در روزهاي اخير و در آستانه سفر رييسجمهوري به گلستان، زمزمههاي اجراي تلهكابين در جنگل ناهارخوران دوباره ازسوي مجري شدت گرفته است. سنگدويني، نماينده مردم گرگان و آققلا در مجلس شوراي اسلامي در همايش شهرداران كلانشهرها و مراكز استانهاي كشور با حضور وزير كشور در گرگان، از پيگيري مستقيم وزير كشور براي پروژه تلهكابين جنگل ناهارخوران گرگان خبر داد و اعلام كرد كه نتيجه بررسي اين طرح، روز چهارشنبه ازسوي رييس سازمان حفاظت محيطزيست اعلام خواهد شد. اين درحالي است كه پيش از اين و در اسفندماه 1403 «كميته ارزيابي سازمان حفاظت محيط زيست» مخالفت صريح خود را با اين پروژه اعلام كرده و تاكيد كرده بود به دليل حجم بالاي پاكتراشي جنگل و آسيبهاي متعدد به زيستگاه، با اين پروژه مخالفت كرده بود.
همچنان مخالفيم!
شينا انصاري، معاون رييسجمهور و رييس سازمان حفاظت محيطزيست ايران اما به «اعتماد» ميگويد كه نظر سازمان همان است كه پيش از اين اعلام شده است. انصاري تاكيد ميكند كه چنين اخباري حقيقت ندارد و سازمان حفاظت محيطزيست طبق مطالعه ارزيابي كه پيش از اين انجام داده و اعلام شده است به دليل ميزان بالاي آسيب به جنگل و زيستگاه حياتوحش، با اجراي اين پروژه در جنگل ناهارخوران مخالف است.
اعلام مخالفت پس از سكوت 3 دولت
اعلام اين مخالفت اگرچه با تاخير چند ساله انجام شد اما نشان از تحركها و تغييراتي در سازماني شد كه در دولتهاي قبل با وجود منفي بودن پاسخ مطالعات ارزيابي اين پروژه، آن را اعلام نكرده بودند. مطالعاتي كه در دوره دولتهاي حسن روحاني و سيدابراهيم رييسي با وجود اتمام، اعلام نشد بالاخره در فضاي دولتي كه در دوران انتخابات، تاكيد بر مسائل محيطزيستي و كارشناسي داده بود و قول رعايت ضوابط و قوانين محيطزيستي را داده بود پس از كش وقوسهاي فراوان ازسوي «سازمان حفاظت محيطزيست» در پاسخ به «سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان گلستان» مخالفت خود را به طور صريح با اين پروژه اعلام كرد. اين تاخير از اين بُعد قابل توجه است كه نشاندهنده لابي پرقدرت جريان مدافع تلهكابين در جنگل ناهارخوران گرگان است. جرياني كه از بالاترين مقامهاي اجرايي در گلستان چه جريان اصلاحطلب و چه اصولگرا همواره مصرانه به دنبال اجراي آن در جنگل ناهارخوران بوده و هستند.
دلايل مخالفت سازمان در متن نامه
شينا انصاري، معاون رييسجمهور و رييس سازمان حفاظت محيطزيست در نامهاي كه خطاب به سيدرضا صالحياميري، وزير ميراث فرهنگي، گردشگري وصنايع دستي نوشته است، دلايل مخالفت سازمان را با «پروژه تلهكابين ناهارخوران» اعلام كرده است.
در اين نامه ميخوانيم: «عطف به نامه شماره ۱۵۷۲۳۰ مورخ ۱۶ /۱۰ /۱۴۰۳ درخصوص درخواست صدور مجوز براي طرح تلهكابين ناهارخوران بدين وسيله نظرات اين سازمان به شرح زير براي استحضار ارسال ميگردد. نتايج بررسيهاي كارشناسي بر مستندات رسمي واصله در تاريخ ۲۶/ ۱۰ / 1۴۰۱ طرح احداث تلهكابين ناهارخوران واقع در استان گلستان نشان ميدهد كه طرح مذكور درواقع بخشي از پروژه بهرهبرداري از «پارك جنگلي ۶۶۰ هكتاري ناهارخوران» براي احداث تاسيسات گردشگري گسترده بوده محل اجراي پروژه در «زون حفاظتي» جنگلهاي پهن برگ هيركاني با ارزش اكولوژيك بالا قرار دارد كه اين موضوع باعث ايجاد نگرانيهاي جدي ازسوي اساتيد «دانشگاه منابع طبيعي وعلوم كشاورزي گرگان»، «دانشگاه آزاد اسلامي»، «دانشگاه گلستان»، «دانشگاه گنبد»، «انجمن جنگل»، «انجمن خاكشناسي»، «انجمن ارزيابي محيطزيست» و ديگر نهادهاي تخصصي مرتبط شده است. همچنين خاطرنشان ميسازد طرح مذكور در كميتههاي فني كارشناسي و كميته ارزيابي سازمان متبوع نيز بررسي شده و بهرغم اصلاحات متعدد، موارد و دغدغههاي زير همچنان رفع نشده و به قوت خود باقي است.
