تهران از پيشرفت مذاكرات برجامي
راضي نشد
گام سوم ايران؛ محتمل‌تر از هميشه
ستاره سعيدي
باز هم شمارش معكوس تا پايان دومين ضرب‌الاجل زماني ايران در راستاي برجام براي بازگشت توازن به توافق هسته‌اي تهران با 1+4. كمتر از 72 ساعت ديگر، برجام باز هم دستخوش تحولات ناخوشايندي خواهد شد مگر آنكه تروييكاي اروپايي بتوانند بسته پيشنهادي به ايران را پر و پيمان‌تر از چيزي بكند كه تا اين لحظه به دست آمده است. امري كه احتمال آن بسيار اندك است.
18 ارديبهشت ماه بود كه ايران پس از يك سال صبر راهبردي، گام نخست در كاهش تعهدات برجامي را برداشت. در اين گام ايران عدم پايبندي خود به توليد اورانيوم غني شده تا 300 سقف كيلوگرم و توليد آب سنگين تا سقف 130 تن را اعلام كرد.
با عدم توجه 1+4 به مطالبه‌هاي ايران، روز 16 تير ماه بود كه ايران با اتمام مهلت 60 روز نخست، گام دوم را برداشت. در اين گام ايران اعلام كرد به تعهداتش مبني بر اينكه ميزان درصد و غلظت غني‌سازي خود را فراتر از 3.67 افزايش ندهد ديگر پايبند نخواهد بود. براي اين گام نيز يك مهلت 60 روزه در نظر گرفته شده بود كه روز پنجشنبه جاري اين مهلت نيز به سررسيد خود مي‌رسد.
با گذشت 15 ماه از خروج امريكا از برجام همچنين بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي، اروپايي‌ها هنوز نتوانسته‌اند تامين منافع اقتصادي ايران از برجام را تضمين كنند. خواسته‌هاي تهران كاملا مشخص و شفاف است: ايران بايد بتواند نفت خود را به ميزان مورد نياز و دلخواه بفروشد، دسترسي آزاد به وجه آن داشته باشد و مبادله‌هاي مالي و بانكي خود را هم پيش ببرد. براي تامين اين اهداف سازوكاري به نام اينستكس از سوي اروپا پيشنهاد و اجرايي شد اما چهره‌اي مانند فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا هفته پيش اعلام كرده بود كه نخستين تراكنش‌هاي اين سازوكار هنوز تكميل نشده و حتي اذعان كرده بود كار با آن زمان مي‌برد. اروپايي‌ها با ورود ايران به گام دوم از كاهش تعهدات برجامي، متوجه جديت تهديد ايران شدند و از ميان تروييكاي اروپايي، فرانسه براي حل اختلاف و نجات برجام پيشقدم شد. در 60 روز گذشته فرانسوي‌ها ابتدا تلاش كردند، ايران را با وعده عملياتي شدن اينستكس همچنين وعده يافتن راهي براي فروش نفت مجاب به توقف روند كاهش تعهدات برجامي بكنند. با پاسخ منفي در يك مرحله وارد مرحله بعد شدند و آن هم تلاش براي راضي كردن ايران به مذاكره با امريكا بر سر پرونده فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش موشك بالستيك بود. اين ترفند پاريس كه بيشتر به مذاق واشنگتن خوش آمده بود نيز با پاسخ منفي ايران روبه‌رو شد و پس از آن بود كه پاريس مسير تحقق مطالبه‌هاي ايران به خصوص در حوزه فروش نفت را آغاز كرد. در اين راستا ايران مي‌گويد يا بايد بتواند نفت خود را بفروشد يا اگر هيچ كشوري از مشتري‌هاي نفتي ايران، ريسك اين كار را به خاطر تحريم‌هاي فرامرزي امريكا نمي‌پذيرد بايد اقدام به پيش خريد نفت ايران كرده و وجه آن را در اينستكس قرار بدهند. تخصيص خط اعتباري نيز يكي ديگر از راهكارهايي است كه براي حل اختلاف پيشنهاد شده است. امانوئل ماكرون اخيرا تلاش جديدي را براي كاستن از سطح تنش ميان ايران و امريكا به عنوان مطمن‌ترين راه براي حفظ برجام آغاز كرده و حتي در نشست خبري مشتركي كه با دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا پس از چند ساعت رايزني با او درباره ايران داشت، ابراز اميدواري كرد كه روساي جمهور دو كشور بتوانند در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل متحد با حضور ماكرون همديگر را ببينند. پيشنهادي كه بلافاصله از سوي ايران رد شد و حسن روحاني رييس‌جمهور اعلام كرد كه شرط گفت‌وگو با امريكا درباره برجام، بازگشت اين كشور به توافق هسته‌اي و برداشته شدن تمام تحريم‌هاست. در چنين شرايطي به نظر مي‌رسد كه ماكرون فرصت كافي براي متقاعد كردن ايران را در اختيار ندارد همچنين پيشنهادهايي كه مطرح كرده نيز به موافقت واشنگتن نياز دارند لذا پيش‌بيني مي‌شود كه تهران گام سوم را به گفته محمدجواد ظريف در روز پنجشنبه محكم‌تر از دو گام قبل بردارد.
