به بهانه انتشار خبر تشكيل شوراي سياستگذاري جشنواره تئاتر فجر
هركه آمد به جهان نقش خرابي دارد
بابك احمدي
چند روز قبل در صفحه تئاتر روزنامه گزارشي با اين عنوان منتشر كرديم كه «زمان‌بندي معرفي دبير جشنواره بين‌المللي تئاتر فجر از دست نرود» و در متن آن بار ديگر نسبت به اهميت نظام‌مند كردن فرآيندها در اداره كل هنرهاي نمايشي و سامان دادن به شيوه انتخاب دبير جشنواره بين‌المللي تئاتر فجر پرداختيم. اعتراف مي‌كنم نوشتن اين دست گزارش‌ها برايم مصداق نوشتن درباره اهميت اختراع چرخ و لامپ در جوامع بشري است. مثل اينكه قرار باشد به مسوولان آموزش و پرورش و راهنمايي رانندگي بگوييد: «اول مهر زمان بازگشايي مدارس است پس به فكر باشيد» اما دريغ كه اوضاع برنامه‌ريزي كلان در جامعه تئاتري راه چاره‌اي باقي نمي‌گذارد جز تكرار چندباره هر آنچه اظهر من‌الشمس است. تا چه وقت نوبت ما برسد كه از قول حضرتش بخوانيم: «حلقه اوراد ما مجلس افسانه شد»
حالا مديركل هنرهاي نمايشي در فاصله‌اي كوتاه به اين موضوع واكنش نشان داده و در گفت‌وگو با خبرگزاري مهر عنوان كرده كه برخلاف آنچه قبلا گفته بود، دبير جشنواره نه در هفته نخست ارديبهشت كه در پايان اين ماه معرفي مي‌شود. كرمي اما در ادامه خبري غيرمنتظره هم داده و گفته «آيين‌نامه جشنواره بين‌المللي تئاتر فجر» با كمك كارشناسان اداره كل هنرهاي نمايشي تدوين شده و به زودي ابلاغ مي‌شود. مديركل هنرهاي نمايشي در تبيين ماجرا به اين نكته نيز اشاره كرده كه: «طي اين آيين‌نامه انتخاب دبير با نظر مستقيم شوراي سياستگذاري جشنواره متشكل از چند هنرمند شناخته شده و مديران كه در جايگاه حقوقي‌شان است، انتخاب مي‌شود.»
كرمي تا اينجاي كار سعي كرده اظهارنظري هوشمندانه داشته باشد تا به قولي نه هنرمند گلايه كند نه مدير بالادست. گذشته از اينكه عملكرد در ورطه دوگانه مدير بالادستي و هنرمند، به تجربه نتيجه‌اي از پيش روشن دارد و اينجا از پايان خوش آثار سينماي هند خبري نيست! بايد ديد نفس اتفاق چگونه قرار است اداره كل و تئاتري‌ها را در نيل به يك هدف، يعني انتخاب دبير شايسته براي جشنواره و نظام‌مندسازي امور ياري كند.
اما در اين رابطه چند پرسش و گمانه‌زني پيش مي‌آيد. اينكه چرا مديركل نام آشناي خانواده نمايشي‌ها پشت شيشه‌هاي غبار گرفته بي‌روزن اقدام به تدوين آيين‌نامه كرده است و آيا سنجيده‌تر نمي‌بود اگر پيش از هر اقدام جدي پيش‌نويس آيين‌نامه در اختيار كارشناسان قرار مي‌گرفت و پس از بحث‌هاي كارشناسي، نهايي و ابلاغ مي‌شد؟ چنان كه دفتر موسيقي وزارت ارشاد در تدوين آيين‌نامه جشنواره موسيقي فجر با اعلام فراخواني از اهالي موسيقي خواست تا پيشنهادهاي خود را به اين دفتر ابلاغ كنند. از سوي ديگر لازم است به اسامي كارشناسان طرف مشورت نيز اشاره شود تا همه از كم‌وكيف ماجرا مطلع باشند.
