«اعتماد» به بهانه توقيف نفتكش «اسكيپر» تحولات منطقه كاراييب را بررسي می کند
خيز امريكا براي شكستن محور «كاراكاس-هاوانا»
حديث روشني
براساس ادعاها و اظهارات منابعي در درون صنعت نفت ونزوئلا، نفتكش توقيف شده توسط ايالاتمتحده در سواحل اين كشور در هفته جاري بخشي از تلاش دولت ونزوئلا براي حمايت نفتي از كوبا بوده است. به ادعاي اين منابع، اين نفتكش كه «اسكيپر» نام دارد، طبق دادههاي داخلي شركت دولتي نفت ونزوئلا در تاريخ ۴ دسامبر بنادر اين كشور را ترك كرده و نزديك به دو ميليون بشكه نفت خام سنگين اين كشور را حمل ميكرد. براساس اين دادهها، مقصد اين كشتي بندر «ماتانزاس» در كوبا ثبت شده بود. دو روز پس از حركت، نفتكش «اسكيپر» بخش كوچكي از محموله خود يعني حدود ۵۰ هزار بشكه را به كشتي ديگري به نام «نپتون 6» منتقل كرد؛ كشتياي كه بنا بر دادههاي شركت رديابي كشتيراني كلپر، سپس به سمت شمال و به مقصد كوبا حركت كرد. پس از اين انتقال، نفتكش «اسكيپر» مسير خود را به سمت شرق و به سوي آسيا تغيير داد و بنا بر اظهارات يك مقام امريكايي مطلع از اين پرونده، بخش عمده محموله نفتي همچنان دراختيار اين كشتي باقي مانده است. پيشتر نيز نيكلاس مادورو، رييسجمهور ونزوئلا و پيش از او هوگو چاوز، طي دههها، نفت را با قيمتهاي به شدت يارانهاي به كوبا ارسال كردهاند؛ اقدامي كه به عنوان يك منبع حياتي و كمهزينه، نقش مهمي در تامين انرژي اين جزيره فقيرنشين ايفا كرده است. در مقابل، دولت كوبا طي سالهاي گذشته دهها هزار پزشك، مربي ورزشي و بهويژه در سالهاي اخير نيروهاي امنيتي را در قالب ماموريتهايي به ونزوئلا اعزام كرده است. به گزارش نشريه نيويورك تايمز، اين مبادله در مقطع كنوني اهميت ويژهاي پيدا كرده است، چراكه مادورو براي حفاظت از خود در برابر افزايش حضور و آرايش نظامي ايالاتمتحده در منطقه كاراييب، به طور فزايندهاي به محافظان شخصي و نيروهاي ضدجاسوسي كوبايي تكيه كرده است. با اين حال، براساس اسناد شركت دولتي نفت ونزوئلا و دادههاي رديابي نفتكشها، در سالهاي اخير تنها بخش كوچكي از نفت ونزوئلا كه براي كوبا اختصاص داده شده، عملا به اين جزيره رسيده است. به گفته چندين منبع نزديك به دولت ونزوئلا، بخش عمده نفتي كه براي كوبا درنظر گرفته ميشود، در عمل به چين فروخته شده و درآمد حاصل از آن، ارز خارجي موردنياز دولت كوبا را تامين كرده است؛ ارزي كه هاوانا به شدت به آن نياز دارد.
