تجديد حيات يك معنا
ندا حبيبي
ما در چه وجهي از منشور تاريخ اجتماعي هنر موسيقي در ايران ايستادهايم؟ آيا موسيقي سنتي ايران در برههاي از زمان منجمد شده و حال صرفا به بازتوليد نوستالژي همت ميگماريم؟ شايد اگر منحصرا در سردرگميهاي منتج شده از شرايط سياسي و اجتماعي معاصر غوطهور شويم، لاجرم به چنين تصويري برسيم؛ اما در لايههاي عميقتر اجتماع موسيقي، خاصه نسل جوان حال حاضر، با پديدهاي به مراتب ذو ابعاد مواجهيم: معنا بخشي تكويني نوين به مباني سنت.
به نظر نگارنده، آن تقلا و نزاع تاريخي نسلهاي پيشين، پيرامون حفظ بيچون و چرا و تقدسگراي سنتها يا در برابرش در هم ريختگي و از هم پاشيدگي مباني، جايش را به همزيستي اقتدارگريز و مصالحهاي نتيجهگرا با سنتها داده است. نسل جوان موزيسينهاي پرورش يافته در شرايط كنوني، همزيستي مسالمتآميز و رفاقت گونهاي با سنت دارد. نه ميترسد نه ميگريزد، نه در پي احقاق حقانيت و تظلمخواهي است نه در پي ناديده گرفتن و برهم زدن تماميت ساختاري اين منبع ارزشمند. نسل كنوني استعدادش را در خدمت خلاقيت و بازآفريني قرار داده است. گيدنز، جامعهشناس بريتانيايي اين پذيرش سنتها را در جامعه نوين حاصل انتخاب بازانديشانه و كنش هويتي آگاهانه ميانگارد؛ حال اين ويژگي در نسل دهه هفتاد و هشتاد نوازندگان ايران قابل واكاوي است. بايد ديد تصميمهاي كلان فرهنگي چنين پنجره فرصتي را چگونه قدر ميداند؟ ما با پتانسيلي بس قابل اتكا در نسل جديد نوازندگان موسيقي ايراني مواجه هستيم، درست در مجالي دو لبه از شمشير تاريخ هنر ايران. وقت شعار و داعيه و وعدههاي مبهم نيست، وقت اجرا و عمل است.
تجربههاي جهاني نشان ميدهد در بزنگاههاي تاريخي تشكيل اركسترهاي بومي به هويت بخشي و بازنمايي استقلال فرهنگي منجر شدهاند، اركسترهاي بومي در هندوستان، روسيه، اسكانديناوي، مكزيك، تركيه و... نقش شايان توجهي در تثبيت و افزايش سرمايه فرهنگي اين جوامع ايفا کردهاند. به واقع نوعي انتفاع همگاني بهينه از حاصلخيزي و ثمره دهي هنر نسل جوان عايد جوامع مذكور شده است.
تشكيل اركستر سازهاي ايراني بنياد رودكي، پيام مهمي دارد: موسيقي دستگاهي ايران حامل يك حافظه تاريخي جمعي است؛ بايد آن را به رسميت شمرد. نه تنها از سويه داخلي بلكه در وسعت جهاني.
موسيقي سنتي ايران با وجود غناي رشك برانگيز، در بازه تاريخي صد سال گذشته به شدت دچار عدم پايداري جايگاه اجتماعي خود بوده و از اين منظر آسيبهاي فراوان ديده است. لطمات فراواني كه نه تنها بر پيكره موسيقي دستگاهي ايران، بلكه به سرمايه جمعي نمادين اين هنر وارد آمده است.
تشكيل اركستر رسمي با پشتوانههاي مالي دولتي، در اين منظر ديگر اين نهاد را از يك اتفاق گذرا به بنايي مستحكم جهت حفظ ميراث گذشتگان و رويهاي قابل اتكا جهت پرورش نسل جوان نوازنده و آهنگساز در اين عرصه مبدل ميكند. اركستر سازهاي ايراني به مثابه روايتگري پويا و زنده«بهروز كردن گذشته» را هدف قرار ميدهد؛ مفهومي كه در افكار والتر بنيامين منجر به معنابخشي جمعي به سنتها ميشود و سنتها را از حالت ايستا و موزهاي خارج كرده به تجربه امروز پيوند ميدهد و منجر به تكوين و توليد معنا ميشود.
قابل تصور است، اركستر سازهاي ايراني در صورت ساختاردهي صحيح، بهرهگيري از تجارب بزرگان هنر، مداقه در حوزه آموزش و منابع انساني در هنر، از يك نهاد صرف اجرايي به يك جريان تاريخي مبدل شود. جرياني كه علاوه بر حفظ و تقويت و تثبيت اصالتها، به گسترش رپرتوار موسيقي دستگاهي، انتقال پايدار مهارت و دانش، تربيت نسل روشن فكر هنري، ايجاد يك تجربه قابل طرح در جامعه جهاني و نيز تجلي ظرفيتهاي هنري و اجتماعي پنهان مانده اين هنر بينجامد.
اركستر سازهاي ايراني بنياد رودكي، تابستان ۱۴۰۴ با برگزاري آزمون و مد نظر قرار دادن جامعه هدف نسل نوازندگان دهه هفتادي با راهبري شوراي هنري اين اركستر كه خود از موسيقيدانان برجسته نسل دهه پنجاهي هستند، تشكيل شد. نخستين اجراي اين اركستر هجدهم آذرماه در سالروز فوت فرامرز پايور، دردانه گروهنوازي معاصر به روي صحنه تالار وحدت رفت.