سارا معصومي
درست در روزهايي كه سران گروه 7 در كانادا بي‌سابقه‌ترين شكاف‌ها در رابطه با يكديگر را تجربه مي‌كنند، هجدهمين نشست سازمان همكاري شانگهاي در چين با نمايش اتحاد بي‌سابقه مسكو و پكن و همراهي ديگر اعضاي ثابت و ناظر برگزار شد. در همان ساعاتي كه رهبران كانادا، فرانسه، آلمان، ايتاليا، ژاپن و بريتانيا با دونالد ترامپ، چهل و پنجمين رييس‌جمهور امريكا درگير بودند و پس‌گيري امضاي امريكا از بيانيه نهايي به بمب خبري بدل شده بود، هزارها كيلومتر آن‌سوتر در شهر ساحلي در شرق چين ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه، شي جي پينگ، رييس‌جمهور چين و حسن روحاني رييس‌جمهور ايران با چهره‌هايي متبسم با هم ديدار كردند. همزمان با انتشار تصويري از مجادله شش عضو گروه 7 با دونالد ترامپ، سران مهم‌ترين كشورهاي بلوك شرق يعني هند، چين، روسيه، ايران و ... . دور تا دور هم نشستند و از آينده همكاري‌هاي اقتصادي، سياسي و امنيتي براي منطقه‌اي كم چالش‌تر سخن گفتند. در كانادا نگاه‌ها به سمت دونالد ترامپ چرخيده بود و در چين اين حسن روحاني بود كه توجه‌ها را به خود جلب كرد. در كانادا متحدان سنتي دونالد ترامپ در يك سوي ميز ايستاده بودند و رييس‌جمهور امريكا در سوي ديگر به تنهايي نشسته بود. در چين اعضاي ثابت و ناظر دور يك ميز نشستند و در نهايت در ديدارهاي دو‌جانبه حاشيه‌اي نيز تفاهمنامه و توافقنامه همكاري امضا كردند. سخنان حسن روحاني در اين نشست با محوريت محكوم كردن اقدام يكجانبه امريكا در خروج از توافقي چندجانبه در رسانه‌هاي متفاوت بازتاب داشت.
طرح ايران براي همكاري‌هاي تنگاتنگ منطقه‌اي
حسن روحاني در مدت زمان 48 ساعت حضور در چين ديدارهاي دو جانبه‌اي را با رهبران چين، روسيه، هند، پاكستان و ساير كشورهاي حاضر در گعده سازمان پيش برد. رييس‌جمهور در سخنراني خود در جلسه عمومي سازمان به دو مساله كه يكي توافق هسته‌اي و ديگري چالش‌هاي مشترك منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي بود اشاره كرد. وي در بخش‌هاي ابتدايي اين اظهارات گفت: هجدهمين نشست سران سازمان همكاري شانگهاي در زماني برگزار مي‌شود كه جامعه جهاني با چالش‌هاي فراوان و بي‌سابقه‌اي روبرو است: در سطح بين‌المللي، چالش يكجانبه‌گرايي، تروريسم، افراط‌گرايي، تقليل نقش سازمان‌ها و معاهدات بين‌المللي؛ در سطح منطقه‌اي چالش دخالت‌هاي بازيگران فرامنطقه‌اي و تضعيف سازوكارهاي تعامل و به‌هم‌پيوستگي براساس منافع مشترك و بالاخره در سطح ملي، چالش دخالت‌ها و تهديدات داخلي كه هر از چند گاهي زيرساخت‌هاي امنيتي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي كشورها را مورد هجوم قرار مي‌دهند. براي مقابله با اين چالش‌ها در سطح منطقه، نيازمند همكاري‌هاي تنگاتنگ منطقه‌اي در زمينه‌هاي مختلف هستيم. بايد اشتراكات فراوان و نه نقاط افتراق نژادي، ديني، فرهنگي و تاريخي ميان كشورها و منافع مشترك دراز‌مدت و نه تلاش براي به دست آوردن منافع كوتاه‌مدت به هزينه ديگران و به ويژه همسايگان مبناي تعامل و دستور كار در سطح منطقه قرار گيرد تا منطقه‌اي امن‌تر، با‌ثبات‌تر، توسعه‌يافته‌تر و پررونق‌تر داشته باشيم.
فقر و توسعه‌نيافتگي از عوامل ناآرامي، بي‌ثباتي و گسترش تروريسم و افراطي‌گرايي در منطقه است. در عين حال، توسعه فراگير و مشاركتي و جلوگيري از خدشه‌دار شدن روند تجارت جهاني و روابط مشروع اقتصادي بر اساس ملاحظات غيرمرتبط سياسي ضرورت قطعي براي دستيابي به اين هدف مشترك توسعه متوازن و پايدار است.