«اسكيپر» و مسير پرماجراي نفت به كوبا و چين
براساس دادههاي شركت دولتي نفت ونزوئلا و اظهارات منابع نزديك به دولت اين كشور، مديريت اصلي جريان انتقال نفت ميان كوبا و ونزوئلا برعهده يك تاجر پانامايي به نام «رامون كارِتِرو» است؛ فردي كه طي سالهاي اخير به يكي از بزرگترين معاملهگران نفت ونزوئلا تبديل شده است. همزمان وزارت خزانهداري ايالاتمتحده روز پنجشنبه تحريمهايي را عليه «كارِتِرو» اعمال كرد و دليل آن را تسهيل ارسال محمولههاي فرآوردههاي نفتي به نمايندگي از دولت ونزوئلا اعلام كرد. «كارِتِرو» از طريق نماينده حقوقي خود از اظهارنظر درباره اين تصميم خودداري كرده و به پرسشهاي تفصيلي مطرح شده براي اين گزارش نيز پاسخي نداده است. براساس اسناد شركت دولتي نفت ونزوئلا، نفتكش توقيف شده «اسكيپر» حامل نفتي بوده كه به صورت مشترك توسط «كوبامتالسِ» شركت دولتي بازرگاني نفت متعلق به كوبا و يك شركت بازرگاني نفت مرتبط با «رامون كارِتِرو» قرارداد آن منعقد شده بود. در مجموع، اسناد نشان ميدهد كه شركتهاي بازرگاني وابسته به «كارِتِرو» در سال جاري مسوول حدود يكچهارم از نفت تخصيصيافته شركت دولتي نفت ونزوئلا براي صادرات بودهاند. براساس اسناد شركت دولتي نفت ونزوئلا شركت «كوبامتالِس» همچنين از ابتداي سال جاري ميلادي تاكنون قرارداد خريد حدود ۶۵ هزار بشكه در روز نفت ونزوئلا را به دست آورده است؛ رقمي كه ۲۹درصد افزايش نسبت به سال ۲۰۲۴ و هفت برابر افزايش نسبت به سال ۲۰۲۳ را نشان ميدهد. وزارت خزانهداري ايالاتمتحده در سال ۲۰۱۹ به دليل خريد نفت ونزوئلا، كوبامتالس را تحت تحريم قرار داد؛ اقدامي كه بخشي از تقابل دولت اول دونالد ترامپ با دولت نيكلاس مادورو به شمار ميرفت.
گفتني است نفتي كه از ونزوئلا به كوبا ميرسد، براي توليد برق و تامين سوخت هواپيماها و ماشينآلات مورد استفاده قرار ميگيرد، اما اين ميزان براي جلوگيري از قطعيهاي گسترده برق كه در سايه بحران فراگير اقتصادي، اين جزيره را گرفتار كرده، كافي نيست. در هر حال مسير برنامهريزيشده نفتكش اسكيپر بهخوبي نشان ميدهد كه كوبا در عمل چگونه از تجارت نفت ونزوئلا منتفع ميشود. «كوبامتالس» نيز به عنوان شركت دولتي، مقصد اين كشتي را كوبا ثبت كرده بود؛ امري كه نشان ميداد تمام ۱.۱ ميليون بشكه نفت تخصيص يافته به اين شركت قرار بوده به اين جزيره ارسال شود.
با اين حال، به گفته يكي از منابع نزديك به شركت دولتي نفت ونزوئلا، اين نفتكش درنهايت پس از تخليه تنها بخش كوچكي از محموله خود به كشتي «نپتون ۶» و ارسال آن به سمت كوبا، مسيرش را به سوي چين تغيير داد. سپس روز چهارشنبه، درحالي كه «اسكيپر» در آبهاي بينالمللي ميان جزاير گرنادا وترينيداد به سمت شرق در حركت بود، در كمين نيروهاي ايالاتمتحده گرفتار شد.
از ترامپ تا روبيو؛ آغاز كارزار عليه ونزوئلا
نيويورك تايمز باانتشار گزارشي در رابطه با تشديد تنشها ميان كاراكاس و واشنگتن آورده است: دولت دونالد ترامپ و مخالفان دولت ونزوئلا طي سالهاي گذشته همواره دولت نيكلاس مادورو را به عنوان كانون حضور و فعاليت دشمنان ايالاتمتحده معرفي كردهاند و توقيف نمايشي و كمسابقه نفتكش «اسكيپر» در روز چهارشنبه نيز به نظر ميرسد به همان اندازه كه با هدف قطع دسترسي مادورو به منابع مالي انجام شده، در پي تضعيف شبكه ائتلافها و پيوندهاي خارجي او بوده است. «فردي نانيس» وزير ارتباطات ونزوئلا، بازداشت اين نفتكش را تازهترين نمونه از آنچه دزدي دريايي، آدمربايي، سرقت اموال خصوصي و اعدامهاي فراقضايي در آبهاي بينالمللي ازسوي واشنگتن خواند، توصيف كرد. اين درحالي است كه سوابق تردد نفتكش اسكيپر نشان ميدهد كه اين كشتي بخشي از يك شبكه گسترده و در عين حال غيررسمي است كه صنايع انرژي ونزوئلا، كوبا و روسيه را به يكديگر متصل ميكند؛ سه كشوري كه همگي به درجات مختلف، تحت تحريمهاي ايالاتمتحده قرار گرفتهاند. به گفته يكي از مقامهاي امريكايي، بيشتر خدمه حدودا ۳۰ نفره اسكيپر، تبعه روسيه بودهاند. از طرفي روسيه نيز يكي از تامينكنندگان اصلي نفتا براي ونزوئلا است؛ نفتا فرآورده سبك نفتي است كه ونزوئلا از آن براي رقيقسازي نفت خام سنگين و لجنمانند خود استفاده ميكند تا امكان صادرات آن فراهم شود. شركت دولتي نفت روسيه، روسنفت، روزانه نزديك به ۱۰۰ هزار بشكه نفت خام در ونزوئلا توليد ميكند و در سالهاي گذشته نيز نقشي كليدي در صادرات نفت ونزوئلا به چين ايفا كرده است.
