امين شول سيرجاني
تا پايان اسفندماه 96 كمبود بارش باران در سال زراعي در مقايسه با ميانگين بارشي كشور شرايط نگران‌كننده‌اي را رقم زده بود. اما با ورود چند سامانه بارشي به كشور در ماه‌هاي فروردين و ارديبهشت و بارش باران در چند روز گذشته تاحدودي از كمبودهاي بارشي در كشور جبران شد. با وجود اين‌بارش‌ها اما همچنان بيلان بارش‌ها منفي است و شاخص به اندازه ميانگين بارشي در كشور نرسيده است. برخي استان‌ها در اين ميان وضعيت وخيم‌تري دارند و برخي ديگر از وضعيت مناسب‌تري برخوردارند. اما آيا كمبود بارش‌ها در سال گذشته و بارش‌هاي هفته‌هاي اخير را مي‌توان نشانه‌اي از تغييرات اقليمي قلمداد كرد؟ احمد وظيفه، مديركل پيش‌بيني و هشدار سريع سازمان هواشناسي مي‌گويد به‌راحتي نمي‌توان صرفا براساس اين بارش‌ها را نشانه تغييرات اقليمي دانست. او در گفت‌وگو با «اعتماد» شرايط بارش در سال زراعي جاري را تشريح كرد. براساس توضيحات «احمد وظيفه» مي‌توان گفت فعلا بايد چشم اميدمان به بارش‌هاي شهريورماه باشد تا قدري از كمبودهاي بارشي باقيمانده جبران شود. براي سال زراعي آينده كه از مهرماه آغاز مي‌شود اما بايد اميدوار بود شايد كه سال پرآبي در پيش باشد اما صرفه‌جويي توصيه‌اي است كه از نظر اين كارشناس با سابقه سازمان هواشناسي در شرايط فعلي تنها راه‌حل واقعي جبران كمبود آب در كشور است.
بارش‌هاي فروردين و ارديبهشت امسال آيا از نظر علمي نشانه‌اي از تغييرات اقليمي است؟
تغييرات اقليمي را نمي‌توان بر اساس تغيير بارش‌ها در يك فصل برايش پاسخ دقيقي پيدا كرد. درباره تغييرات اقليمي و آثار آن عدم قطعيت‌ها زياد است. به هر حال ما پاييز و زمستان كم‌بارشي داشتيم و بخشي از اين كم‌بارشي را مي‌توان به تغيير اقليم نسبت داد. ولي نمي‌توانيم بر اساس كميت بگوييم مشخصا اين‌بارش‌ها به علت تغيير اقليم است. كشور ما كم‌بارش و نيمه‌خشك است طبيعتا بارش آنچناني ندارد چون مقدار بارش‌ها هميشه در ايران كم است؛ بنابراين يكسري تغييرات بيشتر به چشم مي‌آيد. بر اساس ميانگين‌گيري كه از ايستگاه‌هاي باران‌سنجي و ايستگاه‌هاي هواشناسي انجام شده است تا 16 فروردين‌ماه امسال ميانگين بارش سراسري در كشور حدود 97 ميليمتر بوده است اين عدد الان تغيير كرده و تا 23 ارديبهشت ماه به 144 ميليمتر رسيده است. بارش بلندمدت كشوري در طول يك سال 230.5 ميليمتر است و بارش سالانه‌اي كه به طور طبيعي تا الان بايد داشته باشيم 210.8 ميليمتر است. يعني نسبت به آن چيزي كه تاكنون بايد بارش داشته باشيم حدود 66 ميليمتر كمبود بارش داريم.
در فروردين و ارديبهشت‌ماه ميانگين بارشي‌مان فراتر از سطح نرمال بوده و ميزان كمبود بارش را از 48 درصد به 31.5 درصد كاهش داده است. به عبارت ساده بارش‌هاي دو ماه اخير به معناي پربارش بودن سال و باران اضافه‌تر از نرمال سالانه نيست و صرفا بخشي از كمبود بارشي‌مان جبران شده است. همين الان استان‌هايي داريم كه از 72 درصد تا 22 درصد بارش كمتر از سطح نرمال روبه‌رو هستند. مثلا تهران نشست به شرايط ميانگين 22 درصد كمبود بارش دارد و سيستان و بلوچستان 72 درصد.
