سارا معصومي
رايزني‌هاي ديپلماتيك محمدجوادظريف، وزير خارجه كشورمان در راستاي ديپلماسي متوازن ايران همچنان ادامه دارد. محمدجواد ظريف كه در چند هفته گذشته به فنلاند، سوئد، نروژ، فرانسه (پاريس و بياريتس)، چين، مالزي و روسيه رفته بود در چند روز آتي به اندونزي و بنگلادش هم سري خواهد زد. در هر يك از اين مقاصد فرجام برجام، روابط دوجانبه سياسي و اقتصادي، وضعيت پرونده‌هاي متفاوت منطقه‌اي، امنيت در خليج‌فارس، مذاكرات افغانستان و تنش ميان ايران و امريكا مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. ظريف در حالي تور چند روزه به مناطق مختلف اروپا و آسيا را تكميل مي‌كند كه تا چند هفته آتي احتمالا به همراه حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان راهي نيويورك مي‌شود تا در مجمع عمومي سازمان ملل ديدارهاي رسمي دو و چند جانبه را پيش ببرند. علاوه بر ايالات متحده امريكا، تركيه نيز به زودي ميزبان نشست سران گروه آستانه (روسيه، ايران و تركيه) خواهد بود تا رهبران سه كشور آخرين تحولات سوريه را مورد بحث و بررسي قرار بدهند.
در حالي كه به نظر مي‌رسد برجام، نقطه ثقل تمام اين رفت و آمدها باشد اما جزييات منتشر شده نشان مي‌دهد كه ظريف در اين رايزني‌ها پرونده‌هاي منطقه‌اي به خصوص مساله امنيت خليج‌فارس را به شدت پيگيري كرده و همزمان با رد طرح امريكا براي گسيل تجهيزات و پرسنل نظامي به منطقه، پيشنهادهاي ايران را هم در هر يك از اين پايتخت‌ها تكرار كرده است.
وزير خارجه كشورمان روز گذشته در حالي رايزني‌هاي خود با سرگئي لاوروف را از صبح پشت درهاي بسته آغاز كرد كه تهران و مسكو حرف‌هاي بسياري براي گفتن دارند: از پرونده سوريه با جزييات تحولات در ادلب و شرق فرات و همچنين تكروي‌هاي تركيه در برخي حوزه‌ها آن هم در آستانه نشست «آستانه» تا پرونده افغانستان با جزييات مذاكرات طالبان با امريكا، بيرون نگه داشته شدن دولت مركزي از اين گعده مذاكراتي و پيشروي‌هاي داعش، از اجراي پرچالش برجام تا چگونگي پيشبرد روابط اقتصادي تهران و مسكو در سايه تحريم‌هاي امريكا، از طرح جداگانه اما نزديك به هم روسيه و ايران براي خليج‌فارس تا ناآرامي در لبنان و سرزمين‌هاي اشغالي در سايه انتشار اخباري مبني بر عمليات‌هاي ضدايراني اسراييل در عراق، سوريه و لبنان.
ظريف در حالي با هياتي سياسي و اقتصادي به مسكو رفت كه پس از سفر جنجالي او به «بياريتس» و ديدار با امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه در حاشيه نشست گروه 7، تهران اعلام كرد: نتيجه اين رايزني‌هاي برجامي را به اطلاع دو عضو ديگر توافق هسته‌اي يعني چين و روسيه هم خواهد رساند كه اين امر با سفرهاي اخير وزيرخارجه به چين و روسيه محقق شد. همزمان با سفر ظريف به مسكو، دو تيم ديگر ايران در وين و پاريس رايزني‌هاي كارشناسي با 1+4 و دوجانبه با فرانسه را براي پيشبرد طرح‌هاي مطرح شده برجامي برگزار كردند.