به گفته كارشناسان، اما پيوندهاي انرژي ميان اين كشورها كمتر ناشي از همسويي ايدئولوژيك يا دشمني مشترك با امريكا بوده و بيش از هر چيز بر پايه ضرورتها و فرصتهاي تجاري شكل گرفته است. آنها در طول زمان از يكديگر آموختهاند چگونه تحريمها را دور بزنند و جريان درآمدهاي نفتي را حفظ كنند. براي نمونه، توانايي روسيه در ايجاد ناوگان در سايه از نفتكشها و يافتن بازارهاي جديد براي فروش نفت با هدف تامين مالي جنگ اوكراين تا حدي ريشه در تجربه معاملهگران نفتي اين كشور در جابهجايي نفت تحريمشده ونزوئلا در جريان رويارويي دولت نخست دونالد ترامپ با دولت مادورو در سال ۲۰۱۹ دارد.
روبيو و روياي تضعيفكوبا از مسير ونزوئلا
در ادامه گزارش نيويورك تايمز با اشاره به كوبا به عنوان يكي از بزرگترين حاميان ضدامريكايي ونزوئلا آمده است: در شرايط كنوني يكي از كشورهاي متاثر از تحولات اخير ونزوئلا كوبا است. كشوري كه به ادعاي مقامهاي دولت امريكا باعث شده است شورشها در ونزوئلا، تا حدي به دليل حمايتهاي هاوانا از مادورو ناكام بماند. اين شكست نهتنها رييسجمهور و نزديكترين مشاورانش را نااميد كرد، بلكه ماركو روبيو، وزير امور خارجه كنوني و سناتور پيشين فلوريدا كه از محركهاي اصلي تلاش براي بركناري رهبر ونزوئلا بود را هم مأيوس ساخت! روبيو كه اكنون وزير خارجه دولت ترامپ و همزمان مشاور امنيت ملي موقت اوست، به يكي از معماران اصلي كارزار تشديد فشارهاي نظامي عليه ونزوئلا تبديل شده است. هر چند كنار زدن مادورو يكي از اهداف فوري سياست امريكا به نظر ميرسد، تحقق آن ميتواند به برآورده شدن رويايي ديرينه براي روبيو نيز كمك كند و آن وارد كردن ضربهاي تعيينكننده به كوبا است.
«خوان گونزالس» دستيار ارشد كاخ سفيد در امور نيمكره غربي در دولت جو بايدن در اين باره ميگويد: «نظريه تغيير در ونزوئلا بر قطع كامل حمايتهاي كوبا از كاراكاس استوار است؛ براساس اين رويكرد، اگر ونزوئلا از دست برود، كوبا هم به دنبال آن سقوط خواهد كرد.»
گفتني است ماركو روبيو در عرصه عمومي نيز به طور تلويحي به اين ايده اشاره كرده و اوايل سال ۲۰۱۹ در گفتوگويي مدعي شد كه تضعيف كوبا ميتواند محصول جانبي خوشايند تغيير حكومت در ونزوئلا باشد، حتي اگر دليل محوري براي كنار زدن مادورو محسوب نشود. اين درحالي است كه به گفته يكي از دستياران پيشين سنا همراه روبيو در محافل غيرعلني، او صريحتر سخن گفته و دايما با مقامهاي امريكايي و ديپلماتهاي خارجي درباره حمايت مادورو از هاوانا صحبت ميكرد.
