براي زادروز علي حاتمي
سازنده ايراني‌ترين فيلم‌هاي تاريخ
تينا جلالي
امروز زادروز هفتادوپنج سالگي علي حاتمي است؛ كارگرداني كه هم خودش و هم ساخته‌هايش باعث جلوه و جلاي سينماي ايرانند. كسي كه بايد او را سازنده ايراني‌ترين فيلم‌هاي تاريخ سينما دانست. درباره علي حاتمي و سينمايش تاكنون آثار زيادي در قالب تاليف يا مقاله در نشريات منتشر شده و سبكش مورد تحليل و تجليل‌هاي بسيار قرار گرفته است. جداي از آثار سينمايي علي حاتمي، نكته مهم ديگري كه جا دارد در سالروز تولد او اشاره شود، نوع نگاه و متن‌هاي متاثر از نظم و نثر فارسي اوست كه در آثار نوشتاري‌اش جريان دارد. خودش معتقد بود همه تلاشش در سال‌ها فعاليتش اين بوده كه به زبان و سبكي برسد كه از يك نوع قصه‌پردازي ايراني بهره بگيرد. فيلم‌ها و سريال علي حاتمي يعني «هزاردستان» را مي‌توان بارها و بارها تماشا كرد و خسته نشد. اصلا ديالوگ‌هاي فيلم‌هاي او را مي‌توان با طلا قاب گرفت: «همه عمر دير رسيديم» (سوته‌دلان) «آيين چراغ خاموشي نيست! با همه بلند بالايي؛ دستم به شاخسار آرزو نرسيد!» (دلشدگان)
علي حاتمي هنرمندي كه نقاشي را زياد دوست داشت و خوشنويسي و هنر را درك مي‌كرد و مهم‌تر اينكه خوب آواز مي‌خواند و خوب ضرب مي‌گرفت، همه تصنيف‌هاي دوره قاجاري را از بر داشت.
آن‌طور كه خود مي‌گويد، از كودكي علاقه زيادي به موسيقي داشته و از آنجا كه عمويش ابراهيم حاتمي نوازنده ماهري هم بوده، خانه عمو براي او مأمني بود تا هر وقت از مصايب و سختي‌هاي روزگار دلش گرفت به آنجا پناه ببرد. شايد آشنايي او با موسيقي در همان تجربه سالهاي كودكي ريشه داشت. خودش مي‌گفت، اولين كارگردان ايراني بوده كه قبل از بچه مسلمان‌هاي امروز، فيلم‌هايش را با
بسم‌الله الرحمن الرحيم شروع مي‌كرده و در تمام فيلم‌هايش جلوه‌هايي از اعتقادات مذهبي خود را
به تصوير مي‌كشيده است. خيلي‌ها علي حاتمي را ديوانه‌وار دلبسته دوراني مي‌دانند كه از اواخر قرن 13 شروع مي‌شد و تا اواخر دوره رضاخان امتداد پيدا مي‌كرد. خودش معتقد بود تعلق خاطري كه به گذشته دارد، باعث شده كه بيشتر درباره مسائل گذشته فيلم بسازد.
اين را بايد بدانيم كه حاتمي پيش از آنكه سينماگر باشد، در تئاتر فعال بود و كار خود را در هنر با نگارش نمايشنامه‌هايي نظير «ساتن»، «قصه حرير»، «ماهيگير»، «حسن كچل»، «چهل گيس» و شهر «آفتاب و مهتاب» آغاز كرده و در سال ۱۳۴۴ نمايش ديب (ديو) را كه از اولين نوشته‌هاي خودش بود در تالار دانشكده و با كودكان موسسه آموزشي فرهنگ آرزو به اجرا درآورد.
با اين همه علي حاتمي نسبت به ارزش و اهميت آثارش، بايد او را از قدرناديده‌ترين فيلمسازان ايراني دانست؛ كسي كه خيلي از منتقدان حتي آنها كه امروز سينه چاك سبك سينمايي و حال و هواي فيلمهايي او هستند، در زمان حياتش نه تنها ارزش فيلم‌هاي او را نمي‌ديدند بلكه مدام در حال نفي جايگاه او در سينماي ايران بودند. عبور حاتمي از بسياري از قواعد پيش‌فرض سينما كه امروز
مورد تحسين خيلي از منتقدان است، زماني مايه بيشترين انتقادها به فيلم‌هاي او بود. خصوصيتي كه در گذر زمان پرده از اهميت‌هاي آن كنار رفت.