پرونده‌هاي رنگارنگ روي ميز مذاكره
سفر روز گذشته ظريف به مسكو، 27 امين سفر او به روسيه در سال‌هاي گذشته از وزارتش بود. در حالي كه تنها 3 روز تا پايان مهلت ايران به 1+4 براي انجام تعهدات برجامي در ازاي متوقف شدن روند كاهش تعهدات برجامي ايران مانده، ظريف به مسكو رفت تا با همتاي روسي در اين باره از نزديك ديدار و رايزني داشته باشد. نكته قابل توجه در سفر به روسيه در اين بازه زماني اين است كه ظريف روز 17 ارديبهشت ماه همزمان با اعلام تصميم نهايي ايران در كاهش تعهدات برجامي هم به روسيه سفر كرده بود و همزمان با حضور او در مسكو بود كه نامه مشترك حسن روحاني به سران 1+4 درباره تصميم برجامي ايران ارسال شد و ظريف شخصا نامه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه را برده بود. اين‌بار نيز ظريف در بدو ورود به مسكو در اظهاراتي حساب روسيه و چين را از تروييكاي اروپايي جدا كرد. او همچنين با اشاره به حضور نمايندگان ويژه ايران در موضوع افغانستان و يمن و سوريه در هيات همراه اعلام كرد كه در اين پرونده‌ها نيز در پايتخت روسيه رايزني‌هايي انجام خواهد شد. از بخش‌هايي از آنچه در پشت درهاي بسته مذاكرات ميان وزراي خارجه ايران و روسيه گذشت در نشست خبري نسبتا مفصلي كه دو وزير با خبرنگاران داشتند تا حدودي رونمايي شد. در حالي كه ايران و روسيه هر دو نوعي از تحريم‌هاي امريكا را تحمل مي‌كنند، هيات‌هاي اقتصادي دو طرف تلاش كرده‌اند در موضوعات دوجانبه گام‌هاي بلندي بردارند و در نتيجه همين تلاش‌ها بود كه ظريف در نشست مشترك با لاوروف خبر داد كه ما در موضوعات دوجانبه پيشرفت‌هاي بسياري را شاهد بوديم از جمله در زمينه انرژي، حمل و نقل، كريدورهاي ارتباطي، همكاري‌هاي چندجانبه و همكاري براي صلح و امنيت بين‌المللي.
وزير خارجه كشورمان در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود باز هم خط تمييزي ميان روسيه و چين با اعضاي اروپايي برجام كشيده و گفت: نقش روسيه به عنوان يكي از اعضاي برجام براي به تفاهم رسيدن بسيار اساسي بوده و ما نقش روسيه و چين را با نقش ساير اعضاي برجام يكسان نمي‌بينيم. چون اين دو كشور شركاي نزديك ايران در قبل از برجام، در دوران سختي بودند و هم‌اكنون روابط تجاري‌شان را با وجود فشارهاي غيرقانوني امريكا ادامه مي‌دهند.
اشاره به كارشكني‌ها در پرونده سوريه
ظريف بخش قابل توجهي از اظهاراتش را به سوريه اختصاص داده و گفت: تلاش‌هاي مشترك ما توانسته وضعيت در سوريه را قدري آرامش ببخشد، گرچه موانعي ايجاد شد كه كميسيون قانون اساسي كه بين ما، روسيه و تركيه توافق شده بود و طرفين دعوا در سوريه آن را پذيرفته بودند به خاطر فشارهاي خارج از اين مجموعه نتوانست سال گذشته در دسامبر به نتيجه برسد اما امروز پيشرفت‌هاي خوبي در اين زمينه داشتيم و اميدواريم اين‌بار مانعي ايجاد نشود. اجلاس آينده سران بين ايران، روسيه و تركيه در تركيه فرصت مناسبي خواهد بود براي سه رييس كشور كه در زمينه اين مشكلات گفت‌وگو كنند.
