بلكه قفل ‌«پژوهشگاه مطالعات تئاتر ايران» باز ‌شود

اِريكا فيشر ليشته كتاب پژوهشي خود با عنوان «مطالعات اجرا» را اين‌گونه آغاز مي‌كند: «در طول كاراناول 1723 آندراس اوتومار گوئلينگ، پروفسور رشته پزشكي، جامعه والاي فرانكفورت را به ديدن نمايشي كه در پي مي‌آيد، دعوت كرد: براي كالبدشكافي جسد يك زن، قاتلِ زن يك كودك. روزهاي اجرا: شنبه پيش رو و روزهاي آتي از 5 تا 6 بعدازظهر در تئاتر آناتوميك به همراه سخنراني آغازين درباره همراهي آناتومي و جراحي. ما با احترام و در جهت كمك‌رساني دعوت مي‌كنيم، لردهاي محترم و بارون‌هاي شريف. همين‌طور دانشجويان شريف و بزرگواران از دپارتمان‌ها و از تمام حاميان علاقه‌مند ديگر...» او در ادامه به تبيين موضوع مي‌پردازد و پرسش اساسي پژوهشش را طرح مي‌كند: «بحث درباره اينكه چگونه و چرا مطالعات اجرا گسترش يافت به اين پرسش مربوط مي‌شود كه چرا ما امروزه به مطالعات تئاتر و اجرا نياز داريم.» در ادامه نيز با ذكر تاريخچه رشته مواجه مي‌شويم. طبق تحقيقات ليشته، اولين كشوري كه رشته مطالعات تئاتر را -به همان صورتي كه امروزه وجود دارد- توسعه داد، كشور آلمان بود. نويسنده به نام «ماكس هرمان» (1865 - 1942) اشاره مي‌كند كه استدلال كرد رشته جديد مطالعات تئاتر
به جاي تمركز بر متون ادبي بايد بر اجراها متمركز شود. از نظر هرمان، اجرا مهم‌ترين عنصر تئاتر به شمار مي‌رود كه در سخنراني سال 1918 به جزييات بيشتري در اين‌باره -تفاوت درام و تئاتر- اشاره مي‌كند. «تئاتر و درام به‌طور بنيادين متضاد هستند. درام خلق ادبي يك نويسنده است، درحالي كه تئاتر دستاورد عمومي افرادي است كه در خدمت تئاتر هستند.» سرانجام هم به‌واسطه تمركز هرمان بر مقوله اجرا، مطالعات تئاتر در آلمان، به‌مثابه مطالعات اجرا بنيان گذاشته شد.جامعه آكادميك تئاتر ايران در دهه‌هاي اخير با كتاب «نظريه اجرا» تاليف ريچارد شكنر بيشتر در جريان مفاهيمي از اين دست قرار گرفت، اما رويكرد تاريخ‌نگارانه ليشته در كتاب «مطالعات تئاتر و اجرا» امكاني براي ديرينه‌شناسي پديده تا امروز -مشابه نمونه‌اي كه ابتداي يادداشت آمد- به دست مي‌دهد و البته با ارايه نمونه‌هايي از تحليلِ اجرا، دستگاهي براي خواندن فرآيند روي صحنه در اختيار خواننده مي‌گذارد.به‌واسطه تازگي مفهوم اجرا در ايران، ما نيز با تعاريف چندگانه يا اصولا سوءتفاهم‌هايي مواجه هستيم. حتي شكنر نيز در كتاب خود به اين نكته مهم اشاره مي‌كند كه «اجرا (پرفورمنس) اصطلاحي پرشمول است. مفهومي است كه تعريف كردن آن فوق‌العاده دشوار است.» از همين رو جمعي جوان متشكل از چهره‌هاي دانشگاهي تئاتر دست به دست يكديگر داده‌اند تا نخستين سمينار «مطالعات اجرا» در ايران برگزار شود؛ سميناري با حضور 15 نفر از دانش‌آموختگان رشته‌هاي گوناگون از جامعه‌شناسي و فلسفه گرفته تا علوم سياسي و تئاتر كه ببينيم دريافت هر يك از ما نسبت به مقوله «اجرا» چگونه است. اميدوارم برگزاري اين سمينار كليدي شود در دست نسل جوان دانشگاهي ما كه به واسطه‌اش «پژوهشگاه مطالعات تئاتر» را در ايران تاسيس كند. از منظر ديگر، برپايي اين سمينار به معناي بالا رفتن پرچم نسل تازه‌نفس دانشگاهي و‌ همچنين پيشنهاد تازه آنها در خوانش آثار و مواجهه با مطالعات تئاتري است.