دونالد ترامپ: اگر ايران برنامه هسته‌اي خود را از سر بگيرد، با مشكلاتي مواجه خواهد شد كه تابه‌حال نمونه‌اش را نديده است
سارا معصومي
ديدار برجامي در واشنگتن، هشدار درباره خروج از برجام در تبريز. درست در ساعاتي كه امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه و دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده براي ديدار در كاخ سفيد آماده مي‌شدند، حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران در جمع مردم تبريز درباره خروج يك‌جانبه امريكا از توافق هسته‌اي با ايران هشدار داد. درحالي كه گفته مي‌شود تلاش ماكرون براي راضي كردن ترامپ به باقي ماندن در برجام مانند بيرون آوردن خرگوش از كلاه شعبده‌بازي است، نگاه‌ها به سمت واشنگتن دوخته شده و البته همزمان مردي كه برجام ميوه دوره نخست رياست‌جمهوري وي است هشدار داد كه خروج امريكا از توافق هسته‌اي مي‌تواند تبعات بسيار ناخوشايندي به همراه داشته باشد. از سوي ديگر علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي نيز در هشداري مشابه به غرب تاكيد كرده كه يكي از گزينه‌هاي ايران در برابر خروج امريكا از برجام، خروج از معاهده منع تكثير تسليحات اتمي خواهد بود. هشداري كه در خاك امريكا نيز از زبان وزيرخارجه ايران به گوش رسيده است. درحالي كه شمخاني در پاسخ به سوال خبرنگاري مبني بر احتمال خروج ايران از ان‌پي‌تي در صورت خروج امريكا از توافق هسته‌اي اين مساله را يكي از گزينه‌هاي پيش روي تهران دانست اما اظهارات نسبتا همزمان وي و محمدجواد ظريف در اين رابطه بازتاب بسياري در رسانه‌هاي بين‌المللي داشت. رويترز با انتشار اين موضع‌گيري شمخاني نوشت: هدف معاهده فوق كه در سال 1970 شكل گرفت متوقف كردن روند رو به توسعه دستيابي كشورها به توانايي سلاح هسته‌اي بود. كشورهايي كه به اين معاهده پيوسته‌اند از حق مسلم براي برخورداري از انرژي صلح آميز هسته‌اي برخوردار بودند. ايران از سال 1970 عضو اين معاهده است اما ظرف 48 ساعت گذشته از احتمال خروج از آن در صورت خروج امريكا از توافق هسته‌اي سخن گفته است.
اما و اگرها درباره رضايت دادن ترامپ
ورق‌هاي تقويم به‌سرعت در حال تبديل شدن به تاريخ 12 ماه مه (22 ارديبهشت) هستند و همزمان تلاش‌ها براي نجات توافق هسته‌اي با ايران نيز سرعت گرفته است. مذاكرات ميان تروييكاي اروپايي و ايالات‌متحده به شكل فشرده ادامه دارد و هر روز نتيجه متفاوتي از اين رايزني‌ها منتشر مي‌شود. درحالي كه ايران به صراحت مخالفت خود را با بازنگري در برجام اعلام كرده و مقام‌هاي غيرامريكايي حاضر در برجام نيز مي‌گويند براي اين توافق جايگزيني ندارند، روز گذشته يك روزنامه آلماني اعلام كرد كه تروييكاي اروپايي و امريكا بر سر شرايطي كه در نتيجه حصول آنها، واشنگتن در توافق هسته‌اي بماند با هم به تفاهم رسيده‌اند. درحالي كه هنوز هيچ منبع دولتي اين خبر را تاييد نكرده اما در بخش‌هايي از گزارش روزنامه آلماني آمده كه طرف‌هاي امريكايي و اروپايي تصميم گرفته‌اند ايران را با تحريم‌هاي جديد به دليل آزمايش‌هاي موشكي و البته سياست‌هاي منطقه‌اي روبه‌رو كنند. در سايه اين سياست برجام دست نخورده به مسير اجرا ادامه خواهد داد.
در همين راستا، سفير فرانسه در فلسطين اشغالي در مصاحبه‌اي گفت كشورهاي اروپايي فاصله چنداني با رسيدن به توافق با امريكايي‌ها در خصوص آنچه توافق «جانبي» يا «مكمل» برجام خوانده مي‌شود، ندارند. «هلن د‌ي گال» در مصاحبه با روزنامه عبري‌زبان «ماكور ريشون» درباره مذاكرات جاري ميان ديپلمات‌هاي امريكا و اروپا براي اصلاح برجام مطابق ميل ترامپ گفت: «اختلافات اندك هستند. درباره مسائل محل اختلاف رايزني كرديم و مصالحه‌هايي انجام شد.»
