اجراي برجام روي كدام ريل خواهد رفت؟
گام سوم يا خط اعتباري اروپا
شهاب شهسواري
در كمتر از يك هفته مانده به اجراي گام سوم كاهش تعهدات جمهوري اسلامي ايران در چارچوب برجام، رايزني‌هاي فشرده ميان تهران و طرف‌هاي باقيمانده در توافق هسته‌اي بار ديگر سرعت گرفته است. امروز سه هيات بلندپايه ايراني همزمان در مسكو، پاريس و وين، در مورد برجام و به ويژه ابتكار رييس‌جمهور فرانسه براي اجراي تعهدات طرف‌هاي اروپايي جهت مقابله با تحريم‌هاي يكجانبه امريكا رايزني مي‌كنند. ايران دو راه در برابر طرف‌هاي باقيمانده در برجام قرار داده است؛ راه‌هايي كه به صورت خلاصه در سخنان وزير امورخارجه كشورمان اين‌گونه توصيف شده‌اند: «اگر آنها بتوانند به تعهدات خود عمل كنند فبِها، وگرنه گام سوم را بر مي‌داريم.» محمد جواد ظريف، وزير امورخارجه كشورمان، ديروز در حاشيه نشست خود در كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي به خبرنگاران گفت: «اگر اروپايي‌ها اقدامات لازم را تا روز پنجشنبه انجام ندهند براساس تصميمي كه در ۱۷ ارديبهشت‌ماه ابلاغ شده نامه‌اي به اروپايي‌ها خواهيم نوشت و اجراي گام سوم را به آنها ابلاغ مي‌كنيم.» ايران تاكنون در برابر تعلل طرف‌هاي اروپايي برجام از اجراي تعهدات‌شان براساس اختياراتي كه در ماده 26 و 36 برجام دارد، بخشي از تعهدات هسته‌اي خود را در اين توافق به صورت محدود در قالب دو گام كاهش داده است. فرصت شصت روزه‌اي كه ايران براي اجراي گام سوم كاهش تعهداتش داده است، پنجشنبه اين هفته به پايان مي‌رسد. ظريف تاكيد كرده است كه در صورت «اجراي اقدامات لازم از سوي اروپا هنوز امكان بازگشت ايران از اجراي گام سوم وجود دارد.»
ظريف ديشب سفر خود را به مسكو آغاز كرد و قرار است امروز با وزير امور خارجه روسيه ديدار و گفت‌وگو كند. همزمان با او، سيد عباس عراقچي، معاونش هم در پاريس، مذاكرات كارشناسي را در مورد جزييات نحوه اجراي پيشنهاد فرانسه براي اجراي تعهدات اروپا در برجام پيش خواهد برد. همزمان قرار است امروز يك هيات كارشناسي ديگر وزارت خارجه هم به وين، پايتخت اتريش سفر كند. به گفته سيدعباس موسوي، سخنگوي وزارت امورخارجه، ماموريت اين هيات نيز گفت‌وگو در مورد برجام و نحوه اجراي توافق هسته‌اي است. جزييات دستور كار گفت‌وگوها هنوز علني نشده است. آنچه مي‌توان از متن اظهارات رييس دفتر رييس‌جمهور، محمود واعظي و سيدعباس عراقچي، معاون وزير خارجه فهميد اين است كه امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه ابتكاري را ارايه داده است كه بخش‌هايي از آن از سوي مقام‌هاي ايراني پذيرفته نشده، اما رايزني‌ها بر چكش‌كاري اين پيشنهاد و گنجاندن نظرات ايران در آن و حذف برخي درخواست‌هاي طرف مقابل ادامه دارد. در شرايطي كه مقام‌هاي رسمي جزيياتي از اين پيشنهاد ارايه نداده‌اند گمانه‌زني‌ها در مورد محتواي اين طرح‌ها همچنان ادامه دارد. يك نماينده مجلس شوراي اسلامي، بعد از حضور وزير