در چند وقت اخير صحبت‌هاي زيادي در خصوص روابط ايران و روسيه مطرح شده است. در طول پنج سال گذشته روابط دو كشور سير صعودي به خود گرفت. همكاري‌هاي مشترك در زمينه بحران سوريه و همچنين نزديكي روابط دوجانبه ميان تهران- مسكو بسياري را برآن داشت تا روابط دو كشور را استراتژيك بخوانند. موضوعي كه بسياري از كارشناسان چندان آن را قبول نداشتند. اما طي چند وقت اخير برخي اقدامات روسيه در بحث بحران سوريه و موضوع نفت بسياري را نگران كرده است كه اين روابط نزديك ممكن است بار ديگر در سراشيبي قرار گيرد. اما يلنا دانايوا، استاد دانشگاه و تحليلگر روابط ايران و روسيه در گفت‌وگو با «اعتماد» بر اين عقيده است كه روابط ايران و روسيه رو به گسترش است، اما از سويي ديگر هر دو كشور منافع خاص خود را دارند و آن را پيگيري مي‌كنند. در ادامه، مشروح اين گفت‌وگو را مي‌خوانيد.
برخي بر اين عقيده هستند كه روابط ايران و روسيه طي چند وقت اخير به نسبت يك سال گذشته با چالش‌هايي مواجه شده است و روسيه نيز نسبت به ايران تغيير رويكرد داده است. آيا اين موضوع را قبول داريد؟
اين موضوع را قبول ندارم. به نظر من روابط ايران و روسيه در هر صورت گسترش پيدا كرده و ديدارهاي مكرر روساي دو كشور نشان از اين موضوع دارد. ما چندي پيش شاهد آن بوديم كه آقاي پوتين، رييس‌جمهور روسيه و آقاي روحاني، رييس‌جمهوري ايران با يكديگر در چين و در حاشيه اجلاس سران شانگهاي ديدار كردند و تمام مسائل بين‌المللي و مشكلاتي كه دو كشور با آن روبه رو هستند را مورد بررسي قرار دادند. ما مي‌دانيم كه تماس‌هاي مستمري ميان وزراي خارجه دو كشور نيز وجود دارد. نمايندگان مجلس ايران به تازگي از روسيه ديدن كردند و نمايندگان روس نيز در ماه مه در ايران حضور داشتند. حدود يك ماه پيش نيز ايران توافقنامه الحاق به منطقه آزاد تجاري اوراسيا را به امضا رساند. همچنين گفت‌وگو و رايزني در مورد بسياري از مسائل ادامه دارد و به نظر من اين نشان‌دهنده آن است كه روابط ميان ايران و روسيه متفاوت از گذشته نشده است. ما مي‌توانيم بگوييم كه ما ثمرات همكاري خود را در قدم اول در سوريه مشاهده مي‌كنيم. كاهش تنش در سوريه نتيجه همكاري نزديك و تشريك مساعي دو كشور است.
به موضوع مشاركت ايران و روسيه در سوريه اشاره كرديد، به نظر مي‌رسد روسيه قصد دارد يك توازن منافع ميان منافع ايران و اسراييل در سوريه ايجاد كند. آيا تصور نمي‌كنيد اين اقدام به قرباني شدن ايران در سوريه منتهي شود؟
به نظر من اين گونه نيست. مي‌توان گفت كه روسيه نقش ايران در مبارزه با تروريسم را بسيار مثبت ارزيابي مي‌كند. به تازگي نيز سرگئي لاوروف، وزيرخارجه روسيه در مصاحبه خود با تلويزيون انگلستان به اين موضوع اشاره و تاكيد كرد كه ايران در سوريه نقش بسزايي دارد و حضور ايران در سوريه به صورت قانوني است و با درخواست دولت رسمي و قانوني اين كشور در سوريه حضور پيدا كرده است. روسيه علاقه‌مند است كه ايران تلاش‌هاي خود را در مسير حل هرچه سريع‌تر بحران سوريه افزايش دهد و ما مي‌توانيم بگوييم كه ايران در گفت‌وگو‌هاي آستانه نيز نقش فعالي داشته است. از سوي ديگر تاثير دولت ايران بر دولت سوريه و تشويق دولت سوريه براي گفت‌وگو با گروه‌هاي اپوزيسيون از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. مي‌توان گفت كه ايران در تمام مكانيزم‌ها و ساختارهايي كه براي حل بحران سوريه به وجود آيد نقش خواهد داشت.
