بنفشه سامگيس
حدود 600 هزار بيمار تحت درمان با شربت ترياك (تنتور اپيوم) به ابزار تسويهحساب ستاد مبارزه با موادمخدر و وزارت بهداشت تبديل شدهاند. دليل اين تسويهحساب، ابهام در نياز واقعي و مصرف سالانه داروهاي مخدر است كه وزارت بهداشت، حداقل طي دو دهه اخير از پاسخ شفاف به اين ابهام طفره رفته و ستاد مبارزه با مواد مخدر هم در اقدام متقابل، توزيع ترياك مورد نياز كارخانههاي داروسازي را به بهانه كاهش كشفيات ترياك، كم كرده است.
صاحبان مراكز ترك اعتياد كه طي يك ماهه اخير، آخرين سهميه شربت ترياكشان را از دانشگاههاي علوم پزشكي گرفتهاند، به «اعتماد» ميگويند كه از اول دي ماه كه حتي يك قطره شربت ترياك به دستشان نميرسد، 600 هزار بيمار، سرنوشت بسيار تلخي خواهند داشت؛ تعدادي از اين بيماران، به بازار سياه پناه ميبرند تا محلولي به اسم شربت ترياك با قيمتهاي 3 و 4 و 6 ميليون توماني بخرند، تعداد خيلي زيادتري دوباره مصرف مواد را از سر ميگيرند و تعداد بسيار كمي، ميپذيرند كه با داروهاي جايگزين مثل متادون و بوپرونورفين، درماني دشوارتر را آغاز كنند.
چرا تسويهحساب؟
طبق قانون، توليد انواع دارو و ازجمله، داروهاي مخدر و تحت كنترل، زيرنظر وزارت بهداشت است و طبق قانون، وزارت بهداشت تنها نهادي در كشور است كه ميتواند در هر زمان از سال به ستاد مبارزه با موادمخدر به عنوان مسوول نگهداري اموال با منشا قاچاق مواد و ازجمله كشفيات ترياك، درخواست بدهد و ماده اوليه براي توليد داروهاي مخدر دريافت كند. در دو دهه اخير، وزارت بهداشت كه يكي از اعضاي كميته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر است، هيچگاه گزارش شفافي از ميزان واقعي داروي موردنياز براي درمان باليني و ترك اعتياد ارايه نداده و فقط به اين بسنده كرده كه سالانه حداقل 500 تن ترياك خالص لازم است تا هم داروي باليني و هم داروي ترك اعتياد توليد شود ولي هنوز، هيچ كدام از مقامات كشور نميدانند كه سالانه چه مقدار داروي مخدر، براي كدام مصارف، براي چه تعداد بيمار موردنياز است و همين بيجواب ماندنها سببي بوده كه از ابتداي امسال، جرقه تسويهحساب را روشن كرده اگرچه كه مسوولان ستاد مبارزه با موادمخدر و وزارت بهداشت، هيچ تاييد مستقيم و صريحي بر اين تسويهحساب ندارند و در اذهان عمومي، خود را همكار و هميار و همراه معرفي ميكنند و حتي دبيركل ستاد مبارزه با موادمخدر، كاهش كشفيات ترياك را دليل اصلي چالش توليد داروهاي مخدر طي 8 ماهه اخير ميداند. رگه ترديد در خلوص اين همراهيها و همكاريها، درخواستي است كه وزارت بهداشت، اواخر پارسال و در آغاز سال ميلادي 2025 براي هيات بينالمللي كنترل موادمخدر INCB فرستاد و سفارش چندين تن ترياك با منشا قانوني داد. در اين 5 ماهي هم كه پشت سر گذاشتيم، وزير بهداشت چند بار بر ضرورت كشت خشخاش براي تامين مواد اوليه موردنياز توليد داروهاي مخدر تاكيد كرده ولي هر بار، مسوولان ستاد مبارزه با موادمخدر با يك توجيه جديد با كشت خشخاش مخالفت كردهاند. توقف 33 ماهه فعاليت سامانه «آيداتيس» با دستور معاون درمان وزارت بهداشت، از ديگر دلايلي بوده كه ستاد مبارزه با مواد مخدر را به تسويهحساب با نهاد متولي سلامت مصمم كرده چون اين سامانه، تنها محل رديابي نسبتا دقيق توزيع داروهاي ترك اعتياد بود و تمام داروهاي ترك اعتياد، براساس كد ملي بيماران دريافتكننده دارو، در اين سامانه ثبت ميشد ولي از ابتداي سال 1402، معاون درمان دولت سيزدهم، فعاليت اين سامانه را متوقف كرد و طي 33 ماه اخير، معلوم نيست كه داروهاي ترك اعتياد، در كدام محل و براي چه افرادي توزيع شده است. انحصار صادرات داروهاي ترك اعتياد توسط يك شركت دارويي و صدور مجوزهاي ممهور به امضاي رييس سازمان غذا و دارو براي صادرات بيش از 180 ميليون عدد قرص ترامادول، بوپرونورفين، متادون و 250 هزار شيشه شربت ترياك در فاصله بهمن پارسال تا شهريور امسال، آخرين محركها براي اين تسويهحساب بوده و البته كه در اين غائله كه هنوز پشتپردههاي بسيار دارد، باز هم مردم عادي تلفات دادند و بس.