يكجانبه‌گرايي امريكا كار دست همه خواهد داد
حمله به سيستم تحريمي ايالات متحده و تقبيح خروج امريكا از توافق هسته‌اي بخش‌هاي اعظمي از سخنان رييس‌جمهور را به خود اختصاص داد. حسن روحاني در اين خصوص گفت: تحريم‌هاي يكجانبه نه تنها با قوانين و مقررات بين‌المللي مغايرند، بلكه در روند تجارت مشروع بين‌المللي نيز خدشه وارد مي‌كنند. در اين زمينه، امنيت انرژي و برخورد غير‌سياسي با آن از الزامات توسعه منطقه‌اي و جهاني است و ضرورت دارد جامعه بين‌المللي در برابر سوءاستفاده ابزاري از موضوع انرژي ايستادگي كند. بي‌ترديد يكجانبه‌گرايي اقتصادي، سياسي و حقوقي در مسير تضعيف همگرايي منطقه‌اي است. در اين زمينه، تلاش ايالات متحده براي تحميل سياست‌هاي خود بر ديگران، خطري در حال گسترش است. نمونه اخير يكجانبه‌گرايي و بي‌اعتنايي امريكا به نظرات جامعه بين‌المللي، تصميم آن كشور به خروج از برجام است. جمهوري اسلامي ايران تاكنون به تمامي تعهدات خود وفق برجام عمل كرده و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاكنون 11 مرتبه پايبندي كشورم به تعهدات برجامي را تاييد كرده است. رييس‌جمهور در ادامه اين سخنراني افزود: تمامي طرفين برجام در قبال تعهدات رفع تحريمي پذيرفته شده در برجام مسووليت دارند و ساير اعضاي ملل متحد نيز بر اساس قطعنامه 2231 شوراي امنيت و ماده 25 منشور ملل‌متحد موظفند كه به اجراي كامل برجام كمك كرده و از هر اقدامي كه مانع اجراي برجام شود، خودداري كنند. حسن روحاني در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود با اشاره به زمان اندك اتحاديه اروپا براي متقاعد كردن تهران براي باقي ماندن در توافق هسته‌اي گفت: ايران فرصت محدودي را در اختيار كشورهاي باقيمانده در برجام قرار داده تا چنانچه در عمل بتوانند نسبت به اجراي تمامي موارد توافق شده در برجام تضمين لازم را ارايه كنند، به حضور خود در اين توافق ادامه دهد. مطمئنا امريكا عكس‌العمل ديگران نسبت به خروج خود از برجام را رصد كرده و عدم پاسخ نسبت به اين اقدام را به منزله بي‌هزينه بودن يكجانبه‌گرايي قلمداد مي‌كند كه نتيجتا آثار بسيار زيانباري براي جامعه جهاني در‌بر‌دارد. در اينجا از تلاش‌هاي كشورهاي روسيه و چين براي حفظ توافق برجام استقبال مي‌كنم.
حمله رييس‌جمهور ايران به همتاي امريكايي
سخنان حسن روحاني درباره خطر رو به گسترش تلاش ايالات متحده براي تحميل سياست‌هاي خود بر ديگران، با اقدام عجيب و خارج از عرف دونالد ترامپ در بازپس‌گيري امضاي خود از بيانيه گروه هفت همراه شد. به زبان ساده مي‌توان گفت كه شاهد براي اين هشدار رييس‌جمهور ايران از غيب رسيد. تايمز هندوستان در اين باره نوشت: رييس‌جمهور ايران از دولت ترامپ به دليل اقدام يكجانبه در خروج از برجام انتقاد اما همزمان از تلاش‌هاي روسيه، چين و اروپا براي حمايت از توافق هسته‌اي قدرداني كرد. روحاني از تريبون شانگهاي استفاده كرد تا به جهانيان درباره خطرات يكجانبه‌گرايي و سياست قلدر‌مآبي دونالد ترامپ هشدار دهد. جدا از روحاني، رييس‌جمهور چين نيز در سخنراني خود به مساله توافق هسته‌اي با ايران اشاره كرده و به نوعي از امريكا به دليل عقب‌نشيني از اين توافق انتقاد و همزمان تاكيد كرد كه چين به دنبال كار با روسيه و ساير كشورها براي حفظ برجام است. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه نيز در سخنان خود لحن انتقادي نسبت به تصميم رييس‌جمهور امريكا را حفظ كرده و گفت كه اين تصميم مي‌تواند منطقه را بي‌ثبات كند.
