وقتي از سال 2011 به وقايع در كشورهاي عربي نگاه مي‌كنيم به نظر مي‌رسد برخي كشورها يا علاقه‌اي ندارند بحران‌ها به پايان برسد يا اينكه به شكل ناشيانه‌اي بحران آفريني مي‌كنند و ديگر توان به پايان رساندن آن را ندارند. اگر وقايع مصر، ليبي، سوريه، بحرين و يمن را طي ساليان اخير دنبال كنيد، متوجه مي‌شويد عواملي در اين جريان‌ها دست داشته كه اجازه نداده اين بحران‌ها با نتيجه مطلوب به پايان برسد. عربستان و امارات يا نمي‌توانستند يا نخواستند بحران‌هايي كه بخشي از آن بودند را به پايان برسانند و حتي به حدي بازي‌هاي اشتباه انجام دادند كه ثمره‌اي جز ريختن خون افراد بي‌گناه برجا نگذاشت. در مصر ارتش اين كشور محمد مرسي، رييس‌جمهور قانوني را به راحتي با يك كودتا بركنار كرد و اين كشور را پس از يك انقلاب به سمت ديكتاتوري ديگر كشاند. حمايت عربستان باعث شد كه عبدالفتاح سيسي صدها نفر را قتل عام كند و هزاران نفر را به زندان بيندازد بدون آنكه پاسخگوي اعمال خود باشد. در سوريه با حمايت از تروريست‌ها و مسلح كردن شورشيان از سوي عربستان و امارات موجب عميق شدن بحران در سوريه شد. آنها اجازه ندادند ليبي روي آرامش ببيند. امارات با فشار خود دخالت نظامي در ليبي را رقم زد حالا نيز عربستان و امارات از ژنرال حفتر حمايت مي‌كنند تا اجازه ندهند دموكراسي در اين كشور شكل بگيرد. آنها اكنون بحرين را اشغال نظامي كرده‌اند و چهار سال است كه بر سر مردم بي‌گناه يمن بمب خالي مي‌كنند تا حكومت مطلوب آنها بر مسند امور قرار گيرد. حالا نوبت به سودان رسيده است. عربستان و امارات علاقه‌اي ندارند كه اجازه دهند مردم مزد سختي و فشاري كه براي سرنگوني يك ديكتاتور كشيدند را دريافت كنند. آنها اصلا با چيزي به نام دموكراسي مشكل دارند. زيرا مي‌دانند هر يك از اين فرآيندها براي رسيدن به دموكراسي موفق عمل كند نوبت آنها نيز زودتر مي‌رسد. رياض و ابوظبي خود را در جبهه‌اي قرار داده‌اند تا الگوي خود را در كشورهاي عربي پياده كنند تا نشان دهند دموكراسي نمي‌تواند در اين كشورها شكل بگيرد. داوود غراياق زندي، استاد دانشگاه شهيد بهشتي عنوان مي‌كند كه عربستان و امارات اساسا موضوعي مانند دموكراسي را وارداتي مي‌دانند كه به درد ساختار سياسي كشورهاي منطقه نمي‌خورد.
اكنون نيز عربستان و امارات به نظر مي‌رسد وقايع در سودان را به سمتي سوق مي‌دهند كه بحراني ديگر در منطقه شكل بگيرد. حدود دو ماه پيش مردم سودان پس از هفته‌ها اعتراض و بست‌نشيني مداوم توانستند بالاخره عمرالبشير، ديكتاتور اين كشور را پس از حدود 3 دهه حكمراني ظالمانه از قدرت كنار بگذارند به اين اميد كه بتوانند كشور را به سمت يك دموكراسي سوق دهند. هر چند در نهايت عمرالبشير از قدرت بركنار شد اما شوراي نظامي اداره امور را به دست گرفت. اما خواسته معترضان انتقال هر چه سريع‌تر قدرت به افراد غير نظامي بود و دليلي ندارد كه 2 سال كشور به طور كامل توسط نظاميان اداره شود. اكنون رياست شوراي نظامي سودان برعهده ژنرال عبدالفتاح البرهان است كه رابطه بسيار نزديكي با عربستان و به خصوص امارات متحده عربي دارد. اما مردم به هر قيمتي در تلاش بودند تا اجازه ندهند مسيري كه مصر رفت بار ديگر براي آنها تكرار شود. از همين رو اعتراضات و اعتصاب‌ها در سودان براي انتقال قدرت ادامه پيدا كرد. هر چند شوراي نظامي پذيرفت مذاكراتي با رهبران معترضان داشته باشد اما در عمل هيچ توافق و نتيجه‌اي در پي نداشت. تا جايي كه دوشنبه هفته گذشته اعتراضات در سودان توسط مردم بار ديگر به اوج خود رسيد. اما اين‌بار به مانند دوره مقابله با عمرالبشير ارتش در كنار مردم قرار نداشت بلكه عليه مردم بود. اعتراضاتي كه به گفته كميته مركزي پزشكان سوداني 108 كشته و بيش از 500 زخمي برجاي گذاشته است. اما وزارت بهداشت سودان اعلام كرده است كه در طول اعتراضات 61 نفر جان خود را از دست دادند. از همين رو نمي‌توان به طور قطع آمار كشته‌شدگان در سودان را تاييد يا تكذيب كرد.