حمايت از طرح روسيه براي امنيت در خليج‌فارس
بر اساس متن خبرگزاري فارس از صحبت‌هاي وزير خارجه، ظريف درباره امنيت در خليج‌فارس و طرح امريكا و برخي متحدانش براي اعزام نيروي بيشتر به اين منطقه گفت: در بحث امنيت در خليج‌فارس ديدگاه ما و روسيه بسيار به هم نزديك است، معتقديم امنيت از طريق همكاري و هم‌افزايي بين كشورهاي ساحلي ايجاد مي‌شود، نه از طريق رقابت و تقابل با كشورهاي ساحلي. متاسفانه امريكا با بحث اعزام نيرو به منطقه به دنبال افزايش تنش‌هاست. آزادي كشتيراني موضوعي است كه بايد براي همه در همه جا اعمال شود و امنيت انرژي نيز همچنين ما در اين زمينه با هم صحبت كرديم. از ابتكار روسيه براي گفت‌وگو براي امنيت در خليج‌فارس استقبال مي‌كنيم و آمادگي داريم در كنار پيشنهادهاي خودمان از جمله مجمع گفت‌وگوي منطقه‌اي در خليج‌فارس و آمادگي براي امضاي قراردادهاي عدم تعرض با كشورهاي همسايه در خليج‌فارس از طرح روسيه كه طرح نزديكي به ديدگاه‌هاي ماست، حمايت كنيم و دوستان روس را تشويق مي‌كنيم اين مورد را پيگيري كنند.
نگراني‌هاي مشترك منطقه‌اي
ظريف بيان كرد: ساير مسائل منطقه براي ما حايز اهميت است. وضع فلسطين و آنچه به عنوان معامله قرن شناخته مي‌شود و تلاش براي معامله بر سر آرمان فلسطين، وضعيت خطرناك انساني در يمن، اوضاع افغانستان و حضور داعش در اين كشور و سوءاستفاده‌هايي كه امروز در افغانستان براي اهداف كوتاه‌مدت امريكا مي‌شود، نگراني‌هايي را براي ما و روسيه ايجاد كرده كه ما به عنوان دو كشور همسايه با منافع زياد نياز است در اين زمينه و امنيت در افغانستان صحبت كنيم.
ايران به دنبال اجراي تعهدات اروپا
طرح فرانسه براي نجات برجام چيست و تاكنون چه پيشرفت‌هايي داشته است؟ محمدجواد ظريف در پاسخ به اين سوال گفت: بحثي كه با آقاي ماكرون داريم درباره نحوه اجراي تعهدات اتحاديه اروپا و جلوگيري از ادامه تنش در اجراي برجام است كه حتما به نفع كسي نخواهد بود. گفت‌وگوهاي خوبي در اين زمينه صورت گرفته و امروز نيز همكاران من در فرانسه اين گفت‌وگوها را ادامه مي‌دهند. هدف اصلي طرح ما اجراي تعهدات اروپاست. آنچه رييس‌جمهور فرانسه با شركاي امريكايي خود ادامه مي‌دهد، مربوط به فرانسوي‌ها و اتحاديه اروپاست. آنچه براي ما اهميت دارد اجراي تعهدات اتحاديه اروپا در برجام است. دوستان روسيه و چين ما تعهدات‌شان را در حد امكان عملي كردند. البته توقع داريم همان‌طور كه روسيه توقع دارد، روش‌ها و راهكارهايي كه براي اجراي برجام ديده مي‌شود، منافعش براي همه اعضاي برجام باشد و نه منحصر به برخي اعضا.
برجام در شوراي امنيت تصويب شد
آيا مساله موشكي ايران موضوع مذاكرات برجامي است يا خير؟ وزير خارجه در اين باره گفت: در برجام در مورد موضوع هسته‌اي توافق شد و با وجود اختلاف‌هايي كه ما و كشورهاي غربي درباره ساير موضوعات داشتيم، اجراي برجام را به هيچ‌وجه نمي‌توانيم منوط به حل و فصل آن اختلافات بكنيم، چون برجام يك توافقي است كه توسط شوراي امنيت به عنوان يك قطعنامه لازم‌الاجرا تصويب شده و كشورها نمي‌توانند بعد از اينكه توافقي را كردند و آن توافق قطعنامه شوراي امنيت شد، اجراي آن را به موضوعات ديگر موكول كنند.