1- همانگونه كه در مستندات واصله بدان اشاره شده هدف از اجراي طرح، تفرج توام با حفاظت است كه جانمايي طرح در زون حفاظتي با توجه به آثار و پيامدهاي آن بر پوشش طبيعي منطقه مغاير با اهداف ذكر شده ميباشد. 2- عليرغم وجود چندين گزينه مكاني مختلف طرح به صورت تك گزينه ارزيابي شده و متاسفانه عليرغم تاكيدات سازمان مطبوع، طرح مذكور مجددا در همان محل قبلي و بدون انجام «ارزيابي توان اكولوژيك» منطقه مكانيابي شده است. 3- با توجه به مشخصات فني ارايه شده در نتيجه اجراي طرح تلهكابين بالغ بر ۱۲ الي ۱۵ هكتار جنگل حفاظتي تخريب ميگردد كه اين امر، مغاير با اهداف و فلسفه كتابچه طرحهاي جنگلداري منطقه ميباشد. 4- در نتيجه اجراي طرح، افزايش بارگذاري جمعيت و تردد در منطقه و در نتيجه افزايش سطح شكنندگي اكوسيستم جنگلي اتفاق خواهد افتاد كه اين موضوع، بدون مطالعه ظرفيت برد اكولوژيكي ميتواند تبعات بعضا غيرقابل جبران را بر محيطزيست منطقه به دنبال داشته باشد. 5- برخي ديگر از مهمترين اثرات پروژه بر محيطزيست منطقه كه در گزارش نيز به آن اشاره شده است شامل انجام حفاري در محل پايه دكلها و تاسيسات تغيير جهت و ايستگاه مقصد، فعاليت ماشينآلات سنگين و نيمهسنگين كه منجر به تخريب اراضي، زمين لرزش، آلودگي هوا و آلودگي صوتي و آثار سوء بر جوامع حياتوحش منطقه خواهد شد. 6- ايجاد رقابت در بهرهبرداري از چشمهها و ساير منابع آبي منطقه نيز تاثيرات منفي شديدي بر حياتوحش و ساير منابع محيطزيست منطقه طرح خواهد گذاشت. شايان ذكر است كه مجري طرح در پاسخهاي ارائه شده عدم لزوم انجام برخي مطالعات را مطرح كرده و مستندي دال بر رفع ابهامات و دغدغههاي مطروحه در بالا ارايه ننموده است. همچنين مطابق با كتابچه طرح جنگلداري، اجراي اين طرح در جنگلهاي بكر هيركاني، نيازمند ارزيابي جامع اثرات زيستمحيطي و اعلام پروژههاي پيآيند ميباشد و بديهي است كه ارايه مستندات ناقص و كوچك نمايي ابعاد طرح، به ويژه در زمينه ادعاي پذيرش و موافقت مردمي باوجود مخالفتهاي شديد مراجع دانشگاهي انجمنهاي علمي، اتخاذ تصميم صحيح را خدشهدار مينمايد.