هشدار زماني روحاني به اروپا
اشاره حسن روحاني به مدت زمان اندك در اختيار اتحاديه اروپا براي راضي نگاه داشتن ايران نيز توجه‌هاي برخي رسانه‌ها به خصوص رسانه‌هاي اروپايي را به خود جلب كرد. راديو آزاد اروپا با تيتر كردن اين سخنان رييس‌جمهور ايران نوشت: تهران به بروكسل هشدار داد كه در حال از دست دادن زمان براي جلب‌نظر ايران است. رييس‌جمهور ايران همچنين درباره تبعات يكجانبه‌گرايي امريكا نيز هشدار داد. وي ترامپ و سياست‌هاي وي را تهديدي نه فقط براي ايران كه براي جامعه جهاني خواند. سخنان حسن روحاني درباره وقت اندك باقيمانده براي اروپا در حضور روساي جمهور روسيه و چين در روزي صورت گرفت كه علي لاريجاني، رييس مجلس (شوراي اسلامي) ايران نيز در اظهاراتي تاكيد كرد كه وقت آن فرارسيده تا اروپا توانايي خود براي حفظ برجام را نشان دهد. لاريجاني در مجلس ايران تاكيد كرد كه بايد براي همه مشخص شود كه مقام‌هاي ايران مادام‌العمر منتظر تصميم و وعده‌هاي اروپا نمي‌مانند. هشدارهاي روساي قوه‌هاي مقننه و مجريه در حالي صورت گرفته كه شمارش معكوس براي بازگشت تحريم‌هاي ثانويه ايران از سوي امريكا آغاز شده و بازگشت اين تحريم‌ها مي‌تواند روند كار شركت‌هاي اروپايي با تهران را مختل سازد. مقام‌هاي ايران در حالي نسبت به بسته بودن پرانتز زماني در اختيار اروپا هشدار مي‌دهند كه بروكسل مي‌گويد در حال بررسي تمام گزينه‌هاي موجود براي كاستن از تاثير تحريم‌هاي امريكا بر كمپاني‌هاي خود است. به نظر مي‌رسد كه ايران توانسته روسيه و چين را به عنوان شركاي شرقي برجام همچنان در جبهه خود نگاه دارد و در سخنان شي جي پينگ و ولاديمير پوتين تلاش براي حفظ توافق هسته‌اي مشهود است.
بازگشت روحاني با اسناد همكاري
تهران و پكن با هدف توسعه بيش از پيش مناسبات، چهار سند همكاري امضا كردند. اين اسناد همكاري در حضور روساي جمهوري ايران و چين و توسط مقام‌هاي ارشد دو كشور امضا شد. يادداشت تفاهم برنامه مشترك تحقيقاتي بين معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري ايران و وزارت علوم و فناوري جمهوري خلق چين، يادداشت تفاهم بين دولت جمهوري اسلامي ايران و دولت جمهوري خلق چين در زمينه همكاري در پيشگيري و مبارزه با توليد غيرقانوني، قاچاق و سوء مصرف مواد مخدر، داروهاي روان‌گردان و پيش‌سازها، تفاهم نامه فيمابين سازمان بورس و اوراق بهادار ايران و كميسيون قانونگذاري اوراق بهادار چين براي همكاري متقابل و كمك فني و يادداشت تفاهم همكاري فيمابين وزارت امور اقتصادي و دارايي جمهوري اسلامي ايران و كميسيون ملي توسعه و اصلاحات جمهوري خلق چين بر تشكيل برنامه همكاري مشترك دو جانبه ايران - چين در چارچوب ابتكار طرح كمربند و راه، چهار سندي است كه به امضا رسيد.
تمايل پوتين براي ديدار با ترامپ
همزمان با برگزاري اجلاس شانگهاي در چين و موج تحليل‌هايي كه درباره تقويت انسجام در بلوك شرق و تضعيف اتحاد در بلوك غرب به گوش مي‌رسد، ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه در حاشيه اين اجلاس در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره احتمال ديدار روساي جمهور روسيه و امريكا اعلام كرد كه هر زمان واشنگتن آماده اين ديدار باشد، مسكو از وقوع آن استقبال مي‌كند. وي در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود تاكيد كرد كه مانند دونالد ترامپ از به راه افتادن مسابقه تسليحاتي واهمه دارد. وي همچنين تاكيد كرد كه اين نگراني‌ها بايد از طريق گفت‌وگو حل و فصل شوند. رييس‌جمهور روسيه در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود تاكيد كرد كه برخي كشورها مانند اتريش براي برگزاري نشست ميان روساي جمهور امريكا و روسيه ابراز آمادگي كرده‌اند. اين ابراز تمايل پوتين براي ديدار با ترامپ در حالي صورت گرفته كه رييس‌جمهور امريكا نيز به كرات خواهان توسعه رابطه با روسيه شده و حتي در حاشيه نشست گروه 7 در كانادا نيز خواهان الحاق مجدد روسيه به اين گروه شد كه با مخالفت ساير اعضا روبه رو شد. پوتين ساعاتي قبل از اين ابراز تمايل براي ديدار با رييس‌جمهور امريكا از عقب‌نشيني وي از توافق هسته‌اي با ايران انتقاد كرده بود.