محلولي با برچسب «شربت ترياك» و آلوده به متادون
صبح سهشنبه، دهها درمانگر و صاحب مركز ترك اعتياد، مقابل ساختمان وزارت بهداشت تجمع كردند و خواستار تامين شربت ترياك شدند. از حدود يك ماه قبل، سهميه شربت ترياك مراكز ترك اعتياد در استانهاي اصفهان، كرمان، گلستان، قطع شده يا به نصف كاهش پيدا كرده و دانشگاههاي علوم پزشكي پايتخت هم حدود دو هفته قبل به مراكز تحت پوشش خود گفتهاند كه از اول دي ماه، از شربت ترياك خبري نيست. دانشگاه علوم پزشكي ايران، از سه هفته قبل، سهميه هرمركز ترك اعتياد را از 260 شيشه به 15 شيشه كاهش داده و دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي به صاحبان مراكز تحت پوشش گفته كه از اول دي ماه، شربت ترياك توزيع نخواهد شد. در شهرهاي زاهدان و مشهد و يزد هم وضع همين است و يكي از درمانگران اعتياد در زاهدان، به «اعتماد» ميگويد كه دانشگاه علوم پزشكي زاهدان سهميه شربت ترياك براي مراكز ترك اعتياد را به نصف كاهش داده و به مراكز اعلام كرده كه بايد از تعداد بيماران تحت پوشش با اين دارو كم كنند. تصويري از نامه رييس نظام پزشكي استان يزد براي خبرنگار «اعتماد» ارسال شده كه نشان ميدهد قرار است به زودي سهميه شربت ترياك مراكز ترك اعتياد اين استان هم، كم يا به طور كامل قطع شود.
بيتا ميرزايي؛ رييس انجمن صنفي مراكز درمان اعتياد خراسان رضوي و نايبرييس كانون كشوري درمانگران اعتياد، به «اعتماد» ميگويد كه از يك ماه قبل، سهميه شربت ترياك در مراكز ترك اعتياد به كمتر از نصف رسيده و دانشگاه علوم پزشكي استان هشدار داده كه تا چند روز آينده، همين سهميه به صفر ميرسد.
يك منبع آگاه در وزارت بهداشت، به «اعتماد» ميگويد كه قرار است آييننامههاي درماني تغيير كند و شربت ترياك از فهرست داروهاي ترك اعتياد حذف شود. اين منبع آگاه ميگويد كه اين حرف، فعلا در حد پيشنهاد است چون طبق قانون، تمام تغييرات در روند درمان اعتياد بايد در كميته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر مطرح شده و به شرط موافقت اعضاي اين كميته، تصويب و اجرا شود كه هنوز هم اين پيشنهاد به اتاق كميته درمان نرسيده است. اين منبع آگاه، به «اعتماد» ميگويد كه دليل اعتراض درمانگران اعتياد، از دست دادن سود حاصل از درمان با شربت ترياك بوده و اين اعتراض هم به جايي نخواهد رسيد. درمانگران اعتياد، شايد به خشنودي از سودي كه از توزيع شربت ترياك نصيبشان ميشود، معترف نباشند ولي بابت آينده بيماراني كه از اول دي ماه، نميدانند درد خماريشان را چطور درمان كنند، نگرانند.
