شكست طرح آنگلوساكسوني
روحاله مدبر
در شرايطي كه طرف امريكايي با كنار گذاشتن محور اروپايي، وارد گفتوگوهاي محرمانه و آشكار در دو ساز و كار جداگانه با فدراسيون روسيه شده و به توافقات قابلتوجهي دست يافته است، توافقاتي كه بخش عمدهاي از اطلاعات سرّي آن حتي دراختيار مقامات اروپايي و رسانهها قرار نگرفته و در زمره اسناد كاملا محرمانه ميان كرملين و كاخ سفيد طبقهبندي ميشود، همزمان شاهد شكلگيري شكاف و اختلاف ميان مقامات اروپايي درخصوص نحوه مواجهه با روسيه نيز هستيم.
اين شكاف و انشقاق نه تنها در درون اتحاديه اروپا، بلكه حتي در ساختار اركان ناتو نيز بروز پيدا كرده است. محور كشورهاي دوست روسيه در اروپا و ناتو موفق شدهاند يك بلوك مقابلهكننده در برابر محور افراطي آنگلوساكسوني ضدروسي ايجاد كنند و مجموع اين تحولات، بيانگر شكست مثلث ضدروسي بريتانيا، فرانسه و آلمان است.
در اين ميان، طرف بريتانيايي طي سالهاي گذشته تلاش گستردهاي كرده بود تا با سوءاستفاده از اعلام بلوكه شدن بيش از ۳۰۰ ميليارد دلار از داراييهاي روسيه در اروپا، فشارهاي حداكثري عليه مسكو اعمال كند. اما شكاف ايجاد شده در اتحاديه اروپا باعث شده است برخي كشورهاي اروپايي، ازجمله بلژيك، مجارستان، اسلواكي، بلغارستان و مالت، به شدت با مسدودسازي داراييهاي روسيه مخالفت كنند. اين كشورها حتي با طرح جديد محور آنگلوساكسوني مبني بر عقبنشيني از مسدودسازي مستقيم و استفاده از اين داراييها براي اعطاي وام به كييف نيز مخالفت كردهاند. در نتيجه، طرح «وام غرامتي» كه بريتانيا مطرح كرده بود، عملا در حال شكست است و اين وضعيت نوعي انشقاق علني را در اروپا رقم زده است. چنانچه ساير كشورهاي اروپايي بخواهند به تنهايي اين مسير را ادامه دهند، شكافها در درون اتحاديه اروپا عميقتر خواهد شد و محور كشورهاي دوست روسيه در اروپا و ناتو، كه ائتلافي بيسابقه را شكل دادهاند، ميتواند دامنه نفوذ و اعضاي خود را افزايش دهد.
نكته قابل توجه آن است كه ساز و كار كلي طرح بلوكه كردن و نه مصادره داراييهاي روسيه در اروپا اساسا غيرقانوني است، زيرا مغاير با حقوق بينالملل، حقوق عامره و ناقض اصول بنيادين مصونيت حاكميتي داراييهاي دولتهاي مستقل در كشورهاي مختلف به شمار ميرود.
اجراي چنين طرحي چالشهاي حقوقي سنگيني را براي مجريان آن ايجاد ميكند و يكي از دلايل اصلي مخالفت برخي كشورهاي اروپايي نيز همين پيامدهاي حقوقي و عواقب سنگيني است كه در آينده متوجه استفادهكنندگان از داراييهاي روسيه خواهد شد. اين اقدام، علاوه بر آنكه يك نقض فاحش حقوقي محسوب ميشود، در شرايطي صورت ميگيرد كه اروپاييها نيز به همان ميزان در روسيه دارايي و سرمايه دارند و مسكو به صورت متقابل آمادگي بهرهبرداري از اين ظرفيت و داراييها را دارد. در نتيجه، اين يك بازي كاملا زيانبار براي مقامات اروپايي است كه اعتبار و حيثيت اروپا را بيش از پيش تضعيف ميكند و ميتواند موجب خروج تدريجي سرمايه كشورهاي ديگري مانند چين، مالزي و اندونزي از اروپا شود؛ كشورهايي كه سرمايهگذاريهاي قابلتوجهي در اين قاره دارند و اجراي چنين طرحهايي براي آنها اين پيام را ارسال ميكند كه سرمايهگذاري در اروپا پرريسك و ناامن است. نكته دوم و فوقالعاده مهم اما در اين معادله، چرايي حركت امريكا به سمت مذاكرات سري و محرمانه با روسيه است.
روسيه، همانگونه كه پيشتر نيز اشاره شده، هم در ميدان نظامي و هم در عرصه ديپلماسي به طور كامل موفق عمل كرده است. اين درحالي است كه محور ناتو تلاش دارد با نمايشهاي هاليوودي، حضور خود در ميدان را برجسته جلوه دهد؛ ازجمله اقدام نمايشي ولوديمير زلنسكي كه در محلي حضور يافت و تصويربرداري كرد كه بعدها مشخص شد كوپيانسك نبوده است.
اينگونه خطاها و اشتباهات، لطمه جدي به حيثيت نظامي ناتو و اوكراين وارد كرده است. در شرايطي كه ارتش فدراسيون روسيه كوپيانسك، يكي از خطوط مستحكم دفاعي و زيرساختي ناتو، را به تصرف خود درآورده و از اين محور عبور كرده است، نيروهاي روسي در آستانه رسيدن به اسلاويانسك، آخرين دژ دفاعي ناتو، قرار دارند. سقوط اسلاويانسك، به عنوان خط نهايي استحكامات چندلايه و پيچيده امنيتي ناتو در شرق اوكراين، روند پيشروي ارتش روسيه را با سرعتي بهمراتب بيشتر تسهيل خواهد كرد و ساير خطوط دفاعي ناتو به سرعت فرو خواهد ريخت. در اين شرايط طرف امريكايي به اين جمعبندي رسيده است كه شكست روسيه در ميدان نظامي ناممكن است. قابلتوجه است كه تلفات بسيار سنگين انساني و نظامي اوكراين، وضعيت نيروي انساني اين كشور را به شدت وخيم كرده و عملا تمام نيروهاي ذخيره ارتش اوكراين از بين رفتهاند.