شينا انصاري
- رونوشت جناب آقاي حاجيميرزايي، رييس محترم دفتر رييسجمهور براي استحضار
- جناب آقاي ظهرابي، معاون محترم محيطزيست انساني
- سركار خانم ترابي، معاون محترم محيطزيست انساني
مخالفت كميته فني سازمان محيطزيست
اين مخالفت پيش از اين نيز بارها در كميتههاي متعدد سازمان حفاظت محيطزيست مطرح شده بود كه يكي از مهمترين آنها مخالفت كميته فني اين سازمان بود. 23 آبان 1402 بود كه موضوع «طرح تلهكابين ناهارخوران گرگان» در «كميته فني سازمان حفاظت محيطزيست» طرح شد. در آن كميته بر اين موضوع تاكيد شد كه مردم گرگان با اجراي اين طرح بارها مخالفت خود را اعلام كردهاند كه اين مخالفت به دلايلي ازجمله بروز رخدادهايي مانند سيلابهاي دورهاي استان گلستان است كه به دليل احترام نگذاشتن به قوانين محيطزيست، گريبان مردم را گرفته است.
مخالفت دانشگاهيان
پيش از اين نيز 128 عضو هيات علمي دانشگاه در استان گلستان، در «شوراي عالي معماري و شهرسازي كشور»، به عنوان بالاترين مرجع براي تصميمگيري در مورد اجراي يك طرح توسعهاي يا گردشگري در شهرها، رييس وقت «سازمان جنگلها و مراتع كشور» و نماينده «سازمان حفاظت محيطزيست كشور» اعلام كردند كه به دليل كوچكنمايي سطح طرح و نيز اثرات تخريبي پروژه به صورت عامدانه يا سهوا، مجوزهاي گرفته شده تاكنون مخدوش است و شوراي عالي نيز در جمعبندي خود اعلام كرد كه حوزه تاثير اجراي طرح تلهكابين بسيار بيش از 5هكتار بوده و بر پايه قانون، طرحها و پروژههاي گردشگري در استانهاي شمالي كشور مشمول مطالعه ارزيابي اثرات محيطزيستي ميشود.
1- ناهارخوران جدا از كاركردهاي اجتماعي و محيطي خود، همين حالا هم يكي از منابع درآمدي خدماتي و از تفرجگاههاي اصلي طبيعتگردي شهروندان گرگان و ساير گردشگران است، همين حالا ساخت و ساز منطقه جنگل ناهارخوران با احتساب سطح اشغال و تعداد طبقات، 15برابر طرح تفضيلي شهر گرگان است.
2- ابهامات در مكانيابي طرح كه به استناد گزارش «كميته فني شهرداري گرگان» در مورد طرح تله كابين ناهارخوران، از سال 1385، 40 گزينه براي پروژه مذكور درنظر بوده ولي ليست اين 40 سايت و دلايل ردكردن آنها نه در گزارش و نه در هيچ سند ديگري موجود نيست. طرح فاقد گزينههاي مكاني و گزينههاي فني است كه درواقع اين مكانيابي، بدون توجه به شرايط منطقه ازجمله شيب و قرار گرفتن بخش بزرگي از مسير تله كابين در پارسل جنگلداري و حفاظتي و خارج از زون مناسب براي تفرج متمركز درنظر گرفته شده است.
3- ابهامات در مجوزهاي داده شده: در سال 1398 مطالعاتي تحت عنوان «طرح پارك جنگلي ناهارخوران» به سفارش اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري استان گلستان انجام شده و مساحت 630 هكتار همراه با پهنههاي گوناگون تفرجي را براي اين عرصه درنظر گرفته كه تله كابين بخشي از اين طرح است. پس، ارزيابي محيطزيستي براي اين طرح ضرورت دارد.
4- طرح يك پارك جنگلي به شمار ميرود كه تلهكابين به شيوه غيرمستقيم درآن گنجانده شده است. از برنامههاي توسعه بيشتر در پايين دست و بالادست آنهم اطلاعاتي ارايه نشده. در واقع ميبايست كل طرح مورد ارزيابي قرار ميگرفت.
قطع هزاران درخت جنگلي باستاني
5- در طرح پيشنهادي حداقل 5 هزار متر مربع تغيير كاربري و 8500 مترمربع ساختمان و سازه احداث خواهد شد؛ با اين حال عنوان شده كه در ايستگاه مقصد (محدوده ارتفاعي 960 تا 1070 متر) تنها 3 اصله درخت ممرز بايد قطع شود يا در طول مسير عليرغم درصد پوشش گياهي 60 تا 80 درصد در قطع درختان صورت نميگيرد. اين درحالي است كه براساس دستورالعملهاي ملي و بينالمللي احداث تلهكابين و به منظور رعايت استانداردهاي ايمني (حريق جنگل) و امداد و نجات (نجات افراد از كابينها و انتقال آنها به زمين امن در بروز خطرات) قطع درختان و پاكتراشي جنگل در يك حريم حداقل 15 تا 20 متر در هر طرف آكس و در طول 3 كيلومتر و عرض حداقل 40 متر (يعني حداقل 12 هكتار) گريزناپذير خواهد بود.