بناست كه آقاي پوتين و ترامپ يك ديدار دوجانبه داشته باشند. برخي رسانه‌هاي غربي خبر از يك توافق دوجانبه در خصوص جنوب غرب سوريه مي‌دهند، برخي از گمانه‌زني‌ها حاكي از آن است كه يكي از بندهاي توافق اين است كه اسراييل هر زمان كه بخواهد مي‌تواند مواضع ايران در سوريه را مورد هدف قرار دهد، آيا فكر نمي‌كنيد پذيرش چنين توافقي ناديده گرفتن نقش ايران در سوريه باشد؟
ما بسيار اميدواريم كه اين ديدار موفقيت‌آميز باشد، چراكه در اين بين اگر روابط روسيه و امريكا به سمت عادي‌سازي پيش برود به نفع همه كشورهاي جهان و سازمان‌هاي بين‌المللي است و همچنين به نفع شرايط خاورميانه خواهد بود. اما آنچه مربوط به قرباني شدن ايران در سوريه مطرح مي‌شود، به نظر من نتيجه نادرست شناخت واقعيت است. در قدم اول همه بايد بدانند كه منافع دو كشور حتي در صورت همكاري نزديك نمي‌توانند با يكديگر تطابق داشته باشند و البته كه روسيه به دنبال منافع خود و ايران هم به دنبال منافع خاص خود است و ما بايد اين واقعيت را درك كنيم زيرا براي بررسي و تحليل هر اقدام بايد دلايل و انگيزه‌هاي آن را درك كنيم. آنچه مربوط به وضع سوريه است، اكنون امريكا و روسيه مي‌خواهند از يك جنگ جديد در سوريه جلوگيري كنند و اجازه گسترده شدن آن را ندهند. از همين رو نه روسيه و نه ايران نبايد به هر عمليات تحريك‌آميز پاسخ بدهند. به نظر من امروز رفتار ايران بايد بسيار سنجيده و بااحتياط باشد و اگر امروز صحبت از خروج نيروهاي خارجي مي‌كنيم، فقط در مورد منطقه جنوبي سوريه اين مساله مطرح است كه نزديك به مرزهاي اردن و اسراييل است. البته به دليل اينكه روابط ايران با اسراييل به‌شدت خصمانه است، روسيه به‌شدت نگران آن است كه عمليات جنگي ميان ايران و اسراييل در منطقه رخ دهد.
اكنون اين نگراني وجود دارد كه حملات رژيم اسراييل به مواضع ايران در سوريه با چراغ سبز روسيه باشد. آيا اين درست است يا خير؟
من با چنين سخناني مخالف نيستم. مي‌توان گفت كه روسيه از برخي حملات به دلايلي كه قبلا اشاره كردم چشم‌پوشي كرده است. اما بايد تاكيد كنم كه نبايد به همه تحريكات پاسخ داد تا از بروز عمليات جنگي گسترده پيشگيري شود.
