دوربين مدار باز!
سعيد شريعتي
۱) اوايل انقلاب در اماكن عمومي يك جمله از امام نوشته مي‌شود: «عالم محضر خداست، در محضر خدا معصيت نكنيد». مهار فساد اقتصادي و سياسي و اجتماعي با تكيه بر باورهاي ايماني جامعه. همان ايام از سري كارت‌هاي بازي براي كودكان و نوجوانان منتشر شده بود تحت عنوان «خدا دوست دارد، خدا دوست ندارد». اين كارت‌ها شامل آياتي از قرآن كريم بود كه گروه‌هايي را كه خداوند دوست‌شان دارد: «ان‌الله يحب.» و گروه‌هايي كه خداوند دوست‌شان ندارد «ان‌الله لا يحب... » معرفي و تشويق مي‌كرد كه كودكان و نوجوانان بدها و خوب‌ها را بر مبناي «حب» الهي از هم تمييز دهند. تركيب اين آموزه‌ها مي‌گفت اگر مي‌خواهيد خدا شما را دوست بدارد كارهاي بد نكنيد. خداوند ناظر است و اگر كار بدي كنيد مي‌بيند و شما را دوست نخواهد داشت.
۲) رفته‌رفته گويا كه «عشق» و «محبت» از ميان خدا و خلق خدا رنگ باخت و رخت بربست و جاي خود را به نگراني داد. از همان زمان تاكنون شما مي‌بينيد كه سجع و قافيه همه اطلاعيه‌هاي قضايي و پليسي و حتي دولتي واژه «برخورد مي‌كنيم» است.
۳) طبيعي بود كه معيارهاي ايماني كه اساسش «حب» است وقتي به «ترس» تغيير فاز مي‌دهد رفته رفته كارايي خود را از دست مي‌دهد، آنگاه به تكنولوژي متوسل مي‌شود و به جاي «عالم محضر خداست» جمله «اين مكان به دوربين مدار بسته مجهز است» بر در و ديوار اماكن عمومي
نقش مي‌بندد.
۴) نقل است در يكي از كشورهاي همسايه كه شاخص‌هاي فساد بسيار زياد است بالاي ميز مميزان مالياتي در اداره ماليات دوربين مدار بسته نصب كرده بودند كه تعاملات مميزان با موديان را تحت نظر بگيرند و از اين طريق مانع از رد و بدل شدن رشوه شوند. باري يكي از موديان دسته‌اي پول در پاكتي جاساز كرده بود كه نهان‌كارانه از چشم دوربين به مميز مربوطه بدهد تا كارش را راه بيندازد. مميز با دلخوري پاكت رشوه را جلوي دوربين باز مي‌كند و يك به يك اسكناس‌ها را مقابل دوربين مي‌شمرد. مودي متعجب از اين كار از او سوال مي‌كند كه اين چه كاري است كه مي‌كني. مميز مي‌گويد: آن كس كه پشت دوربين نشسته اگر ببيند كه من پاكتي دريافت كردم اگر برايش مشخص نباشد كه واقعا چه مقدار زيرميزي گرفته‌ام از من سهم بيشتري مطالبه مي‌كند. من اين وجه را مقابل دوربين مي‌شمارم كه براي ناظر هم رقم دريافتي مشخص باشد تا بيش از آن از من طلب نكند.
اين مثال نشان مي‌دهد كه در عمل دوربين مدار بسته هم كفايت نمي‌كند. گويا بايد براي مبارزه با فساد به سمت «دوربين مدار باز» رفت.
۵) اين روزها «مبارزه با فساد» حديث تلخ مكرر در زبان عام و خاص از مردم و مسوولان است. رتبه ايران بر اساس گزارش سازمان شفافيت بين‌الملل در زمينه فساد ۱۳۴ از ۱۷۴ كشور جهان است و نزديك به دو دهه است كه از رتبه ۱۳۰ بالاتر نيامده‌ايم.
ريشه‌هاي فساد در ايران متنوع و ديرپا و قطور است. «عدم حاكميت قانون»، «نظام توصيه محور»، «ساختار ارادت‌سالار»، «دولت رانتير»، «خام فروشي»، «نظام چند نرخي»، «بسته بودن چرخه اطلاعات»، «توزيع نابرابر فرصت‌ها»، «عدم شفافيت»، «باند بازي»، «عدم استقلال قواي سه‌گانه در عمل»، «تعدد قوانين فرسوده، متداخل و ناكارآمد، متضاد و متعارض» و... هر يك به نوبه خود ريشه‌اي قطور از ايجاد
فساد است.
۶) «فرصت فساد»، «مبادرت به فساد»، «احساس فساد» سه جبهه‌اي است كه جريان‌هاي مبارزه با فساد بايد براي آن برنامه داشته باشند. اكنون كه معاون اول رييس‌جمهور علم مبارزه با فساد را بر شانه گرفته است لازم است كه برنامه عمل خود را براي اولا شفافيت و افشاي فرصت‌هاي فساد در ساختار نظام اعلام كند. ثانيا برنامه عملي براي شناسايي، مبارزه و خلع يد از مبادرت‌كنندگان به فساد ارايه كند و ثالثا برنامه عملي خود را براي از ميان بردن «احساس فساد» در
برشمارد.
من انتظار دارم كه اسحاق جهانگيري در سخنراني وعده داده شده خود در مردادماه اين سه برنامه عمل را به جامعه عرضه كند.