جنگ همسايه‌ها برنده ندارد
سعيد ساويز
در اوايل دهه 1970 توليد نفت عربستان آرام آرام شروع به افزايش و فاصله گرفتن از ديگر اعضاي اوپك خصوصا ايران كرد، كاهش توليد ايران در 1979 و پس از آن جنگ ايران و عراق و آسيب‌رساني اين دو كشور به زيرساختهاي انرژي يكديگر دو ارمغان براي سعودي به همراه داشت؛ فرصتي جهت افزايش توليد و تثبيت جايگاه اول در جهان انرژي فسيلي و يك درس بسيار مهم، جنگ همسايه‌ها هيچ برنده‌اي ندارد. در چند دهه اخير روابط ديپلماتيك ايران و عربستان همواره با فراز و فرود بسيار همراه بوده است اما اين روزها درست در ميانه كارزار و تنش بين ترامپ و ايران به يك‌باره خبرها و گمانه‌زني‌ها حاكي از آن است كه روابط بين ايران و عربستان و اصلي‌ترين متحدش يعني امارات متحده عربي رو به بهبود نهاده و گام‌هاي جدي و عملي در راه عادي‌سازي و بهبود روابط همسايگان برداشته شده است. از اتفاقات پشت پرده به دليل آنكه از آن آگاه نيستيم، مي‌گذريم اما با توجه به سابقه تاريخي در خاورميانه و موضع‌گيري‌هاي اخير طرفين همچنين عملكرد و استراتژي دولت دونالد ترامپ مي‌توان تحليل‌هايي را براي علل و عوامل دخيل در اين چرخش سياسي در خاورميانه ارايه داد. معروف است كه مي‌گويند متحدت را مي‌تواني تغيير دهي اما همسايه‌ات را هرگز، از اين رو و با توجه به تجربه جنگ ايران و عراق، همان‌گونه كه در ابتداي يادداشت اشاره شد، عربستان و امارات نيك مي‌دانند كه خصومت با ايران يا هر همسايه ديگري نتيجه‌اي جز خسران طرفين در پي نخواهد داشت. از سوي ديگر هر دو اين كشورها در تلاشند تا با استفاده از زيرساختهاي تجاري به وجود آمده از اقتصاد نفتي فاصله بگيرند، پس نياز دارند تا از آنچه در طول اين سال‌ها هزينه كرده‌اند، محافظت كنند و البته تجربه يمن ثابت كرد كه براي حريف بد‌بدني چون ايران تنها راه در امان بودن، پايان خصومت است. از سوي ديگر تنش به وجود آمده در منطقه و تحريم‌ها عليه ايران در كنار اتفاقاتي كه براي نفتكش‌ها در خليج فارس رخ داد و به طور كلي خللي كه به امنيت نفتكش‌ها وارد شد به شدت آينده تجاري همه كشورهاي منطقه را تهديد مي‌كند و همه توليد‌كنندگان حوزه خليج فارس از اين نا‌امني آسيب خواهند ديد. عربستان و امارات پس از وقوع اتفاقات اخير انتظار عكس‌العمل شديد نظامي از سوي امريكا و جامعه بين‌الملل را داشتند اما نه تنها برخورد كشورهاي ديگر و شوراي امنيت با اين قضيه برخورد نرم و ديپلماتيك همراه با احتياط بود بلكه دونالد ترامپ نيز با صراحت تمام به اعراب نشان داد كه اهل پول خرج كردن براي جنگ نيست.
پس درست پس از مصاحبه ترامپ مبني بر اينكه چون كشتي‌هاي نفتكش در معرض خطر نيستند، دليلي براي ورود به تنش نفتكش‌ها در خليج فارس ندارد. اين فكر به ذهن سران دو كشور رسيد كه بازنده نهايي جنگ و تنش در منطقه كسي جز كشورهاي منطقه نخواهند بود و چه بسا امريكا و روسيه در پي افزايش توليد نفت از يك عربستان ضعيف شده و درگير تنش استقبال كنند و در واقع خود عربستان نيز روزي قرباني اتحاد ابرقدرت‌ها در انرژي شود. اين چرخش را بگذاريد در كنار جنگ تجاري كه امروز در همه جا با ايالات متحده كليد خورده است تا ببينيد كه به نظر دنيا از سياست‌هاي خودخواهانه ترامپ به ستوه آمده است و ياران يك به يك به اين نتيجه رسيدند كه خودشان بايد حافظ منافع خودشان باشند. آيا در دوران پسا‌هاشمي بار ديگر رابطه ايران و عربستان به بهبود مي‌گرايد؟