اكنون روسيه در حال ناديده گرفتن حملات اسراييل به خاك سوريه است و اجازه مي‌دهد جنگنده‌هاي آن تا عمق خاك سوريه نفوذ كنند و در شرق اين كشور مواضع ايران را هدف قرار دهند، اين موضوع چه معني مي‌تواند داشته باشد؟
در حال حاضر درخواست و خواهش اسراييل از روسيه اين است كه نيروهاي ايراني حداقل 70 تا 80 كيلومتر از مرزهاي آن فاصله بگيرند. روسيه نيز آن را قبول و اصرار دارد كه چنين شرطي در نظر گرفته شود. بايد اين موضوع را درك كرد كه روسيه هم با ايران و هم با اسراييل روابط بسيار خوبي دارد. روسيه علاقه‌مند است كه با همه كشورهاي خاورميانه روابط حسنه داشته باشد و كمك‌هاي اقتصادي به آنها را گسترش دهد. روسيه منافع مشترك با اسراييل دارد زيرا جامعه يهوديان در روسيه فعال هستند. از طرفي ديگر بخشي از جامعه روسيه به اسراييل مهاجرت كرده‌اند و دولت مجبور است از آنها نيز حمايت كند. از همين رو ما شرايط اسراييل را نيز در نظر مي‌گيريم. همان طور كه مي‌دانيد، ايران و اسراييل همواره در حال تهديد كردن يكديگر هستند. روسيه علاقه‌مند نيست كه در مناقشه ميان ايران و اسراييل دخالت كند. اما روسيه هم بايد منافع ايران را در نظر داشته باشد و هم اسراييل. در نتيجه اكنون به‌شدت نگران است كه نيروهاي ايراني به مرزهاي آنها نزديك شود زيرا از ديدگاه اسراييل اين اتفاق يك فاجعه خواهد بود بنابراين قصد دارند تا جاي ممكن ايران را از مرزهاي خود دور كنند. روسيه نمي‌گويد كه ايران بايد تمام نيروهاي خود را از خاك سوريه خارج كند، اما در هر صورت روسيه اعلام كرده است كه در ماه جاري ميلادي بيش از هزار نفر از نيروهاي خود را از سوريه خارج كرده و تعدادي از جنگنده‌هاي روسيه نيز خاك سوريه را ترك كردند.
به نظر شما وقتي كه ابعاد نظامي بحران سوريه كاهش پيدا مي‌كند و به سمت پررنگ‌تر شدن ابعاد سياسي آن پيش مي‌رويم، در همين چارچوب از نقش ايران براي روسيه در سوريه كاسته مي‌شود؟
به نظرم اين گونه نيست. روسيه علاقه‌مند است كه ايران از امكانات خود استفاده كند و در راستاي حل مسائل سياسي بحران سوريه به شكل قانوني قدم بردارد چراكه ايران بر دولت و حكومت سوريه بسيار تاثيرگذار است و مي‌توان از اين ظرفيت در راستاي تشويق دولت براي برگزاري انتخابات آزاد و تدوين قانون اساسي جديد استفاده كرد. ايران نيز به خوبي مي‌داند كه شهروندان سوري بايد در مورد آينده كشور خود تصميم‌گيري كنند و روسيه هم با اين ايده موافق است. روسيه به‌شدت طرفدار حضور اقتصادي و فرهنگي قدرتمند ايران در سوريه در راستاي بهبود شرايط زندگي در اين كشور است. روسيه همچنين علاقه‌مند است كه ايران به تلاش‌هاي بين‌المللي خود در راستاي حل مسالمت‌آميز بحران سوريه ادامه دهد.
در چارچوب صحبتي كه پيش‌تر انجام داديم، همين مشكل در خصوص ايران، روسيه و عربستان وجود دارد و بازهم نگراني در خصوص نزديكي روابط رياض- مسكو در بحث نفت وجود دارد كه پس از تحريم‌هاي احتمالي امريكا عليه ايران بازهم منافع ايران در معرض خطر قرار گيرد. نظر شما در اين خصوص چيست؟
گسترش روابط ميان روسيه و عربستان بيشتر به دليل منافع اقتصادي دو كشور بوده است. اما نمي‌توان گفت كه روسيه نسبت به بازگشت تحريم‌هاي احتمالي امريكا عليه ايران بي‌تفاوت است. اكنون در بحث زنده نگه داشتن برجام، روسيه رايزني‌هاي گسترده‌اي را با چين و برخي كشورهاي اروپايي انجام داده است كه صادرات نفت ايران قطع نشود.