خارجه در كميسيون امنيت ملي و سياست خارجه، در پاسخ به خبرنگاران پارلماني ادعا كرد كه طرح فرانسه ايجاد يك خط اعتباري 15 ميليارد دلاري براي پيش‌خريد نفت خام ايران است. هر چند تامين خط اعتباري براي واردات كالا توسط ايران، قبلا در گفت‌وگوهاي تلفني روحاني و مكرون مطرح شده‌بود اما جزييات دقيقي از اين خط اعتباري منتشر نشده است. اين در شرايطي است كه مقام‌هاي امريكايي همچنان به تهديدها و تحريم‌هاي خود در قالب سياست موسوم به فشار حداكثري ادامه مي‌دهند. به گفته سيد عباس عراقچي در مصاحبه با راديو معارف، امانوئل مكرون در اجلاس سران هفت كشور صنعتي در بياريتس فرانسه، با رييس‌جمهور امريكا در اين مورد گفت‌وگو كرده است و «انعطاف‌هايي كه در طرف امريكايي مشاهده شده براي اين است كه در فروش نفت ما مجوزهايي دادند.» سيدعباس عراقچي، پنجشنبه شب در گفت‌وگويي با راديو معارف تاكيد كرده است كه در گفت‌وگوها با طرف فرانسوي به آنها اعلام شده است «خواسته‌هاي ما در برجام به طور مشخص فروش نفت و مسائل بانكي مربوط به آن تامين شود تا به اجراي كامل برجام برگرديم.» ظريف، روز گذشته در حاشيه نشست كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي تاكيد كرد كه گروهي از مديران بانك مركزي در سفر عراقچي به پاريس، او را همراهي مي‌كنند.
تفاوت اروپا با روسيه و چين
براساس بيانيه وزارت خارجه روسيه گفت‌وگو در مورد برجام در كانون گفت‌وگوهاي روز دوشنبه سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه با محمدجواد ظريف در مسكو قرار دارد. به نوشته وب‌سايت وزارت خارجه روسيه، مسائلي مانند روابط دوجانبه، تنش‌ها در خليج فارس و مسائل جاري سوريه، افغانستان و يمن، از ديگر موضوعاتي است كه ميان وزراي خارجه ايران و روسيه به بحث گذاشته خواهد شد. ظريف تاكيد كرده است كه رويكرد ايران به چين و روسيه، با رويكرد به اروپا تفاوت عمده‌اي دارد. محمدجواد ظريف روز شنبه در جمع خبرنگاران گفت: «ما به هيچ‌وجه چين و روسيه را در كنار اروپا قرار نمي‌دهيم زيرا چين و روسيه روابط خود را با ايران ادامه دادند اما اروپايي‌ها تقريبا روابط تجاري خود را با ايران قطع كردند و ضرورت دارد كه آنها اقدامات لازم را انجام دهند.»
سفر محمد جواد ظريف به مسكو، دهمين مقصد خارجي رييس دستگاه ديپلماسي جمهوري اسلامي ايران در يك ماه گذشته خواهد بود، او پيش از اين ضمن سفر به قطر و كويت، در اروپا به فنلاند، نروژ، سوئد و فرانسه رفته‌بود و در رايزني‌هاي آسيايي‌اش نيز به چين، ژاپن و مالزي سفر كرد. او در مورد جلسه امروزش با كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي گفت: «مهم‌ترين محور اين جلسه، گزارشي بود كه از سفرهاي خود به كشورهاي اروپايي و چين ارايه و همچنين گزارشي را نيز از سفري كه امشب به روسيه خواهم داشت بيان كردم. همچنين ادامه ديپلماسي فعال جمهوري اسلامي را به اطلاع عضو كميسيون امنيت ملي رساندم و به سوالات آنها پاسخ دادم.»