رسانه امريكايي سي‌ان‌ان روز گذشته در گزارشي درباره نگاه ترامپ به برجام و فضاي موجود براي اين بحث در سفر ماكرون نوشت: تروييكاي اروپايي در ميانه رايزني با ترامپ درباره برجام هستند اما گفته مي‌شود كه هنوز پرانتزهاي بازي در اين مذاكرات وجود دارد كه طرفين بر سر آنها با هم توافق ندارند. با اين وجود برخي از مقام‌هاي امريكايي گزينه‌هاي متعدد در صورت خروج امريكا از برجام را بررسي و خود را براي رويارويي با آنها آماده كرده‌اند تا اگر ترامپ تا قبل از 12 ماه مه تصميم گرفت نظر نهايي ماندن يا خروج از برجام را در توييترش اعلام كند، دولت و بدنه اجرايي غافلگير نشوند. با اينهمه حتي برخي از چهره‌هاي سياسي نگران داخل امريكا نيز چشم اميد به ماكرون بسته‌اند تا شايد بتواند ترامپ را وادار به باقي ماندن در برجام به جاي خروج از آن كند.
روسيه و چين به دنبال بيانيه حمايت از برجام
همزمان با سفرهاي نوبتي مقام‌هاي اروپايي به واشنگتن براي راضي كردن ترامپ به منظور باقي ماندن در توافق هسته‌اي با ايران، روسيه و چين نيز به عنوان دو عضو غيراروپايي اين توافق، تلاش‌هاي موازي را براي حفظ آن آغاز كرده‌اند. خبرگزاري رويترز ضمن اعلام اين خبر تاكيد كرده كه پكن و مسكو در حال كار روي پيش‌نويس بيانيه‌اي در راستاي جلب حمايت كامل كشورهاي عضو سازمان ملل از توافق هسته‌اي ايران هستند. ولاديمير يرماكوف، نماينده خلع سلاح روسيه در كنفرانس عدم اشاعه كه در ژنو برگزار شد، تاكيد كرد كه توافق هسته‌اي ايران كه آن را با نام برجام مي‌شناسيم، بسيار شكننده است و هرگونه تلاشي براي اصلاح آن بر رژيم عدم اشاعه بين‌المللي تاثير مي‌گذارد. وي در اين باره گفت: «ما از همكاران خود كه در اين نشست حضور دارند درخواست مي‌كنيم به اميد آنكه اوضاع به‌طور خودكار تغيير يابد، سكوت نكنند بلكه براي حفظ اين توافق مهم گام‌هاي جدي بردارند.» متن پيش‌نويس بيانيه روسيه و چين از دولت‌هاي عضو سازمان ملل مي‌خواهد تا بر حمايت بي‌قيد و شرط خود از اجراي جامع و موثر برجام تاكيد كرده و سهم قابل توجه اين توافق در امنيت بين‌المللي را به رسميت بشناسند.
چشم اميد اروپا به ماكرون در كاخ سفيد
ديدار ميان ماكرون و ترامپ تحت‌الشعاع برجام قرار گرفت. هررسانه‌اي كه به اين ديدار اشاره كرد در بخش‌هاي اصلي گزارش درباره تاثير اين ديدار بر فرجام توافق هسته‌اي پيش‌بيني‌هايي را مطرح كرد. امانوئل ماكرون به نخستين مهمان رسمي خارجي دونالد ترامپ در قالب سفرهاي دولتي و رسمي تبديل شد. چهل و پنجمين رييس‌جمهور ايالات متحده در يك سال و اندي گذشته از حضور در كاخ سفيد هيچ مهمان رسمي را در قالب ديدار دولتي به كاخ سفيد دعوت نكرده بود تا نخستين قرعه به نام رييس‌جمهور جوان فرانسه افتاد. خبرگزاري فرانسه در اين باره مي‌نويسد: شايد در نگاه نخست اتحاد ميان ماكرون و ترامپ عجيب به نظر برسد اما حقيقت اين است كه رابطه دوستانه ميان دو رييس‌جمهور بسيار بيش از چيزي است كه به چشم مي‌آيد. از نقطه نظر سياسي دو مقام كاملا با هم تفاوت دارند اما ماكرون اين اعتبار را براي خود دست و پا كرده كه تنها رهبر اروپايي است كه رييس‌جمهور متفاوت امريكا مي‌تواند با او كار كند. يكي از تحليلگران سي‌ان‌ان در اين باره مي‌گويد: ماكرون كاري را كه بقيه رهبران اروپايي نتوانستند انجام دهند به خوبي انجام داد و آن هم برقراري رابطه شخصي با دونالد ترامپ است.
