورايتي» را تكذيب كرد و گفت: «آن جملات تصور مصاحبه‌كننده‌اي بود كه صحبت‌هاي من را ترجمه كرد. مردم خارج از ايران فكر مي‌كنند در ايران فضاي مجازي وجود ندارد، من گفتم از آنجايي كه فضاي بسته براي ابراز نظرات در ايران وجود دارد از اين جهت مردم از فضاي مجازي استفاده بيشتري مي‌كنند.»
واكنش منتقدان به فيلم اصغر فرهادي
چه بوده
پس از نمايش فيلم فرهادي در همان روز ابتدايي بازخورد منتقدان متفاوت بوده؛ برخي آن را بهترين فيلم اين كارگردان از زمان ساخت «جدايي» توصيف كردند و برخي هم اين نظر را ندارند.
- سه روزنامه فرانسوي لوموند، لوفيگارو و ليبراسيون دقايقي بعد از اولين نمايش فيلم به تحليل فيلم قهرمان پرداختند. لوموند نوشت: «قهرمان فرهادي بازگشتي چشمگير به هندسه پيچيده روابط اجتماعي است كه از وي‍‍ژگي‌هاي ممتاز سينماي اوست.» اين نشريه در ادامه آورده: «داستان فيلم اين‌بار در شيراز اتفاق مي‌افتد و به همين دليل تار و پود روابط اجتماعي و مصايب زنان و مردان فيلم متفاوت با فيلم درباره الي و جدايي است.» لو فيگارو آورده: «فرهادي به اوج و قدرت كارهاي اولش بازگشته است. او با اينكه ساخت چند فيلم را در كشورهاي اروپايي تجربه كرده ولي در ساخت فيلم در كشورش موفق‌تر است.» ليبراسيون هم نوشته: «فرهادي همچنان در فيلم‌هايش نگاه تلخ و نقادانه دارد.»
- ايسنا از مجله «ايندي واير» به نوشته «دويد ارليش» آورده: «اين فيلم به اندازه «جدايي» غيرقابل پيش‌بيني و غم‌انگيز است. ملودرام اجتماعي فرهادي با پيش‌بيني‌هاي سرراستي آغاز مي‌شود كه لايه به لايه با پيشروي داستان رو مي‌شوند، در حالي كه بحران اخلاقي اصلي در عمق داستان آشكار مي‌شود. فرهادي ساده‌ترين فيلم خود را پس از آغاز موفقيت بين‌المللي‌اش در حدود يك دهه پيش ساخته است اما در عين حال مي‌توان آن را چند وجهي‌ترين و همچنين بهترين فيلم او از زمان جدايي دانست.
- «لي مارشال» منتقد نشريه اسكرين نيز در يادداشتي درباره نماينده سينماي ايران در بخش رقابتي كن آورده است: «در عصر رسانه‌هاي اجتماعي، قهرمان واقعي بودن چگونه است؟ اگر مي‌دانيد كار درست را انجام داده‌ايد آيا مي‌توان حقيقت را پيچاند و با نقش بازي كردن ديگران را متقاعد كرد كه شما يك نابغه هستيد؟ اگر دفاع از حيثيت آنان به معناي بي‌آبرو كردن ديگري باشد، چه مي‌كنيد؟ اصغر فرهادي كارگرداني ايراني در درام جديدش اين موضوعات و ديگر پرسش‌هاي اخلاقي را گنجانده است، درامي به واقع قدرتمند كه با بازي چشمگير و مركزي امير جديدي در نقش اصلي (رحيم) همراه شده است.»
«قهرمان» بار ديگر ثابت كرد كه گرچه فرهادي يك نويسنده و كارگرداني مستعد براي ملودرام‌هاي پيچيده درباره مسائل اخلاقي و احساسي است، آثاري كه او در ايران مي‌سازد هميشه غني‌تر هستند.
فيلم قبلي فرهادي در كن با عنوان «همه مي‌دانند»، به‌رغم ستاره‌هاي بازيگر كه در اسپانيا ساخته شده به ندرت داراي ظرافت‌هاي دراماتيك هوشمندي اخلاقي است كه در فيلم «درباره الي»، «جدايي» و «فروشنده» مي‌بينيم. مي‌توان همه داستان‌هاي فرهادي را برداشت و آنها را تقريبا در همه جاي ديگر جهان بازسازي كرد و اين موضوع به ويژه درباره فيلم «قهرمان» صدق مي‌كند و داستان آن را مي‌توان در جايي ديگر مثل امريكا نيز دوباره ساخت. اما فيلم‌ها تنها داستان نيستند و «قهرمان» بخش قابل توجهي از قدرت خود را از شيراز و جامعه ايراني دريافت مي‌كند.»