به گزارش الجزيره رهبران طرفدار دموكراسي در سودان قول داده‌اند تا كمپين نافرماني مدني خود را ادامه دهند تا زماني كه شوراي انتقالي نظامي بركنار و عاملان قتل عام مردم و معترضان سوداني محاكمه شوند. سازمان‌دهندگان اين اعتراضات روز پنجشنبه از مردم خواستند تا جاده‌ها و پل‌هاي اصلي در سرتاسر كشور را براي مقابله با سركوب نظامي مسدود كنند.
در پاسخ به كشتار معترضان سوداني، موسي فكي؛ رييس اتحاديه افريقا خواستار تحقيق فوري براي شفاف‌سازي و پاسخگويي عاملان كشتار مردم سودان شد. به گزارش الجزيره اتحاديه افريقايي پيش‌تر هشدار داده بود كه اگر نظاميان سوداني انتقال قدرت را آغاز نكنند اقدامات لازم عليه آنها در اتحاديه افريقا صورت مي‌گيرد. اكنون نيز اتحاديه افريقايي اعلام كرده است كه عضويت سودان را تا زمان انتقال قدرت مسالمت‌آميز به غيرنظاميان در اين اتحاديه به حالت تعليق در‌مي‌آورد.
برخي منابع خبري اعلام كردند روز سه‌شنبه 40 جسد از رودخانه نيل كشف شده است كه گفته مي‌شود بلافاصله اين اجساد جمع‌آوري شده تا اطلاعات و جزيياتي در خصوص آن به بيرون درز نكند. اما گفته مي‌شود اجساد مربوط به فعالان دموكراسي‌خواه سودان است.
گفته مي‌شود پس از آنكه حملات از سوي ارتش عليه معترضان گسترش پيدا كرد و تعداد كشته‌شدگان در ميان معترضان نيز بيشتر شد. عبدالفتاح برهان، رييس شوراي انتقالي نظامي اعلام كرد كه آماده است تا مذاكرات با مخالفان را از سر بگيرد. اما اپوزيسيون اين پيشنهاد را رد كرد و گفت كه ديگر ارتش قابل اعتماد نيست.
جوزف اوچينو، تحليلگر سياسي به الجزيره گفت كه فضا در ميان ژنرال‌هاي نظامي سودان كاملا نامشخص است. او گفت: سفر برهان به عربستان و مصر به نظر مي‌رسيد بخشي از نمايش قدرت ارعاب مخالفان بود تا آنها عملا يك فضاي بسته را در سودان ايجاد كنند. آنها تصور مي‌كردند كه شايد سيستم ارعاب و استفاده از خشونت بيش از حد بتواند فضا را به نفع آنها تغيير دهد. برخي از اين فرماندهان سوداني تجربه كشتار دارفور را نيز در كارنامه خود دارند و حتي ممكن است اين فكر را در سر بپرورانند كه همان تجربه را بار ديگر تكرار كنند.