گفتني است در سال ۲۰۱۹، ماركو روبيو و شماري از مشاوران دونالد ترامپ از تلاش نافرجام براي كنار زدن نيكلاس مادورو در ماه آوريل همان سال، به آنچه خود «درسي مهم» ميدانستند، رسيدند. به ادعاي اين مقامات بازيگر تعيينكننده در نجات مادورو، نه مردم ونزوئلا بودند و نه ژنرالهايش، بلكه كوبا بود. به گفته جان بولتون و ديگر مقامهاي پيشين دولت امريكا، دستگاه اطلاعاتي كوبا مادورو را از طرح براندازي باخبر كرده بود و عوامل كوبايي مستقر در داخل ونزوئلا نيز نقش فعالي در سركوب آن ايفا كردند. بنا بر روايت مقامهاي دولت ترامپ در آن مقطع، كوبا حتي هواپيمايي را در حالت آمادهباش قرار داده بود تا در صورت لزوم، مادورو را به سرعت از كشور خارج كرده و به هاوانا منتقل كند.
ونزوئلا و محاسبات واشنگتن درباره هاوانا
حال نيز براي ماركو روبيو و ديگر مقامهاي امريكايي ازجمله برخي چهرهها در دولت جو بايدن رويدادهاي سال ۲۰۱۹ بار ديگر بر پيوندهاي عميق ونزوئلا و كوبا مهر تاييد زد؛ پيوندي كه رهبران چپگراي اين دو كشور، از زمان رياستجمهوري دوايت آيزنهاور تاكنون، همواره به مانعي جدي در برابر روسايجمهور ايالاتمتحده تبديل كردهاند. كوبا به دلايلي متعدد، جايگاهي فراتر از اندازه واقعي خود در محاسبات سياستگذاران واشنگتن داشته است؛ ازجمله نزديكي جغرافيايي به جنوبيترين نقطه فلوريدا، ايدئولوژي كمونيستي، بار تاريخي بحران موشكي ۱۹۶۲ و از همه مهمتر، نفوذ سياسي گسترده جامعه بزرگ كوبايي-امريكايي در جنوب فلوريدا.
در اين چارچوب نيز ونزوئلا و كوبا از يك شراكت اقتصادي، سياسي و امنيتي برخوردارند؛ شراكتي كه رهبران كوبا با حساسيت بالايي از آن محافظت ميكنند، چراكه بيم آن دارند سقوط نيكلاس مادورو و احتمال جايگزيني او با رهبري مورد حمايت ايالاتمتحده، بقاي خود آنان را نيز با تهديدي جدي روبهرو كند. در ماههاي اخير، ارتش ايالاتمتحده نيروهاي قابلتوجهي را در نزديكي ونزوئلا مستقر كرده است.
اين نيروها به حمله به قايقها و كشتن سرنشينان آنها دست زدهاند؛ اقداماتي كه ترامپ و روبيو بدون ارايه شواهد، مدعياند با هدف مقابله با قاچاق موادمخدر انجام ميشود. با اين حال، بسياري از كارشناسان حقوقي اين حملات را غيرقانوني ارزيابي كردهاند. اين تحركات بخشي از كارزار فشار حداكثري عليه مادورو تلقي ميشود؛ كارزاري كه هدف آن يا وادار كردن رييسجمهور ونزوئلا به كنارهگيري است يا بركناري اجباري او، آنهم بدون مجوز كنگره امريكا. به گفته يكي از مقامهاي دولت امريكا، دونالد ترامپ ماه گذشته در تماس تلفني با رهبر ونزوئلا به مادورو پيشنهاد كرده است كه قدرت را واگذار كند. چندي بعد، يعني روز چهارشنبه، ترامپ اعلام كرد كه ايالاتمتحده يك نفتكش حامل نفت ونزوئلا را توقيف كرده است. درحاليكه ترامپ و ماركو روبيو فشارها عليه مادورو را بخشي از كارزار مقابله با قاچاق موادمخدر از امريكاي لاتين معرفي ميكنند، چهرههاي تندرو ضدكوبا در واشنگتن اين تحولات را فرصتي براي وارد كردن ضربهاي جدي به دولت هاوانا ميدانند. با اين حال، برخي تحليلگران اين ارزيابيها را خوشبينانه و آرزومندانه