آموزش سنجشگرانه انديشي
راهي براي مبارزه با فساد
مهدي بهلولي
يكي از موضوعاتي كه اين روزها در جامعه و رسانه‌ها بيشتر به آن پرداخته مي‌شود بحث گستردگي فساد در جامعه و لزوم برخورد با آن است. اين بحث، در روزهاي گذشته به ويژه از زماني داغ‌تر شد كه بحث استعفاي محمدعلي نجفي از شهرداري تهران به ميان آمد. در يكي از ويدئوهاي منتشر شده از جلسات شوراي شهر تهران، نجفي گزارشي درباره بخشي از پول‌هايي مي‌دهد كه در پيش از انتخابات رياست‌جمهوري سال گذشته، در شهرداري تهران خرج تبليغات انتخاباتي يكي از نامزدها شده است. بر كسي پوشيده نيست كه گستردگي فساد در جامعه ما، فراتر از اينهاست و آنچه نجفي از آن مي‌گويد گوشه كوچكي از واقعيت اين روزهاي زندگي ما است. اما نكته مهم اين است كه همگي ما، از فرادستان سياسي گرفته تا شهروندان عادي، از فساد و لزوم برخورد با آن مي‌گوييم اما در عمل گويا پايبندي جدي به آن نداريم. اين را هم بايد در نظر گرفت كه فساد، تنها خاص كشور ما نيست. نگاهي به ادبيات مبارزه با فساد در سطح جهان نشان مي‌دهد كه فساد، به ويژه در ميان كشورهاي توسعه يابنده، گسترده است و يكي از مانع‌هاي جدي توسعه به شمار مي‌رود. جيم يونگ كيم، رييس بانك جهاني در سال 2013 از فساد به عنوان «دشمن شماره يك مردم» در كشورهاي توسعه يابنده نام برد.
در بحث مبارزه با فساد، از وجود قوه قضاييه مستقل و كارآمد، مطبوعات آزاد، جامعه مدني نيرومند، فرهنگ مبارزه با فساد در جامعه و حساسيت شهروندان نسبت به آن و مواردي ديگر سخن مي‌رود كه نشان مي‌دهد مبارزه با فساد، كار آساني نيست و جنبه‌هاي گوناگون قضايي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي دارد. اما يك بعد ديگر مبارزه با فساد، به آموزش برمي‌گردد. بخشي از فسادي كه در سطح جامعه رخ مي‌دهد به دليل ضعف سنجشگري و انديشه انتقادي است. سويه ديگر كمبود انديشه سنجشگر، اعتماد بيش از اندازه به ديگران و پذيرش سخنان آنهاست. براي نمونه بخشي از فسادي كه در بخش تعاوني‌ها رخ مي‌دهد به دليل اعتماد بيش از اندازه به افراد است. در يك تعاوني، نه بايد بين عضوها و هيات‌مديره بي‌اعتمادي وجود داشته باشد و نه اعتماد بيش از اندازه، بلكه بايد جو سنجشگري چيره باشد. هيات‌مديره‌اي كه از انديشه سنجشگر به دور باشد به آساني مي‌شود ابزاري براي اجراي تصميم‌هاي مديرعامل و در عمل نقش خود را در اداره تعاوني از دست مي‌دهد. در جامعه مدني هم همين گونه است. جامعه مدني، جاي انسان‌هاي سنجشگر است و نه جاي مريد و مراد بازي. كسي كه در راي دادن، به ديگري نگاه مي‌كند - كه ببيند راي مي‌دهد تا راي بدهد يا راي نمي‌دهد تا راي ندهد- كنشگر مدني نيست. آموزش و پرورش بايد بر اساس پرورش انسان جست‌وجوگر و سنجشگر پيش برود و يكي از عمده‌ترين هدف‌هاي خود را رشد سنجشگرانه‌انديشي [critical thinking] بداند. بي‌گمان در جامعه‌اي كه پرسشگري و سنجشگري، دست بالا را داشته باشد احتمال رخ دادن فساد، كمتر است.
آموزگار و كنشگر صنفي