برخي بر اين عقيده هستند كه نيروهاي واكنش سريع ارتش سودان نقش عمده‌اي در كشتار و پراكنده كردن تظاهر‌كنندگان طي هفته گذشته در سودان ايفا كرده است. اين گروه نظامي در سودان نقش عمده‌اي در جريان نسل‌كشي دارفور داشته است كه اكنون فرماندهي اين گروه نظامي بر عهده ژنرال محمد حمدان دقلو است كه بسياري او را با نام مستعار حميد تي مي‌شناسند. تعداد نفرات اين نيروها بين 40 تا 70 هزار نفر تخمين زده مي‌شود. صابر گل‌عنبري، تحليلگر مسائل جهان عرب معتقد است كه حميد تي از نفوذ بالايي در سودان برخوردار است و مي‌تواند يكي از گزينه‌هاي جدي رياست‌جمهوري سودان نيز باشد. به گفته او حميد تي بسيار زيرك و باهوش است و به خوبي از فرصت‌ها بهره مي‌گيرد. همين كه بدون سابقه نظامي در ارتش و تحصيلات آكادميك توانسته است به اين جايگاه برسد، خود نشان مي‌دهد كه چه اعجوبه‌اي است.
واكنش‌هاي بين‌المللي
روز پنجشنبه سازمان ملل متحد نسبت به گسترش خشونت‌ها در سودان ابراز نگراني كرد. ايالات متحده نيز از حاكمان نظامي سودان خواست تا از خشونت بيشتر خودداري كنند و مذاكره با معترضان از سرگرفته شود. سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا گفت: ايالات متحده حملات اخير به معترضين در سودان را محكوم مي‌كند.
روسيه نيز روز پنجشنبه اعلام كرد كه مخالف دخالت خارجي در سودان است. ميخاييل بوگدانف، معاون وزيرخارجه روسيه گفت: مسكو علاقه‌مند به يك گفت‌وگوي ملي درباره دوره انتقالي است كه به انتخابات جديد در اين كشور منتهي شود. وي گفت به طور طبيعي شما براي انجام اين‌كار نياز به اعمال محدوديت‌هايي هستيد و شما بايد در اين مسير با افراط‌گرايان و تحريك‌كنندگاني كه نمي‌خواهند ثبات به كشور بازگردد، مبارزه كنيد. با اين حال بوگدانف گفت كه ما مخالف هرگونه مداخله خارجي هستيم. البته مشخص نيست در موضع‌گيري روسيه چه كساني جزو برهم زننده ثبات و امنيت در اين كشور هستند.
ديويد شين يكي از ديپلمات‌هاي سابق امريكايي در سودان مي‌گويد: ادامه درگيري‌ها چشم‌انداز هرگونه گفت‌وگو را به شدت محدود مي‌كند. وي معتقد است: شما نمي‌توانيد مذاكرات موفقيت آميزي داشته باشيد در حالي كه گروه‌هاي معترض در درگيري با ارتش كشته مي‌شوند. تا زماني كه اين روند ادامه داشته باشد دليلي براي يك مذاكره معني‌دار وجود ندارد.
با اين حال برخي گمانه زني‌ها حاكي از آن است كه آبي احمد، نخست‌وزير اتيوپي از روز جمعه تلاش براي ميانجيگري و توقف براي درگيري‌ها را آغاز كند كه تا زمان تنظيم اين گزارش هنوز نتيجه‌اي از اين اتفاق منتشر نشده است.
جهان نا‌اميد‌كننده
در حال حاضر اميد براي رسيدن به دموكراسي در سودان در هاله‌اي از ابهام قرار گرفته است. گروهي از دبيران بلومبرگ در مقاله‌اي تحت عنوان «جهان نبايد را سرخورده كند» مي‌نويسد: روز دوشنبه ژنرال‌هاي سوداني در يك اقدام هماهنگ و با دستور به نيروهاي ويژه خود يك تظاهرات مسالمت‌آميز را در خارطوم به خون كشيدند. ژنرال‌ها اعلام كرده‌اند كه به توافق‌هايي با مخالفان دولت عمرالبشير براي انتقال قدرت رسيده‌اند اما شوراي انتقالي نظامي اعلام كرده كه قصد دارد انتخابات را طي 9 ماه آينده برگزار كند. اما حمله وحشيانه به معترضان در روز دوشنبه نشان مي‌دهد كه نمي‌توان به ژنرال‌ها اعتماد كرد تا بر اين روند انتقالي نظارت داشته باشند.