نقش ايران در منطقه در مقابل نقش امريكا
ظريف در بخش‌هاي ديگري از سخنانش درباره نقش امريكا در منطقه گفت: ايران در كنار روسيه و تركيه عامل ايجاد امنيت نسبي در سوريه بودند. امريكا امروز عامل ايجاد ناامني در شرق فرات و اقدامي كه در ادلب صورت داد و ناامني جديدي ايجاد كرد، بوده است. امريكا در يمن از بمباران مردم بي‌گناه يمن حمايت مي‌كند. امريكا در افغانستان بعد از 18 سال براي خروج از افغانستان با گروهي كه براي خارج كردن‌شان وارد افغانستان شده بود، مذاكره مي‌كند به هزينه ديگر كشورهاي منطقه. سلاح‌هاي امريكا در دست داعش است و داعش با آن سلاح‌ها مردم سوريه را به خاك و خون مي‌كشد. اينها واقعيات منطقه ماست. امريكا سال گذشته بيش از 50 ميليارد دلار سلاح به اين منطقه فروخته است. كشورهاي منطقه ما فقط در خليج‌فارس متجاوز از 100 ميليارد دلار سلاح خريدند. هزينه خريد تسليحاتي عربستان سال گذشته 87 ميليارد دلار بوده، يعني عربستان از فدراسيون روسيه كه يكي از دو ابرقدرت اتمي دنياست، بيشتر هزينه تسليحاتي كرده است. اينها واقعيات امروز منطقه ماست.
ايران دوباره دست دوستي‌اش را دراز كرد
طرح ما مثل طرح روسيه براي امنيت منطقه، گفت‌وگو بين همه كشورهاي منطقه است يعني ايران، كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس و عراق. ديدگاه ما درباره امنيت منطقه از لحاظ مبنايي با امريكا متفاوت است. ما امنيت را در همكاري مي‌بينيم ولي امريكا در تخاصم مي‌بيند. ديدگاه امريكا باعث مي‌شود پول زيادي از كشورهاي منطقه بگيرد، ولي امنيت قابل خريد و فروش نيست و از طريق همكاري به دست مي‌آيد. طرح ما اگر عربستان براي اين‌گونه برخورد آماده است، دست ما براي فشردن دست همسايگان دراز است. آمادگي داريم از هر ابتكار مثبت همسايگان براي گفت‌وگو و همكاري استقبال كنيم. دو پيشنهاد روي ميز داريم (ايجاد مجمع گفت‌وگوي منطقه‌اي و پيمان عدم تعرض) كه توسط روسيه از پيمان عدم تعرض ما استقبال شده است و فكر مي‌كنيم اگر كشورهاي منطقه علاقه‌مند ايجاد آرامش هستند، روش آن اين است نه دعوت از نيروهاي خارجي براي حضور در منطقه.
گام سوم ما طبق برنامه پيش مي‌رود
آيا ايران روند كاهش تعهدات برجامي را ادامه مي‌دهد؟ ظريف در پاسخ به اين سوال اظهارات روزهاي قبل را تكرار كرده و گفت: گام سوم ما طبق برنامه پيش خواهد رفت. بند 36 برجام حقوق ايران را تعريف مي‌كند و به اين حقوق پايبند هستيم و اقدامات‌مان را انجام داديم، اقدامات مرحله سوم اگر نياز باشد و اگر اروپايي‌ها نتوانند تعهدات‌شان را تا آن زمان اجرا كنند، حتما انجام خواهيم داد. اما همواره آماده مذاكره هستيم، اقدامات ما قابل برگشت است، مشخصه دو اقدام اول ايران اين بوده كه هر زمان طرف مقابل به تعهداتش در برجام برگردد، ما هم مي‌توانيم اين تعهدات را اجرا كنيم. اروپايي‌ها هر زمان كه برجام را كامل اجرا كنند، ايران هم كامل اجرا خواهد كرد و تا زماني كه اروپا به برجام متعهد باشد، چين و روسيه همواره به برجام متعهد بودند، ما نيز به برجام متعهد خواهيم بود.