پيشنهادهاي مكرون
در طول هفته‌هاي گذشته، امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه تلاش‌هاي خود را براي ميانجيگري ميان تهران و واشنگتن، افزايش داده است. مكرون در طول يك ماه گذشته دست‌كم 4 بار با رييس‌جمهوري اسلامي ايران، تلفني گفت‌وگو كرده است. تازه‌ترين گفت‌وگو ميان روساي جمهوري ايران و فرانسه، شنبه شب انجام شد. در اين گفت‌وگو تلفني، حسن روحاني با اشاره به گفت‌وگوهاي جاري ميان تهران و پاريس تاكيد كرده است كه «اجراي كامل تعهدات طرفين در برجام و تامين امنيت كشتيراني آزاد در همه آبراه‌ها از جمله خليج فارس و تنگه هرمز، دو هدف اصلي ايران در مذاكرات كنوني است.» مكرون هم در اين گفت‌وگوي تلفني ضمن مثبت خواندن نتايج سفر ظريف به بياريتس در حاشيه اجلاس سران گروه 7 كشور صنعتي، از نشست كارشناسي ميان «كارشناسان اقتصاد ايران و فرانسه» در طول هفته جاري خبر داد. به گفته علي مطهري، نماينده مردم تهران در مجلس شوراي اسلامي، پيشنهاد فرانسه ايجاد يك خط اعتباري 15 ميليارد دلاري براي پيش‌خريد نفت ايران به ازاي بازگشت گام‌هاي كاهش تعهدات ايران است. تسنيم به نقل از علي مطهري نوشته است: «رييس‌جمهور فرانسه پيشنهاد راه‌اندازي خط اعتباري 15 ميليارد دلاري براي پيش‌خريد نفت از ايران را پيشنهاد داده است و اينكه گفته مي‌شود اين مبلغ كمك بلاعوض و وام است، درست نيست.» وي با بيان اينكه طبق پيشنهاد فرانسوي‌ها اين مبلغ در سه مرحله قرار است پرداخت شود، ادامه داد: «مكرون پيشنهاد داده تا در برابر اين مبلغ فعلا جمهوري اسلامي ايران گام سوم خود را اجرا نكند و احتمالا از گام اول و دوم خود هم به جايگاه اوليه در برجام بازگردد.»
محمود واعظي، رييس دفتر رييس‌جمهور نيز شنبه شب درباره گفت‌وگوي ايران و گروه هفت در پاريس در يك مصاحبه تلويزيوني گفت: «پيشنهاد دو هفته گذشته بين ايران و فرانسه رد و بدل و به ما ارايه شد. بخش‌هاي قابل توجهي از اين پيشنهاد را تغيير داديم. اين پيشنهاد حاصل نتيجه ۵ ساعت مذاكره تلفني روساي جمهوري ايران و فرانسه است كه به عنوان طرح از صحبت‌هاي هر دو رييس‌جمهور به دست آمد.» وي بدون اشاره به جزييات اين پيشنهاد گفت: «قسمت‌هاي قابل توجه مورد تاييد گروه هفت براي ما قابل قبول نبود و پيشنهادات ما به مكرون ارايه شد. محمدجواد ظريف وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران يكشنبه صبح مذاكرات را ادامه داد و پيشرفت‌هايي محقق و مقرر شد در تهران و گروه هفت با شركاي اروپايي جلسه داشته باشند تا نتيجه بررسي‌هاي داخلي و گروه هفت مورد بحث قرار گيرد.»
ظريف به بنگلادش و اندونزي مي‌رود
سيدعباس موسوي، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران اعلام كرد كه ظريف در ادامه رايزني‌هاي خود روز سه‌شنبه عازم بنگلادش و اندونزي مي‌شود. وي افزود: اين سفرها در ادامه ديپلماسي فعال وزارت امور خارجه و دولت انجام مي‌شود و نگاه متوازن جمهوري اسلامي ايران به اقصي نقاط دنيا ايجاب مي‌كند كه اين ديپلماسي فعال و در كنار آن متوازن با همه كشورهاي دوست پيگيري شود. موسوي با اشاره به سفر وزير خارجه كشورمان به بنگلادش، گفت: علاوه بر ديدارهاي دوجانبه و اهداف دوجانبه‌اي كه در اين سفر هست، وزير امور خارجه در يك اجلاس منطقه‌اي «مجمع كشورهاي حاشيه اقيانوس هند» شركت و سخنراني خواهد كرد. سخنگوي وزارت خارجه درباره سفر وزير خارجه كشورمان به اندونزي نيز بيان كرد: وزير خارجه در اندونزي به عنوان كشور مهم جهان اسلام و پرجمعيت‌ترين كشور اسلامي و مهم در شرق آسيا، مذاكراتي را با مقامات عالي اندونزي هم در خصوص روابط دوجانبه و هم تحولات جهان اسلام خواهد داشت.