تدابير لازم در «سازگاري با كم‌آبي» براي جلوگيري از انحرافات
محمد جواد سميعي- محمد بهنام رسولي
در ماه‌هاي اخير، وزارت نيرو در جايگاه حكمراني بخش آب كشور، در اقدامي مبتكرانه تلاش كرده تا با هماهنگي بخش‌هاي مرتبط و درهم پيوسته ديگر نظير كشاورزي، صنعت، مديريت شهري و...؛ پارادايم جديدي را با عنوان «سازگاري با كم‌آبي»، صورت‌بندي كند و در دستوركار قرار دهد. در ابتداي اسفند 96، هيات وزيران تشكيل كارگروه ملي و شوراهاي استاني را در اين رابطه تصويب كرد. همزمان با آغاز به كار و اجرايي كردن اين مصوبه، گزارش‌هايي كه از استان‌ها به ويژه استان‌هايي با بيشترين مشكل آبي (نظير خراسان رضوي، استان ركورد‌دار در كسري مخزن) مي‌رسد؛ حاكي از آن است كه تقريبا همان اقدامات قبلي اما با پوشش سازگاري با كم‌آبي و تعادل‌بخشي، درحال تعريف و دنبال شدن است. اين امر يك تهديد مهم و جدي است كه هدف اساسي پارادايم جديد را تخريب مي‌كند و در سال‌هاي اخير نيز انحراف‌هاي راهبردي از اين دست توانسته است مسير «نجات آب» و «تعادل‌بخشي منابع و مصارف» را با كندي و دوباره‌كاري مواجه سازد. تكيه‌بر تجربه بالغ بر 10 سال همكاري نزديك با طرح‌هاي كلاني همچون طرح احيا و تعادل‌بخشي كه به دنبال تغيير سمت و سوي روند ورشكستگي آبي در كشور بوده‌اند؛ به نظر مي‌رسد محورهاي زير، تدابير لازمي هستند كه ضرورت دارد با فوريت مورد توجه قرارگيرد و سازوكارهاي اجرا، پايش و بهبود آنها فراهم آيد والا سرنوشت مشابه طرح‌هاي خوب قبلي براي سازگاري باكم‌آبي دور از انتظار نيست:
1- ارزيابي نتيجه‌گرا (و نه اقدام محور متعارف بخش اداري كشور)، در خصوص پيشرفت اقدامات ملي و استاني و لحاظ جنبه‌هاي تشويقي و هشداري متناسب.
2- ترسيم دقيق صورت مساله كه منجر به مجموعه‌اي از «بايدها» و مهم‌تر «نبايدها» بشود (ناسازگاري‌هايي كه بايد رفع شوند) .
3- با توجه به پايدارسازي، رويكرد «سازگاري با كم‌آبي» از طريق مشاركت‌دادن و درگير كردن واقعي (و نه نمايشي) تشكل‌هاي صنفي (خصوصا در بخش كشاورزي) و سمن‌ها (سازمان‌هاي مردم‌نهاد).
4- چينش مديران و تصميم‌گيران كليدي متناسب با رويكرد جديد (مسيرهاي گذشته ما را به نتايج جديد نمي‌رساند حتي اگر رنگ و لعاب و ظاهرها عوض شود).
5- توجه جدي به ابعاد اجتماعي و برآورد دقيق از تبعات اجتماعي- اقتصادي تصميمات و داشتن برنامه جهت مديريت آنها (به طور مثال تمهيد جدي در رابطه با معيشت كساني كه زندگي آنها اتكاي جدي به برداشت از منابع آب زيرزميني دارد يا كساني كه ازممنوعيت كشت برنج ضرر جدي مي‌بينند) .
6- گفت‌وگوي شفاف و صادقانه از شرايط و مسير پيش‌رو (در مقابل آسودگي خيال كاذب يا تشويش‌هاي بي‌مورد) .
7- ارايه گزارشات منظم دوره‌اي از اقدامات و دستاوردها به مردم و نخبگان.
8- حركت به سوي ميدان‌دادن به ابتكارات و نوآوري‌هايي كه به «مديريت مصرف» و تغيير سمت و سوهاي مصرف آب در بخش‌هاي كشاورزي، شرب و صنعت كمك كند (استارت‌آپ‌هاي آبي) .
9- استفاده از قانون 80-20 به معناي اولويت‌بندي نقاط تمركز و اجتناب از تلاش براي برداشتن چند هندوانه با يك دست.
گروه مهندسي اجتماعي آبانگاه و مركز همكاري‌هاي آب و علوم اجتماعي دانشگاه فردوسي