قطعا اين نكته را نيز مد نظر دارم كه قرار نيست مدير جزييات برنامه‌هاي خود را با كارشناسان به اشتراك بگذارد و همه را از نيتش با خبر كند. اما در شرايط حساس كنوني! – اتفاق روزهاي پاياني اسفند همچنان در اذهان باقي است-، بهتر نبود اگر كرمي در همين گام نخست به وعده محرم دانستن طيف وسيع‌تر تئاتري‌ها هنگام تصميم‌گيري عمل مي‌كرد؟ (حداقل در موردي تا اين حد ساده كه البته گرو‌ه‌هاي متنوع از شخص وزير ارشاد تا مديران هنرهاي نمايشي و هنرمندان تئاتر را براي يك ماه بهمن تحت تاثير قرار مي‌دهد.) نمونه حاشيه‌ها در تمام ادوار برپايي جشنواره بارها مشاهده و تجربه شده و دوره پيش رو نيز از اين قاعده مستثني نخواهد بود.
حالا بحث مهم‌تري در ميان است. تركيب شوراي سياستگذاري جشنواره كه به گفته كرمي 7 تا 12 نفر را شامل مي‌شود چطور شكل مي‌گيرد؟ آن‌هم در زمانه‌اي كه وجود طيف‌بندي‌هاي گوناگون در جامعه نمايشي غيرقابل انكار است. گرچه بخشي از تركيب -مديران فرهنگي- احتمالي حاضر در شوراي سياستگذاري جشنواره از همين حالا هم لو رفته است!
در همين رابطه مي‌توان به سيدمجتبي حسيني، معاون امور هنري؛ شهرام كرمي، مديركل هنرهاي نمايشي، اصغر همت، مديرعامل خانه تئاتر به نمايندگي از جامعه صنفي و صدالبته! مهدي افضلي؛ مديرعامل موسسه توسعه هنرهاي معاصر به عنوان صاحب خزانه و تصميم‌گيرنده امور اعتباري جشنواره‌هاي زيرنظر معاونت هنري اشاره كرد. گيريم هنرمندان استخوان خرد كرده‌اي همچون قطب‌الدين صادقي و ديگراني نيز به اين جمع اضافه شوند اما از حالا مشخص است كه نتيجه نهايي به كدام سو متمايل خواهد بود. خواست مديران بالادستي!
اگر براساس تجربه قبلي ناشي از شناخت روحيات مديركل هنرهاي نمايشي از كنار اين نكته هم به سادگي عبور كنيم باب بحث ديگري باز مي‌شود كه بايد به طور جدي‌تري بر آن ايستادگي كرد. در صورتي كه تجربه هر ساله جشنواره با حاشيه‌سازي‌هاي مرسوم رخ دهد اين شوراي سياستگذاري است كه بايد پاسخگو باشد يا شخص دبير؟
با در نظر گرفتن تجربه شيوه عملكرد معاون هنري ارشاد در قبال حاشيه‌سازي‌هاي صورت گرفته در جشنواره گذشته و سكوت محض در برابر هجمه‌ها، آن‌هم در شرايطي كه وزير فرهنگ ارشاد اسلامي نيز به اين مسائل واكنش نشان داد، آيا بايد منتظر ايستادگي شوراي سياستگذاري و حمايت از دبير جشنواره و در نهايت كليت تئاتر باشيم؟
به‌هر تقدير معاون هنري احتمالا پيرو جلسه كميسيون هنر و معماري شوراي عالي انقلاب فرهنگي كه دي ماه گذشته برگزار شد، خواستار تدوين آيين‌نامه شده است اما بايد ديد مسووليت‌هاي پس از تدوين و تشكيل شورا و غيره را مي‌پذيرد يا به استراتژي سكوت ادامه مي‌دهد؟ رييس كيسيون هنر و معماري شوراي عالي انقلاب فرهنگي در آن جلسه به سه نكته مهم اشاره داشت كه «ضرورت تثبيت مديران و دبيران جشنواره‌ها» از آن جمله بود. رويكردي كه به گفته ايماني خوشخو كاهش «اختلاف سليقه در روند جشنواره‌ها» را در پي دارد. گرچه عملكرد معاون هنري نشان‌دهنده ميزاني از بي‌توجهي به مقوله ثبات مديريتي در جشنواره تئاتر فجر است، اما بايد منتظر ماند و ديد در هنگامه بحراني بهمن و لزوم حمايت از نتيجه انتخاب شورا چگونه عمل خواهد كرد. آيا شهرام كرمي و بعضي اعضاي شورا تنها مي‌مانند؟ اينطور نباشد كه به قول حضرت: «شب تار است و ره وادي ايمن در پيش/ آتش طور كجا و موعد ديدار كجاست؟»