ميدانند. دولت كوبا از زمان فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، يعني متحد اصلياش در دوران جنگ سرد دههها انزوا را پشت سر گذاشته و همچنان از حمايت دو حامي قدرتمند، روسيه و چين برخوردار است. افزون بر اين، كوبا امروز وابستگي كمتري به ونزوئلا نسبت به يك دهه پيش دارد. تحريمهاي امريكا عليه ونزوئلا و پيامدهاي سنگين اقتصادي آن، مادورو را ناچار كرده است در سالهاي اخير صادرات نفت به هاوانا را كاهش دهد. براي ماركو روبيو نيز ديدن فروپاشي دولت كوبا تحقق رويايي است كه يك عمر با خود حمل كرده است. ماريو و اوريالس پدر و مادر روبيو، سه سال پيش از پيروزي انقلاب كمونيستي فيدل كاسترو در سال ۱۹۵۹ از كوبا به فلوريدا مهاجرت كردند. روبيو كه در مسير سياستورزي جمهوريخواهان فلوريدا رشد كرد، به تدريج خود را به عنوان دشمن سرسخت فيدل كاسترو و جانشينانش معرفي كرد. حال نيز در ايالتي مانند فلوريدا، با بيش از دو ميليون شهروند با تبار كوبايي و ونزوئلايي كه بخش قابلتوجهي از آنان رايدهندگان جمهوريخواه هستند، اين همزماني پيام و پيامرسان به تركيبي قدرتمند بدل شد. زماني كه روبيو در سال ۲۰۱۵ نامزدي خود براي رياستجمهوري را اعلام كرد، اين كار را از برج آزادي در ميامي انجام داد؛ مكاني نمادين كه زماني مركز پذيرش پناهجويان كوبايي گريخته از حكومت كاسترو بود.
«بنجامين جي. رودز» معاون پيشين مشاور امنيت ملي باراك اوباما، در اين باره ميگويد: «روبيو از دل سياست ضدكوبايي ميامي برآمده است.»
رودز كه مسوول مديريت احياي نسبي روابط اقتصادي و ديپلماتيك امريكا و كوبا در دوران اوباما بود و در آن زمان با روبيو تعامل داشت، افزود: «او همواره روياي تغيير حاكميت هاوانا داشته؛ اين موضوع بخش محوري هويت سياسي اوست.»
به گفته رودز، «در ميامي همواره اين باور وجود داشته كه اگر دومينوي ونزوئلا بيفتد، دومينوي كوبا هم بهدنبال آن سقوط خواهد كرد.» از زمان پيوستن به دولت ترامپ، روبيو اين رويكرد را بهطور مستقيم دنبال كرده و تحريمهاي جديدي عليه مقامها، فعاليتها و شركتهاي وابسته به دولت كوبا اعمال كرده است. با اين حال وزارت خارجه امريكا در پاسخ به پرسشي درباره ديدگاههاي روبيو در قبال كوبا و ونزوئلا اعلام كرد كه هر دو كشور براي كل نيمكره غربي بيثباتكننده هستند و دولت ترامپ در چارچوب كارزار مبارزه با موادمخدر تلاش ميكند از امريكاييها در برابر تهديدي محافظت كند. در مقابل اما به نظر ميرسد دونالد ترامپ شخصا درگير سرنوشت كوبا نباشد، هر چند در ماه ژانويه بار ديگر برچسب حامي دولتي تروريسم را كه پيشتر نيز اعمال شده بود، عليه كوبا تمديد كرد.
ترامپ همچنين در جريان رقابتهاي انتخاباتي سال ۲۰۱۵، در ابتدا رويكرد باراك اوباما براي نزديكي به هاوانا را قابل قبول توصيف كرده بود، اما بعدها موضعي سختگيرانهتر و همسو با خطمشي غالب حزب جمهوريخواه اتخاذ كرد. او در سال ۲۰۱۹ و در جريان سخنراني در ميامي، خطاب به جمعي از مهاجران و مخالفان ونزوئلايي اعلام كرد: «هيچ چيز براي آينده كوبا بهتر از تولد دوباره آزادي و دموكراسي در ونزوئلا نخواهد بود.»