محمدصادق شيرازي كه پزشك عمومي و مسوول فني يك مركز ترك اعتياد در شهر تهران است، از پيشنهاد بعضي از دانشگاههاي علوم پزشكي ميگويد كه به صاحبان بعضي مراكز ترك اعتياد گفتهاند به جاي شربت ترياك، متادون در اختيارشان خواهند گذاشت. ولي آيا تمام بيماران معتاد، گزينه مناسبي براي دريافت متادون هستند؟ شيرازي در جواب اين سوال به «اعتماد» ميگويد: «هر مركز ترك اعتياد، در هر نوبت كاري ميتواند 50 بيمار براي درمان با شربت ترياك داشته باشد و تا يك ماه قبل، هر مركز ترك اعتياد با 50 بيمار، براي 75 روز، سهميهاي معادل 260 شيشه 250 ميلي ليتري شربت ترياك از دانشگاه علوم پزشكي تحويل ميگرفت. تعرفه پرداختي بيمار هم، حدود يك ميليون و 600 هزار تومان براي دوره درمان يك ماهه بود كه البته هيچ بيماري در طول روز كمتر از 9 سيسي و بيشتر از 18 سيسي دارو نميگيرد. شربت ترياك، متادون و بوپرونورفين، زيرمجموعه داروهاي جايگزين اپيوييدي هستند يعني فقط معتادان وابسته به مشتقات ترياك ميتوانند با متادون يا بوپرونورفين يا شربت ترياك تحت درمان قرار بگيرند. مسوول فني هر مركز، با بررسي ميزان مصرف و شدت اعتياد بيمار تشخيص ميدهد كه اين بيمار با كدام يك از داروهاي ترك اعتياد درمان شود. تعدادي از بيماران ما، وابسته به كنگره 60 هستند كه تنها روش درمان اين بيماران، شربت ترياك است. غير از اينها، اغلب بيماران تحت درمان با شربت ترياك، افراد سالمندي هستند كه شربت ترياك بر اساس وضعيت جسمي و سنشان، آسيب كمتري ايجاد ميكند ولي بيماري كه تزريق هرويين داشته يا در درمان پرهيز مدار ناموفق بوده بايد با متادون درمان شود.»
شيرازي آينده پيش روي 600 هزار بيمار تحت درمان با شربت ترياك بعد از قطع كامل سهميه اين دارو در مراكز ترك اعتياد را اين طور پيشبيني ميكند: «خيلي از بيماران، دوباره به بازار قاچاق برميگردند. همين حالا هم بيماران من ميگويند كه ترياك را با الكل و آب مخلوط ميكنند و شربت ترياك ميسازند ولي آيا چه تضميني هست كه الكلي كه ميگيرند، متانول نباشد و چه تضميني هست كه ترياكي كه از مواد فروش ميخرند، خالص و فاقد سرب و ناخالصي باشد و اصلا بيمار از كجا بداند كه چه مقدار از اين محلول دست ساز نامطمئن خانگي مصرف كند وقتي ديگر مراجعهاي به مركز ترك اعتياد ندارد؟ بيماران من از همين حالا دچار استرس شدهاند و تعدادي شان حتي مصرف موادشان را شروع كردهاند.»
تعدادي از بيماران اين پزشك عمومي برايش از خريد و فروش شربت ترياك در بازار سياه خبر آوردهاند آن هم با قيمتهاي چند برابر تعرفه دولتي.
«يكي از بيمارانم گفت كه هر شيشه شربت ترياك، با قيمت حدود دو ميليون و 500 هزار تومان تا 6 ميليون تومان در بازار سياه خريد و فروش ميشود و يك شيشه از همين دو ميليون و 500 هزاريها خريده بود و مصرف كرده بود ولي وقتي در مركز ترك اعتياد، تست اعتياد داد، نمونه متادونش مثبت شد. يعني حدود 40 سيسي از شربت اصلي را با چاي و موادي مثل متادون مخلوط كردهاند و به اسم شربت ترياك در بازار سياه ميفروشند. طبق گفته همكارانم، در تمام استانها بازار سياه شربت ترياك ايجاد شده و البته با بدترين وضع فعال است چون در زماني كه شربت ترياك در سيستم دولتي توزيع ميشد، بازار سياه هم از نظم خاص خودش پيروي ميكرد ولي حالا، حتي معلوم نيست چه محلولي به دست بيمار ميدهند. در استان قم، بيمار با چاقو به مركز ترك اعتياد حمله كرده كه شربت ترياك بگيرد و در استان لرستان هم پزشك مركز ترك اعتياد براي تحويل شربت ترياك با چوب تهديد شده است. دو روز قبل، يكي از بيمارانم كه مرد سالمندي است و با چند سال مصرف شربت ترياك، به وضع آرام و متعادلي رسيده بود، با شنيدن خبر قطع دارو و احتمال دريافت متادون به جاي شربت ترياك، از نگراني و عجز به گريه افتاد. خانوادههاي بيمارانم نگرانند كه سرنوشت اعضاي خانواده چه خواهد شد و آيا دوباره فرزندان اين خانوادهها قرار است شاهد گستردن منقل ترياك و تزريق و دود كردن هرويين باشند؟»