6- متاسفانه به ضوابط استقرار توجه نشده و به دليل عبور رودخانه در مسير تلهكابين و مجاورت آن با يكي از ايستگاهها و مستعد بودن منطقه براي سيلگيري و سيلخيزي به علت ساخت و ساز بيرويه در بالادست و تخريب گسترده جنگل در 20 سال گذشته در حوضه آبخيز رودخانه زيارت، ريسك بالاي سيلاب را خواهد داشت.
7- بر پايه برآوردهاي انجام شده، ميانگين شيب سرزمين در مسير بين 25 تا 57درصد است كه گويا مشاور بدون هيچ توضيحي آن را تنها 19درصد بيان كرده است. براي بتنريزي 17 پايه دكل تلهكابين با بلندي 38 متر (و هر كدام با 50 مترمربع فوندانسيون) لازم است تا ژرفاي بين يك تا 20 متر، خاك سطحي و نباتي جنگلي برداشت شود. يعني بيش از 8 هزار مترمكعب بتنريزي در خاك جنگلي و در عرصهاي با خطر نسبي لرزهخيزي زياد و شيب تند انجام خواهد شد.
باتوجه به وجود خاك ريزدانه در بافت زمين منطقه و همچنين رواناب سطحي به ويژه هنگام بارندگي در بالادست و نيز قطع برخي جريانهاي زيرسطحي آب، امكان نفوذ آب سطحي به خاك زير پِي دكلها، بالاست و ميتواند به سست شدن پايهها بينجامد و ريسك بسياري براي گردشگران ايجاد كند. معلوم نيست ريسك نفوذ آب سطحي به خاك زير پي دكلها چگونه مديريت خواهد شد. برداشت هزاران تن خاك نباتي و نياز به پايش تاسيسات فني، حضور ماشينآلات و افراد باتوجه به ويژگيهاي خاك منطقه، ضريب رواناب و توليد رسوب افزايش پيدا ميكند و با بههم خوردن جريان زيرقشري آب، اشباع توده خاك و معضل زمين لغزش، براساس مطالعات گسترده دانشگاه اجتنابناپذير خواهد بود.
8- قرار است كه آب ايستگاه مقصد با يك كيلومتر لولهكشي از چشمههاي پيراموني تامين شود (كه تخريبهايي را خواهد داشت) درحاليكه اين چشمهها به شكل كامل در عرصه جنگلي قرار دارند و منبع تامين آب گياهان و جانوران و بهويژه طبيعتگردان هستند. باتوجه به كاهش شديد سفرههاي آبهاي زيرزميني و بحران كمآبي در منطقه به گونهاي كه حتي جيرهبندي آب به مركز استان نيز كشيده شده است، آبدهي اين چشمهها بهشدت كاهش يافته و نهتنها پاسخگوي نيازهاي طبيعي نيست بلكه توان برداشت اضافه را نيز ندارد.
9- محاسبات ظرفيت برد اكولوژيكي پارك جنگلي ناهارخوران (3381 نفر) در حال حاضر فشار جمعيت بيش از دو برابر ظرفيت برد (حدود 2100 نفر) مذكور است و اضافه شدن كاربران تلهكابين از استفادهكنندگان اين منطقه نخواهد كاشت و بر آن اضافه خواهد شد.
10- بنابر تاكيد صريح مشاور ژئوتكنيك و با توجه به بافت لايههاي خاك در ايستگاه مقصد، استفاده از چاه جذبي براي سامانه فاضلاب ممنوع است. در پروژه به دغدغههاي موجود شامل نحوه دفع فاضلاب و پساب ومديريت پسماند توجه نشده، آنهم در منطقهاي كه تا 20درصد آب آشاميدني شهر گرگان را تامين ميكند.
11- اصرار بر پروژهاي با اين همه مشكلات و پيامدهاي محيطزيستي كه فقط منجر به اشتغال 40 نفر ميشود تعجبآور و تأملبرانگيز است!
الهه موسوي