ديدار با پدرسون در تهران
وزير خارجه كشورمان در پاسخ به سوالي درباره سفر نماينده ويژه دبيركل سازمان ملل در امور سوريه به تهران گفت: فردا توقف كوتاهي در تهران دارم، قبل از سفر مجدد به آسيا كه شامل بنگلادش و اندونزي خواهد شد و در توقف كوتاهم در تهران با پدرسون نماينده ويژه دبيركل سازمان ملل در امور سوريه ملاقات مي‌كنم و اگر برنامه من دچار تغيير نشود احتمالا فردا عصر آقاي پدرسون را خواهم ديد. تاكيد ما درباره سوريه بر پيگيري روند آستانه است كه تنها روندي بوده كه تا حالا در سوريه موفق بوده است. ما در سوريه به دنبال رقابت با ديگران نيستيم. يك طرح كاهش تشنج و پيگيري راه‌حل سياسي در سوريه موفق بوده و آن طرح آستانه است و بقيه طرح‌ها تاكنون ناموفق بوده است. هيچ دليلي ندارد يك طرح موفق را با ايجاد سازوكارهاي ناموفق از مسيرش خارج كنيم. آمادگي داريم پيشنهاد پدرسون را بشنويم اما معتقديم روند آستانه موفق بوده و امروز جامعه بين‌المللي بايد كمك كند كه كميته قانون اساسي براساس توافق صورت گرفته تشكيل شود و به كاهش تشنج در سوريه بينجامد.
بدبيني نسبت به گفت‌وگوهاي امريكا و طالبان
ظريف در پاسخ به سوال ديگري درباره افغانستان گفت: ما نسبت به گفت‌وگوهاي امريكا و طالبان خوشبين نيستيم. معتقديم راه‌حل صلح‌آميز و گفت‌وگو بايد بين طرف‌هاي افغان باشد و مردم افغانستان براي آينده خود تصميم بگيرند. هيچ گفت‌وگويي نمي‌تواند دستاوردهاي دموكراتيك مردم افغانستان در 18 سال گذشته را ملحوظ نكند. طالبان حتما بايد قسمتي از راه‌حل صلح‌آميز در افغانستان باشد و بايد در روند صلح حضور داشته باشد ولي اين روند بايد با مالكيت و راهبري دولت و مردم افغانستان و حضور گروه‌هاي مختلف افغان باشد و ما نسبت به طرح امريكايي‌ها خوشبين نيستيم.
سوريه، جايي براي امريكا نيست
ظريف در پاسخ به سوال ديگري درباره حضور امريكا در شرق فرات نيز تصريح كرد: حضور امريكا در شرق فرات هم غيرقانوني و هم مخرب است. هيچ‌گاه از حضور امريكا در شرق فرات براي صلح، امنيت سوريه يا آرامش مردم غيرنظامي در سوريه فايده‌اي نرسيده است. حضور امريكا در شرق فرات باعث ايجاد برخي اختلافات قومي درازمدت در سوريه شده است. حضور امريكا در سوريه را غيرمشروع، مخرب و نقض حاكميت سوريه و براي اهداف نامربوط به سوريه مي‌دانيم ولذا اصل حضور امريكا در شرق فرات را قبول نداريم كه براي مذاكره درباره اين حضور دوستان تركيه با دولت امريكا مذاكره كنند، چون هر كاري كه حضور امريكا در سوريه را مشروعيت بدهد، از نظر ما غيرقابل قبول است. سوريه جايي براي امريكا نيست. امريكا تاكنون در سوريه جز خسارت براي مردم سوريه چيزي به همراه نداشته است. اقدام اخير امريكا در ادلب كه به بهانه مقابله با تروريسم بوده و توافقي كه براي آتش‌بس به دشواري با آن رسيده را با خطر مواجه كرده است.