ارتش اوكراين نهتنها امكان جذب نيروي جديد را ندارد، بلكه طرحهاي سربازگيري از طريق كاهش سن خدمت، بهكارگيري نوجوانان و حتي اجبار سالمندان نيز نتوانسته اين كمبود را جبران كند. در مقابل، ارتش فدراسيون روسيه حدود ۷۰۰ هزار نيروي فعال در خطوط دفاعي مستقر كرده و ۴۰۰ هزار نيروي جديد نيز با اين ارتش قرارداد بستهاند؛ ظرفيتي بيش از يكميليون و يكصد هزار نيروي فعال در خط دفاعي كه بههيچوجه توسط هيچيك از كشورهاي ناتو قابل جايگزيني نيست. در كنار اين توان نظامي، روسيه با ارتقاي فناوريهاي نظامي و ابتكارات جديد، ابتكار عمل را در دست دارد. ولاديمير پوتين در نشست خبري سالانه و گفتوگوي مستقيم خود با مردم روسيه و افكار عمومي جهاني، كه امسال حدود سه ميليون پرسش به دفتر رياستجمهوري ارسال شد، كه بخشي از اين سوالات پاسخ داده شد و بقيه در كميته گزارشات به صورت دقيق بررسي خواهد شد، به صراحت اعلام كرد كه روسيه به رهبر جهاني پهپادها تبديل شده و به فناوري توليد انبوه پهپادهاي پيشرفته دست يافته است؛ موضوعي كه معادلات ميداني را به طور اساسي تغيير داده است.
پوتين همچنين رسما تاكيد كرد در صورت نپذيرفتن شروط روسيه ازسوي اوكراين و ناتو، پيشرويهاي نظامي با سرعت ادامه خواهد يافت. پيشتر نيز اشاره شده بود كه پيشرويهاي روسيه به سمتي خواهد رفت كه اگر غرب دست از لجبازي برندارد كييف نيز سقوط خواهد كرد. اين موضوع را واشنگتن ميداند و به همين دليل نميخواهد در صورت سقوط كييف در كنار اوكراين قرار گيرد.
در كنار آن و از سوي ديگر، رشد اقتصادي روسيه نيز امروز بنا به اعلام رييسجمهور اين كشور به بيش از ۹.۷درصد رسيده و اقتصاد روسيه از پويايي بالايي برخوردار است. در چنين شرايطي، اقداماتي كه طرف اوكرايني با مستشاري اطلاعاتي ناتو انجام ميدهد، ازجمله عملياتهاي ايذايي، ترور نظاميان روس در خاك روسيه يا حمله به ناوگانهاي نفتكش و پالايشگاهها، تاثير واقعي در ميدان نبرد ندارد و صرفا بحران اوكراين را پيچيدهتر كرده و مسير دستيابي به مذاكره و صلح پايدار را دشوارتر ميكند.
اين اقدامات دقيقا به اين دليل صورت ميگيرد كه اوكراين و ناتو در ميدان اصلي نظامي توان ايستادگي در برابر روسيه را ندارند، بنابراين بهترين راهحل بحران اوكراين، دستيابي به يك صلح پايدار برمبناي پذيرش كامل شروط روسيه است؛ شروطي كه حتي طرف امريكايي نيز به پذيرفتن آن اذعان كرده است. در صورت نپذيرفتن اين شروط، روسيه هيچ توافقي را نخواهد پذيرفت. در اين ميان، بريتانيا نيز تمايلي به تحقق صلح در اوكراين ندارد، اما ابزار و دست برتري براي تغيير معادلات دراختيار ندارد و عملياتهاي ايذايي نيز عملا اثر معكوس عليه اوكراين ايجاد خواهد كرد.
اما نكته نهايي قابلتوجه كه بيانگر شكست كامل طرح آنگلوساكسوني باكينگهام كه براي اخلال در توسعه اقتصادي روسيه طراحي شده بود آن است كه امروز روسيه با ابتكار عملهاي نوآورانهاي كه ايجاد كرده شركاي اقتصادي جديدي خارج از چارچوب اروپا براي خود برگزيده اين شركا وراتر از روابط مسكو و پكن هستند؛ به عبارتي اضافه شدن مالزي، اندونزي، سنگاپور، ويتنام و هند به عنوان شركاي مهم تجاري روسيه منجر شده سبد مبادلات اقتصادي مسكو رشد چشمگيري پيدا كند و جاي پاي روسيه در آسياي پاسفيك فوقالعاده محكمتر گردد. رويكردي كه در سالهاي قبل بدين پررنگي نبود.
به عبارتي سياست تحريمي غرب به جاي اثر منفي بر مسكو منجر به ايجاد تحولات جديد تجاري مبتكرانهاي شده كه برپويايي اقتصاد روسيه افزوده، اين در شرايطي است كه اكنون كشورهاي اروپايي هستند كه با اجراي سياستهاي ماجراجويانه ضدروسي بخش عمدهاي از منايع در دسترس، امن، پايدار و ارزان خصوصا در حوزه انرژي را از دست دادند و همزمان دچار بحران تورم و نارضايتي عمومي نيز شدند.
تحليلگر مسائل روسيه