با توضيحات شما بيشترين كمبود بارش‌ها متوجه كدام استان‌هاست؟
سيستان و بلوچستان با 72 درصد (معادل 69.5 ميليمتر) كمبود بارش دارد كه از نظر درصد بيشترين كمبود است. اما مثلا استان چهار محال و بختياري كه بارش سالانه زراعي‌اش 580 ميليمتر است 47 درصد (271 ميليمتر) كمبود بارش دارد كه نشان مي‌دهد وضعيت اين استان چقدر حساس است. برآيند ما اين است كه با احتساب بارش باران در استان استان‌هاي شمالي در شهريورماه، با حدود منفي 25 درصد تا منفي 30 درصد كاهش بارش سال زراعي فعلي را تمام كنيم.
توضيحات شما به روشني نشان مي‌دهد هر چند بارش باران در دو ماه اخير اميدوار‌كننده بوده اما نسبت به ميانگين بارش كشور 5.31 درصد كمبود داريم. پس در واقع مردم نبايد تلقي‌شان اين باشد كه با اين‌بارش‌ها خشكسالي رفع شده و با سال آبي پر آب روبه‌رو هستيم؟
بله، دقيقا. همه ما در اين مورد وظيفه داريم كه به ديگران يادآوري كنيم كه چند سامانه بارشي اخير صرفا بخشي از عقب ماندگي بارشي ما را جبران كرده و معنايش پرآبي در كشور نيست. شوخي‌بردار نيست واقعا بايد صرفه‌جويي و مصرف منابع آب را جدي بگيريم و گرنه هيچ بعيد نيست كه در برخي شرايط آب جيره‌بندي شود. پارسال تعدادي از شهرهاي شرقي كشور با تانكر آبرساني مي‌شدند. جاي ترديدي نيست كه تنها راه مديريت بحران در صرفه‌جويي و مصرف بهينه منابع آب است. چون حتي طرح‌هايي مثل باروري ابرها و انتقال آب يا نتيجه‌بخش نيستند يا اينكه بهانه‌اي مي‌شوند براي اينكه الگوي مصرف‌مان اصلاح نشود.
آيا بر اساس الگوهاي علمي موجود مي‌توان درباره بارش باران در سال زراعي آينده پيش‌بيني‌هايي داشت؟
الگوهاي اقليمي خيلي تغييرپذير هستند. ممكن است فقط بتوانيم بر اساس داده هامان خوشبينانه يا قدري بدبينانه به موضوع نگاه كنيم. در مناطقي مثل ايران كه چند بارشي به شمار مي‌روند پارامترهاي جوي خيلي تاثيرگذارند. سيستم خوب بارشي مي‌تواند درصد بارشي ما را 10 تا 15 درصد جابه‌جا كند. بنابراين هم ممكن است يكي دو سيستم از كشور ما عبور كنند و شرايط پربارشي ايجاد كنند يا بالعكس در شرايط كم بارشي قرار بگيريم. با هر ديد اقليمي نگاه كنيم پاسخ قطعي نمي‌توانيم بدهيم. ولي اگر مقياس نگاه ما بر اساس ميزان بارش ظرف يك دهه اخير باشد بايد بگويم كه در تمام اين 10 سال ما با كمبود بارش روبه‌رو بوده‌ايم و طبيعتا اين كمبود ادامه مي‌يابد. يعني از ارديبهشت‌ماه امسال كه تمام شود به جز بارش‌هاي شهريورماه در شمال كشور عملا تا آبان ماه بارش چنداني در كشور نخواهيم داشت.
بارش هاي بهاري و كاهش ميزان كمبود بارندگي
ما پاييز و زمستان كم‌بارشي داشتيم و بخشي از اين كم‌بارشي را مي‌توان به تغيير اقليم نسبت داد. ولي نمي‌توانيم بر اساس كميت بگوييم مشخصا اين‌بارش‌ها به علت تغيير اقليم است. كشور ما كم‌بارش و نيمه‌خشك است طبيعتا بارش آنچناني ندارد چون مقدار بارش‌ها هميشه در ايران كم است؛ بنابراين يكسري تغييرات بيشتر به چشم مي‌آيد.
فروردين و ارديبهشت‌ماه ميانگين بارشي‌مان فراتر از سطح نرمال بوده و ميزان كمبود بارش را از 48 درصد به 31.5 درصد كاهش داده است. به عبارت ساده بارش‌هاي دو ماه اخير به معناي پربارش بودن سال و باران اضافه‌تر از نرمال سالانه نيست و صرفا بخشي از كمبود بارشي‌مان جبران شده است.
اگر مقياس نگاه ما بر اساس ميزان بارش ظرف يك دهه اخير باشد بايد بگويم كه در تمام اين 10 سال ما با كمبود بارش روبه‌رو بوده‌ايم و طبيعتا اين كمبود ادامه مي‌يابد.