ضرورت پرهيز از ايجاد مشكل بزرگ كردي
وزير خارجه كشورمان در ادامه افزود: نگراني دوستان ترك را براي حفاظت از مرزهاي‌شان و مرد‌م‌شان درك مي‌كنيم ولي معتقديم بهترين راه رفع اين نگراني، از طريق همكاري با دولت مركزي سوريه و در چارچوب احترام به حقوق و قانون بين‌الملل، تماميت ارضي و استقلال سوريه است. همواره آمادگي داشتيم كه با دوستان ترك، سوريه و كمك دوستان روس در اين زمينه همكاري كنيم. شرايط كنوني منطقه اجازه نمي‌دهد كه مشكل كردي به مشكل بزرگ منطقه منجر شود. كردها بخشي از منطقه هستند كه بايد حقوق‌شان مورد احترام و نگراني‌هاي‌شان مورد توجه قرار گيرد و همه ارتباطات منطقه‌اي بايد در جهت حفظ حقوق همه مردم منطقه باشد از جمله نگراني‌هاي امنيتي دوستان تركيه.
انتقادهاي لاوروف از سياست ضدايراني امريكا
«سرگئي لاوروف» وزير خارجه روسيه پس از ديدار با ظريف در نشست خبري مشترك گفت كه بحث‌هاي اساسي و مهمي با وزير خارجه ايران در خصوص مسائلي كه در دستور كار ايران و روسيه قرار دارد، انجام داده‌اند. براساس ترجمه خبرگزاري فارس از اظهارات لاوروف، او در خصوص تقويت همكاري ميان ايران و روسيه گفت: «هر دو طرف براي تقويت همكاري در زمينه‌هاي مختلف از جمله سياست، امور انسان‌دوستانه، امنيت، مبارزه عليه تروريسم و... تمايل زيادي دارند.» او در خصوص ارتقاي روابط تجاري ميان ايران و روسيه گفت كه روابط تجاري ميان دو كشور با رشد
17 درصدي روبه‌رو بوده است.
سرگئي لاوروف در بخش بعدي به فشارهاي واشنگتن به روسيه و ايران اشاره كرد و گفت: «ايران و روسيه با افزايش فشارهاي واشنگتن روبه‌رو هستند كه با هدف مسدود كردن تجارت خارجي ايران انجام مي‌شود و ما توافق كرديم كه تلاش‌هاي خود را براي گسترش روابط تجاري دو كشور (ايران و روسيه) افزايش دهيم. ما امروز به توافق رسيديم كه مي‌توانيم از طريق ايجاد يك منطقه تجارت آزاد ميان ايران و اتحاديه اقتصادي اوراسيا براي تجارت و همكاري دو كشور انگيزه ايجاد كنيم. ما همچنان بر موضع خود مبني بر ادامه اجرا و حفظ برجام پايبند هستيم و معتقديم وضعيت كنوني كه امروز براي برجام به وجود آمده است، نتيجه مستقيم، اقدامات مخرب واشنگتن است و امروز واشنگتن تمام تلاش خود را به كار گرفته تا ديگر اعضاي (برجام) را به خروج از اين توافق ترغيب كند.لاوروف
در خصوص پيامدهاي اقدامات تحريك‌آميز واشنگتن عليه توافق هسته‌اي گفت: «ترديدي نداريم كه اين اقدامات واشنگتن، شركاي ايراني ما را وادار به كناره‌گيري از برخي تعهدات‌شان ذيل برجام كرد.»وزير امور خارجه روسيه همچنين ابراز اميدواري كرد ابتكار عمل «امانوئل ماكرون» در خصوص توافق هسته‌اي ايران و 1+4 (انگليس، فرانسه، روسيه، چين به‌علاوه آلمان) نتيجه‌بخش باشد.