- محمد حقيقت در سايت سينما سينما نوشت: «فيلم قهرمان، فيلمبرداري خوب و بازي‌هاي قابل قبول ارايه داده است و در پايان نمايش اول اين فيلم تماشاگران بسيار از فيلم استقبال كردند، اين فيلم همچنان از پيچش‌هاي سناريونويسي جذابي برخوردار است. اما حيف كه كمي كشدار و پرحرف است و بيش از حد كارگردان و سناريست مايل بوده اطلاعات به تماشاگر بدهند و كمي فيلم كشدار جلوه مي‌كند و چه حيف! اما در مجموع از دو فيلم قبلي آقاي اصغر فرهادي موفق‌تر عمل كرده و قابل لمس‌تر است. حال بايد از فردا منتظر نظرات منتقدين اروپايي و غيره باشيم.
- پيتر بردشاو منتقد گاردين با دادن سه ستاره از ۵ ستاره به فيلم «قهرمان» از آن به عنوان فيلمي با داستاني درباره شبكه‌اي درهم تنيده ياد مي‌كند و فيلم را همان‌قدر ناخوشايند مي‌داند كه زندگي واقعي اين‌گونه است. او همچنين از بازي هوشمندانه و ظريف امير جديدي در نقش رحيم تمجيد مي‌كند اما به‌طور كل «قهرمان» را راضي‌كننده نمي‌داند.
نمايش فيلم‌ها بدون فاصله‌گذاري
از فيلم فرهادي كه بگذريم براي قرار گرفتن در فضاي جشنواره با غلامرضا موسوي از تهيه‌كنندگان سينما كه امسال در محل برگزاري جشنواره كن حضور دارد تماس گرفتيم. او به «اعتماد» مي‌گويد: «اساسا امسال حدود 40درصد كساني كه هرساله به كن مي‌آيند، به جشنواره نيامده‌اند اما برگزار‌كنندگان جشنواره سعي كرده‌اند همچنان تشريفات كن را كه مثال‌زدني است حفظ كنند و اجازه ندهند كرونا تشريفات و زرق و برق جشنواره را به چالش بكشد.» به گفته موسوي هوا به خاطر فصل تابستان به‌شدت گرم و شرجي است و همين باعث شده تا اهالي سينما كمتر در خارج از سالن‌ها ديده شوند. او همچنين توضيح مي‌دهد كه «برگزار‌كنندگان كن در تعامل با دولت فرانسه براي شركت‌كنندگان تسهيلات مسافرتي قائل شدند، از جمله شرط تزريق واكسن را حدف و به جاي آن تست ۴۸ ساعته را جايگزين كرده‌اند، پليس فرانسه هم براي ميهمانان جشنواره تسهيلات ورود قائل شده است. سالن‌ها، در صورت درخواست بليت توسط تماشاگران كاملا تكميل است و هيچ‌گونه فاصله‌گذاري در سالن‌ها رعايت نمي‌شود.» او در عين حال توضيح مي‌دهد: «امسال تماشاگران فرش قرمز، به روايتي افزايش سه برابري دارد. اين گروه بخشي سينه‌فيل هستند و بقيه مسافران كن كه براي تعطيلات تابستاني به اين شهر مي‌آيند و به همين جهت بازار امضا و عكس با هنرمندان حسابي گرم است.» از موسوي درباره رونق بازار جشنواره مي‌پرسيم: «امسال بازار جشنواره خلوت است و به‌طور فيزيكي از بازار استقبال خوبي نشده، از ايران هم فقط شركت آريا انيميشن حضور دارد.» اين تهيه‌كننده با تكميل صحبت‌هايش درباره هفتاد و چهارمين جشنواره فيلم كن مي‌گويد: «به خاطر كرونا و جلوگيري از صف‌هاي طويل، براي ورود به سالن‌ها بليت را بايد اينترنتي رزرو كرد. با اين همه هنگام ورود به سالن‌ها، صف‌هاي نسبتا طويل تشكيل مي‌شود. سالن‌ها هم همان‌گونه كه گفتم مملو از تماشاگر است و هيچ فاصله‌اي، ظاهرا به خاطر تست‌هاي ۴۸ ساعته رعايت نمي‌شود.» به اين نكته اشاره كنيم كه هفتاد و چهارمين دوره جشنواره كن از 6 جولاي (15 تير) در شهر ساحلي كن آغاز به كار كرده و برپايي آن تا 17 جولاي (26تير) ادامه دارد.