در اين مقاله آمده است كه جهان قبلا اين فيلم را ديده است. قتل‌عام در خارطوم به لحاظ تعداد افراد ممكن است قابل مقايسه با كشتار در قاهره در سال 2013 نباشد. اما اين مساله كاملا روشن است كه يكي ديگر از فرماندهان و نخبگان نظامي تلاش مي‌كند تا با استفاده از نيروي مرگبار نظامي كه در اختيار دارد فضا را به نفع خود در برابر جنبش دموكراسي‌خواه تغيير دهد.
اگر چه تلاش‌ها براي محكوم كردن اتفاقات سودان به واسطه جلوگيري چين و روسيه در شوراي امنيت محقق نشد اما كماكان راه براي جلوگيري از يك فاجعه ديگر در ميان كشورهاي عربي افريقايي وجود دارد. گفته مي‌شود چين عامل اصلي جلوگيري از صدور بيانيه محكوميت در خصوص سودان بوده است كه در اين مسير روسيه را نيز با خود همراه كرده است.
با اين حال دبيران بلومبرگ بر اين عقيده هستند كه امريكا و اروپا بايد مخالفت خود با اقدامات ژنرال‌هاي سوداني را اعلام كنند و اجازه ندهند آنها با خريدن زمان قدرت خود را تحكيم و جنبش طرفدار دموكراسي را تضعيف كنند و در عوض آنها بايد روي يك گذار غيرنظامي تمركز كنند. در اين مقاله همچنين آمده است كه مخالفان عمرالبشير طيف وسيعي از سياستمداران، وكلا، سياستمداران و فعالان دانشجويي را گرد هم جمع كرد. هرچند اين بخش از جامعه سودان براي مديريت دوره انتقالي ضعيف هستند اما بايد جامعه بين‌المللي براي اين فرآيند به آنها كمك كنند تا يك انتخابات آزاد در اين كشور برگزار شود. بايد به رهبران شوراي نظامي گفته شود كه اقدامات نظامي آنها با تحريم‌هاي سنگيني از سوي ساير كشورها مواجه مي‌شود.
هرچند در اين مقاله اين توقع از امارات، مصر و عربستان مطرح شده كه بايد در مسير دوره انتقالي با كشورهاي امريكا و اتحاديه اروپا همكاري كنند. اما به نظر مي‌رسد همين كشورها باعث ورود سودان به چنين مسيري شده‌اند كه اجازه نمي‌دهد سودان روال طبيعي گذار به دموكراسي را طي كند چرا كه رفتن به سمت دموكراسي به نفع هيچ‌يك از متحداني كه از ژنرال‌ها حمايت مي‌كنند، نيست. اين مقاله در پايان اشاره مي‌كند كه جهان در سال 2013 مصر را سرخورده كرد و نبايد سودان را با چنين سرنوشتي مواجه كند.
درخواست ايران براي پايان منازعه در سودان
سخنگوي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در واكنش به تشديد دوباره بحران داخلي سودان، با ابراز نگراني عميق از تشديد تنش‌ها و تعميق اختلافات داخلي در اين كشور ضمن ابراز همدردي و تسليت به بازماندگان كشته‌شده‌ها و قربانيان حوادث روزهاي اخير، بر لزوم توجه به مطالبات و خواسته‌هاي مردم و اهميت واگذاري سريع امور به غيرنظاميان تاكيد كرد و اظهار داشت: «ضروري است تمامي طرف‌هاي داخلي درگير در اين بحران از رويكردهاي اتهامي و تعميق نفرت داخلي و بي‌اعتمادي گروه‌ها به يكديگر، پرهيز و با در پيش گرفتن رويه‌هاي سياسي، دموكراتيك و گفت‌وگو بين گروه‌ها، براي خروج از بحران تلاش كنند.»
سيدعباس موسوي همچنين خواستار هوشياري مردم سودان در قبال دخالت طرف‌هاي داراي سابقه در خشونت‌آفريني، افراط‌گرايي و تربيت و ترويج تروريسم در امور داخلي سودان شد و افزود: ضمن هشدار نسبت به دخالت قدرت‌هاي بيگانه كه مي‌تواند موجب پيچيده و طولاني‌تر شدن بحران شود، عميقا نگران منازعه قدرت در اين كشور و تبديل سودان به صحنه منازعه محورهاي خارجي بوده و اميدواريم تمامي گروه‌هاي داخلي سوداني، بر پايه احترام به خواست مردم اين كشور درگيري‌ها را پايان دهند و در مسير بازگشت ثبات داخلي و امنيت مردم سودان گام بردارند.