آسيب بي‌اعتنايي
به اصول تشريفات
علي صديق
همه روزه در كشور ما از واژه «تشريفات» بارها در امور مختلف استفاده مي‌شود و بسياري از كساني كه از اين واژه استفاده مي‌كنند با ابعاد و مختصات علم تشريفات آشنايي ندارند. مثلا برخي سازمان‌ها در آگهي‌هاي‌شان براي استخدام نيروي خدمات مي‌نويسند:«آبدارچي آشنا به امور تشريفات نيازمنديم» يا «به يك نگهبان يا راننده آشنا به امور تشريفات نيازمنديم» و اگر از آگهي‌دهنده بپرسيد معني تشريفات اداري چيست؟ احتمالا جز اطلاعات عاميانه چيز ديگري را بيان نمي‌كند. از سوي ديگر در نگاه برخي از مردم يا صاحب منصبان تشريفات معادل نوعي اشرافي‌گري به شمار مي‌رود و رعايت برخي اصول به عنوان «بريز و بپاش» يا «تجمل‌گرايي» تفسير مي‌شود كه موجب شده، نظام اداري برخي از سازمان‌هاي ما در ارايه خدمت به مشتريان و ارتباط با ميهمانان آسيب ببينند. آيا برداشت جامعه از جايگاه تشريفات مترادف با كارهايي است كه پيشخدمت، مهماندار رستوران و نيروي خدمات و نگهبان انجام مي‌دهند؟ گاهي در جامعه اصول تشريفات با تجمل‌گرايي يكي دانسته مي‌شود.
آيا اصول تشريفات اشاعه‌گر و ترويج جاه‌طلبي و تجمل‌گرايي است؟ آيا شايسته است، شركتي با استخدام چندين جوان درشت اندام تحت لواي خدمات تشريفاتي از اين نفرات براي حفاظت فيزيكي از برنامه‌هاي كنسرت و يا شوآف برخي هنرمندان استفاده كند؟ گاهي هم افكار عمومي تصور مي‌كنند كه تشريفات فقط مخصوص ديپلمات‌هاست و ديگران به آن نيازي ندارند. اما با گذر زمان معلوم شده است كه آداب و اشراف بر تشريفات لازمه انجام موفقيت‌آميز همه فعاليت‌هاي اجتماعي است. به طور طبيعي بسياري افراد سعي مي‌كنند با رعايت ادب، انتخاب نوع پوشش مناسب و پذيرايي در شأن مهيمانان‌شان با ديگران ارتباط بگيرند و همين يعني تشريفات.
در بخش تشريفات ديپلماتيك، اجراي تشريفات نشانگر تمدن، فرهنگ و سنن يك كشور در جامعه جهاني است و اگر به عنوان مثال مراسم استقبال رسمي براي يك رييس‌جمهور و يا هر مقام كشور مهمان در بدو ورود به كشور ميزبان انجام مي‌گيرد صرفا براي آن شخص مهمان نيست بلكه در اصل احترام و ارزش به مردم كشور رييس‌جمهور مهمان و يا مقام مهمان است.
چنانكه مقام مهمان نمي‌تواند به هر دليلي(فردي، فرهنگي، قوميتي، نژادي يا مذهبي) درخواست كند، مراسم معمول برگزار نشود. نظارت و اجراي اين برنامه‌ها به مهمانان رسمي كشورهاي مهمان وظيفه عالي‌ترين مقام تشريفاتي كشور ميزبان است. تجربه برخي مديران و تجار علاقه‌مند به رعايت اصول تشريفات نشان مي‌دهد كه رعايت اين موارد موجب جلب مشتري و فروش محصول و كالاي آنها شده يا آنها را در مذاكره به موفقيت بيشتري رسانده است.
جمله‌اي درباره تشريفات است كه مي‌گويد: تشريفات سكه رايج هر مراوده و هر مذاكره است. يعني همان‌گونه كه در معاملات روزانه، پول بايد مبادله شود تا معامله صورت پذيرد در ارتباطات انساني هم بايد آداب رعايت شود تا مراودات آن‌گونه كه مقصود است به انجام رسد. اما متاسفانه رعايت اصول تشريفات در كشور ما چنانكه بايد مورد توجه قرار نمي‌گيرد. استادان و بزرگان علم تشريفات ايران همچون مرحوم پرويز ذوالعين، علي‌محمد بيدارمغز، بهمن حسين‌پور، محسن مرتضايي‌فر و ديگر پيشكسوتان اين علم و هنر زحمات فراواني براي احياي جايگاه تشريفات ديپلماتيك و غيرديپلماتيك در ايران كشيدند كه زحمات ايشان در بخش ديپلماتيك باعث معرفي بيش از پيش فرهنگ و تمدن ايران عزيز در خارج از كشور شده است. در بخش غيرديپلماتيك اما در كشور ما هنوز جاي كار بسيار است. تشريفات را مجموعه‌اي از مقررات بي‌هدف و زائد پنداشتن نشانه‌اي از ساده‌انديشي است. مسائل تشريفاتي را نبايد كوچك گرفت و سرسري پنداشت زيرا هر امر تشريفاتي ممكن است مفاهيمي بسيار فراتر از آنچه مي‌نمايد، داشته باشد.
هر نكته تشريفاتي نمادي از مساله‌اي پنهان است كه گاهي از اهميت فوق‌العاده برخوردار است. البته برخي هم هنر تشريفات را به كارهاي كليشه‌اي مانند استفاده از لباس‌هاي متحدالشكل و فعاليت‌هاي يكنواخت دست و پاگير در همايش‌ها تقليل مي‌دهند. ولي بايد گفت در حقيقت تشريفات به معني واقعي و محدود كلمه، لازمه هر دستگاه دولتي و اداري و سازماني و خصوصي است و هيچ‌كس بي‌نياز از قواعد تشريفاتي نيست.
از خصوصيات تشريفات آن است كه اگر هر مراسمي خوب برگزار شود، وجودش محسوس نيست ولي اگر كوچك‌ترين سهو يا خطايي در جريان آن روي دهد تمام تدابير تشريفاتي را خدشه‌دار مي‌كند كه معمولا قابل جبران نيست.
اشتباهات و سهل‌انگاري‌هايي كه در مسائل غيرتشريفاتي روي مي‌دهد معمولا قابل چشم‌پوشي است اما در صورتي كه همين اشتباهات و سهل‌انگاري‌ها در تشريفات واقع شود، بازتابي وسيع پيدا مي‌كند و حتي باعث ايجاد كدورت‌هاي غيرقابل جبران خواهد شد. تشريفات مجموعه‌اي از مقررات، عادات، رسوم، سنن و نزاكت داخلي و بين‌المللي است. همين درهم تنيدگي است كه تدوين چارچوب‌هاي آن را در جوامع مختلف دشوار و پيچيده مي‌كند.
كارشناس ارشد تشريفات بين‌الملل