شنيده‌هاي «اعتماد» حاكي از آن است كه تهران سناريوهاي متنوعي را براي گام سوم در نظر گرفته اما پيش‌بيني مي‌شود كه سناريوي اجرايي به گونه‌اي انتخاب شود كه به قول رييس سازمان انرژي اتمي ايران به معناي بسته شدن پنجره ديپلماسي نباشد و از قابليت بازگشت‌پذيري هم برخوردار باشد. بر اين اساس پيش‌بيني مي‌شود كه در اين دور از كاهش تعهدات برجامي ايران حوزه تحقيق و توسعه را شامل شود و تهران بر اين اساس برخي محدوديت‌ها در گسترش نسل سانتريفيوژها را براي بازه زماني 60 روز رعايت نكند. براساس شنيده‌هاي «اعتماد» پيش‌بيني مقامات اين است كه احتمالا رايزني‌هاي ايران و فرانسه براي رسيدن به فرمولي به منظور نجات برجام تا پايان شهريور ماه و پس از مجمع عمومي سازمان ملل هم راه به جايي نبرد و بر همين اساس تهران تصميم گرفته، گام سوم را بردارد. در حال حاضر به نظر مي‌رسد، اروپايي‌ها با توجه به اقدام در راستاي برجام ايران، بنايي براي ترك ميز مذاكره با تهران ندارند بلكه تلاش مي‌كنند در سايه سماجت امريكا براي عدم بازگشت به برجام و مخالفت تهران با هر گونه مذاكره مستقيم با امريكا در اين فضا، راهي بينابين براي منتفع شدن اقتصادي ايران بيابند. اين اميدواري در اروپا در سايه تحريم‌هاي فرامرزي امريكا در حالي شكل گرفته كه تيم ترامپ مملو از تندروهايي است كه اعتقاد دارند، واشنگتن نبايد در سياست فشار حداكثري خود اندك رخنه‌اي ايجاد كند چراكه فضاي تنفسي به تهران، واشنگتن را از هدف تاكنون تامين نشده خود مبني بر بازگشت ايران به ميز مذاكره و گفت‌وگو درباره همه موضوعات مورد اختلاف دور مي‌كند. اين اصرار بر سياست فشار حداكثري امريكا با بازوهاي سياسي، امنيتي و اقتصادي در حالي صورت مي‌گيرد كه برخلاف ادعاهاي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا اين سياست در 15 ماه گذشته واشنگتن را به هيچ كدام از اهدافش در به اصطلاح عاجز كردن ايران نرسانده است. بر اساس آخرين خبر از پاريس در 10 ساعت مذاكره فشرده سيدعباس عراقچي ، معاون سياسي وزير امور خارجه با هيات فرانسوي ، دو طرف جزئيات سناريوهاي محتمل براي پيشبرد ابتكار مطرح شده بين روساي جمهور ايران و فرانسه را به تفصيل مورد بحث قرار دادند.