فيليپ لكور از دولتمردان سابق فرانسوي نيز در اين باره به آسوشيتدپرس مي‌گويد: دليل خوبي براي شكل‌گيري اين رابطه صميمانه ميان دو رهبر وجود دارد. دو كشور در مسير مبارزه با ترور در كنار هم قرار گرفته‌اند و اين مسير مشترك ادامه هم پيدا خواهد كرد چرا كه فرانسه در مركز اين مسير هم در داخل و هم در منطقه خاورميانه قرار دارد و ترامپ نيز از آن سياستمداراني است كه مي‌گويد تروريست‌ها همه جا هستند. اين در حالي است كه تعداد حملات تروريستي رخ داده در خاك امريكا بسيار كمتر از اروپا است. مساله ديگري هم كه وجود دارد اين است كه سر و كله زدن با ترامپ آسان نيست و به نظر مي‌رسد كه ماكرون در اين مسير موفق‌تر از همتاهاي خود در بريتانيا و آلمان بوده است.
با وجود تمام نقطه شباهت‌هايي كه ميان دو رهبر به چشم مي‌خورد اما اين دو در برخي مسائل با هم اختلاف‌هاي اساسي نيز دارند كه اصلي‌ترين آنها مورد توافق هسته‌اي با ايران است. ترامپ به هيچ‌وجه دل‌خوشي از اين توافق ندارد و به دنبال خروج از آن تا نيمه ماه مه است اما ماكرون با اذعان به اينكه تمام جزييات اين توافق را نمي‌پسندد، مي‌گويد كه جايگزيني براي آن نيست. هم راستا با مساله فرجام برجام، سوريه و آينده سياست‌هاي دو كشور در آن نيز در زمره بحث‌هاي اصلي دو رييس‌جمهور خواهد بود. درحالي كه ماكرون به رابطه حسنه خود با ترامپ افتخار مي‌كند اما همين رابطه غيرعادي بر بار مسووليت وي به عنوان رهبر يك كشور اروپايي نيز افزوده است. برخي تحليلگران اروپايي وي را پيام‌رسان يا واسطه اروپا با امريكا در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ مي‌دانند. در همين راستا به نظر مي‌رسد كه جدا از مساله فرجام برجام، آينده سوريه و البته روابط دو جانبه فرانسه – ايالات متحده، ماكرون بايد درباره اختلاف‌هاي بي‌شمار اروپا با امريكاي ترامپ نيز با ميزبان خود صحبت كند.
ديدار رسمي و نشست خبري مشترك دو برنامه اصلي صبح روز سه‌شنبه به وقت امريكا براي ماكرون و ترامپ بودند كه در نهايت به شام رسمي به افتخار مهمان فرانسوي ختم شدند. درحالي كه رييس‌جمهور فرانسه يك سال پيش در مقام ميزبان استقبال قابل توجهي از همتاي امريكايي به عمل آورده بود، در مراسم استقبال روز گذشته در كاخ سفيد نيز قريب به 500 يونيفورم‌پوش از بخش‌هاي نظامي مختلف حضور داشتند كه باعث شد رسانه‌هايي چون سي‌ان‌ان از اين استقبال با عنوان استقبال نظامي ياد كنند. جدا از مايك پنس، معاون دونالد ترامپ، برخي ديگر از اعضاي كابينه، حقوقدان‌ها و خانواده‌هاي نظاميان نيز در مراسم استقبال از ماكرون در كاخ سفيد بودند. ترامپ در بدو ورود ماكرون به كاخ سفيد درباره رابطه فوق‌العاده‌اي كه با رييس‌جمهور فرانسه برقرار كرده سخن گفت و آن را نشانه‌اي از اتحاد هميشگي ميان دو كشور خواند. وي همچنين از همراهي فرانسه با امريكا در آنچه وي پاسخ به حمله شيميايي در سوريه خواند، قدرداني كرد. ماكرون نيز در بدو ورود به كاخ سفيد اين ديدار را بسيار مهم خواند و تاكيد كرد در روزهايي كه جهان با ابهام‌هاي بسيار، مشكلات فراوان و تهديدهاي بي‌شمار روبه رو است اين ديدار از اهميت بسيار برخوردار است. به گفته يك مقام فرانسوي حاضر در تيم امانوئل ماكرون، دو رييس‌جمهور درباره اوضاع اقتصادي ايالات متحده، ميزان محبوبيت دونالد ترامپ، انتخابات ميان دوره‌اي در ماه نوامبر و همچنين مساله مبارزه با تروريسم با هم صحبت كرده‌اند.