يعني روسيه در حال مذاكره براي صادرات نفت ايران است؟
بله. البته اين موضوع معطوف به نفت نيست، بلكه بيشتر در خصوص حفظ برجام است كه در اين بين نيز بحث صادرات نفت ايران نيز مطرح است تا بتواند با تحريم‌هاي احتمالي امريكا عليه ايران از جمله تحريم نفتي مقابله كند.
اقدامي كه روسيه و عربستان در اوپك با يكديگر انجام دادند، تا حد زيادي متفاوت با صحبتي است كه شما مطرح مي‌كنيد. زيرا توافق روسيه و عربستان بر سر افزايش توليد نفت به ضرر ايران تمام مي‌شد، آيا فكر نمي‌كنيد اين دو رويكرد تناقض دارند؟
البته كه منافع اقتصادي و سياسي دو موضوع جدا از يكديگر هستند. اما فكر نمي‌كنم كه روسيه در توافق‌هاي خود با عربستان قصد داشته باشد ايران را قرباني كند. البته كه روسيه در بحث نفت و گاز با ايران يك رقيب محسوب مي‌شود، اما واقعيت آن است كه بازار فروش نفت ايران و روسيه متفاوت است. در اين زمينه مشتري‌هاي ايران بيشتر شرقي و مشتري‌هاي نفت روسيه بيشتر غربي هستند.
بناست مذاكراتي بين روساي جمهور امريكا و روسيه برگزار شود. با توجه به تنش‌هاي موجود، به آينده روابط امريكا و روسيه خوشبين هستيد؟
من هميشه به آينده خوشبين هستم چراكه دو كشور بزرگ جهان در هرصورت در بسياري از مسائل جهاني تاثيرگذار هستند و نمي‌توانند با يكديگر تماس نداشته باشند. زيرا نه به نفع دو كشور و نه به نفع جهان است. اما از طرفي ديگر رفتارهاي ترامپ قابل پيش‌بيني نيست و نمي‌توان روي آن چندان حساب ويژه‌اي باز كرد زيرا سخنان متناقض زيادي دارد و رفتارهاي نسنجيده دارد و بايد صبر كنيم و ببينيم نتايج اين ملاقات مثبت خواهد بود يا خير. حتي نمي‌توان به طور دقيق در خصوص دستور كار اين نشست نيز سخن گفت.
آيا در گفت‌وگو‌هاي ميان دو طرف در خصوص برجام و ايران سخن به ميان خواهد آمد؟
به نظر من ايران و برجام يكي از مهم‌ترين مسائل در دستور كار گفت‌وگو‌هاي ميان سران دو كشور است. ولي اكنون ديدگاه‌هايي كه در خصوص رفتارهاي روسيه در ايران مطرح مي‌شود بسيار كاذب است.
برش
به نظر من روابط ايران و روسيه در هر صورت گسترش پيدا كرده و ديدارهاي مكرر روساي دو كشور نشان از اين موضوع دارد.
مي‌توان گفت كه ايران در تمام مكانيزم‌ها و ساختارهايي كه براي حل بحران سوريه به وجود آيد نقش خواهد داشت.
آنچه مربوط به قرباني شدن ايران در سوريه مطرح مي‌شود، به نظر من نتيجه نادرست شناخت واقعيت است.
منافع دو كشور حتي در صورت همكاري نزديك نمي‌توانند با يكديگر تطابق داشته باشند و البته كه روسيه به دنبال منافع خود و ايران هم به دنبال منافع خاص خود است .
روسيه منافع مشترك با اسراييل دارد زيرا جامعه يهوديان در روسيه فعال هستند. از طرفي ديگر بخشي از جامعه روسيه به اسراييل مهاجرت كرده‌اند و دولت مجبور است از آنها نيز حمايت كند.