ترامپ كوتاه نيامد
يك ساعت پس از ورود ماكرون به كاخ سفيد، رويترز بخش‌هايي از گفت‌وگوهاي دو رييس‌جمهور درباره ايران را منتشر كرد. براساس اين گزارش، ترامپ در ديدار با ماكرون توافق هسته‌اي با ايران را توافقي ديوانه‌وار و وحشتناك خوانده كه هيچگاه نبايد حاصل مي‌شد. وي همچنين به نوعي در پاسخ به رييس‌جمهور و وزير خارجه كشورمان كه گفته بودند امريكا در صورت خروج از برجام با تبعات ناخوشايندي روبه رو خواهد شد، گفت: اگر ايران برنامه هسته‌اي خود را از سر بگيرد با مشكلات بسيار بيشتري نسبت به قبل روبه رو خواهد شد.
«احمقانه»، «مضحك» و «فاجعه‌بار» صفت‌هايي بودند كه ترامپ دوشادوش همتاي فرانسوي خود به برجام داد و در ادامه گفت: با ماكرون درباره توافق هسته‌اي با ايران گفت‌وگو خواهم كرد اما همه ديدگاه من درباره توافق با ايران را مي‌دانند. اين توافق هرگز نبايد اتفاق مي‌افتاد. ما مي‌توانستيم يك توافق معقول يا يك توافق خوب داشته باشيم، اما اين توافق وحشتناكي بود. ما ۱۵۰ ميليارد دلار داديم. 1.8 ميليارد دلار را نقدا پرداخت كرديم، نقد. بسته‌هاي پول نقد. اين [ توافق] احمقانه و مضحك بود و هرگز نبايد اتفاق مي‌افتاد.
امانوئل ماكرون درباره برجام به خبرنگاران گفت: توافق (هسته‌اي 1+5) با ايران مساله مهمي است و من مصمم هستم كه با ترامپ در اين زمينه صحبت كنم. من برجام را براي حفظ ثبات منطقه مثبت مي‌دانم و اعتقاد دارم كه بايد آن را بخشي از تصوير بزرگ‌تر امنيت آن منطقه در نظر بگيريم. ما وضعيت سوريه را داريم، انتخابات پيش رو در عراق را داريم، بايد ثبات متحدان‌مان در آن منطقه را حفظ كنيم. آنچه مي‌خواهيم انجام دهيم، مهار كردن ايران است و برجام بخشي از آن تصوير بزرگ‌تر است.
اين اظهارنظر ترامپ درباره برجام در حضور ماكرون اين گمانه را تقويت مي‌كند كه رييس‌جمهور فرانسه نمي‌تواند تاثيري بر تصميم برجامي ترامپ بگذارد. روز دوشنبه به وقت امريكا نيز تنها چند دقيقه پس از ورود ماكرون به امريكا، كاخ سفيد اعلام كرد كه تغييري در نگاه ترامپ به برجام به وجود نيامده است. سخنگوي كاخ سفيد در اين باره گفته بود: «رييس‌جمهور به صراحت اعلام كرده كه اين توافق را بد مي‌داند و اين تعبير تاكنون تغيير نكرده است.»
خبرنگاراني كه سخنان ابتدايي ترامپ و ماكرون درباره برجام را از نزديك پوشش مي‌دادند نيز در توييترهاي خود از نااميدي براي تغيير نظر ترامپ درباره برجام در نتيجه ديدار با ماكرون خبر دادند. يك خبرنگار امريكايي در توييتر خود نوشت: به نظر مي‌رسد كه ماكرون براي راضي كردن ترامپ در راستاي باقي ماندن در برجام با ماموريت سخت و شايد هم غيرممكني روبه‌رو است.