سه ضلع حفاظت يوز در ايران
بهمن نجفي
با اوضاعي كه متاسفانه سازمان در مورد حفاظت زيستگاه‌ها دارد، در بكر‌ترين، باوسعت‌ترين و شناخته‌ترين پناهگاه ايران و يكي از بااهميت‌ترين زيستگاه‌هاي يوز (پناهگاه حيات‌وحش ناي‌بندان طبس) با بيش از يك ميليون و پانصد هزار هكتار به اضافه بيش از يك ميليون هكتار زيستگاه‌هاي آزاد طبس كه كريدورهاي محل عبور يوز بوده، امكانات حداقلي براي حفاظت وجود دارد. حدود 30 سال خدمت در اين زيستگاه‌ها و مناطق همجوار در استان‌هاي همجوار و حتي در 10 سال بعد از بازنشستگي همواره در گزارش‌ها عنوان كرده‌ام بايد اين منطقه مورد توجه بيشتري واقع شود. البته نمي‌توان كوشش‌هاي پروژه يوز در استخدام محيط‌بان و اقدامات آموزشي در مناطق همجوار زيستگاه‌ها و زحمات در دوره‌هاي مديريتي مختلف را ناديده گرفت اما در مقام مقايسه نياز‌هاي مناطق يوزي و آنچه انجام شده بسيار ناچيز است. به عنوان مثال هنوز با وجود چشمه‌هاي متعدد آب شيرين كوه معروف ناي‌بند و دامنه‌هايش، بيش از 200 منبع طبيعي آب شيرين، نيمه شور و شور در كل پناهگاه و بيش از اين تعداد در مناطق آزاد به‌اضافه منابع آبي ساخته شده و نبودن حتي يك روستا يا كارخانه در دل اين عرصه وسيع بكر، براي هر حدود 300 هزار هكتار زيستگاه در طبس فقط يك نفر محيط‌بان داريم. اين در حالي است كه 90درصد محيط‌بان‌هاي موجود به علت كار زياد و فرسودگي‌هاي ناشي از كار مداوم بعضا از نظر سني پير شده‌اند و حتي محيط‌بان 70 ساله هم در بين آنها داريم و برخي ديگر هم در جواني پير شده‌اند و نمي‌توانند در اين وسعت بيكران، حتي در يك‌پنجاهم مناطق‌شان كارآمد بوده و دردي از حفاظت بيمارگونه به‌شدت دردمند را دوا كنند. از اين رو بار سنگين وظيفه بر دوش آن 10درصد ميانسال است كه بديهي است فشار مضاعف آنها را به‌زودي در ميانسالي پير خواهد كرد. به عنوان كسي كه كار افتخاري‌ام را از جواني در نيمه اول دهه 50 و كار رسمي‌ام را از اوايل سال 57 در نظام قبلي در محيط‌زيست شروع كرده‌ام و شروعم از درونه بردسكن و خارتوران و خراسان بزرگ بوده و در ادامه كار رسمي و غيررسمي تا بعد از بازنشستگي در زيستگاه‌هاي يوز يزد و راور در مدت جمعا حدود 40 سال انجام داده‌ام، همچنين به عنوان شخصي كه تلاش كردم اولين عكس يوز در ايران و آسيا را با دوربين‌هاي تله‌اي تحويلي سازمان، به نمايندگان استان‌هاي مدعي داراي يوز در سال 80 پس از حدود يك ماه از زمان تحويل يك دستگاه دوربين بگيرم و ارايه كنم، با اطمينان كامل مي‌گويم در كنار اين حفاظت به‌شدت كج‌دار و مريز حتما بايد تكثير و حفاظت در اسارت انجام پذيرد. معتقدم براي حفاظت در زيستگاه‌ها بايد تعداد موردنياز محيط‌بان كارآمد و پرانرژي جوان با امكانات و تجهيزات به‌روز و ايجاد محيط‌باني‌هاي جديد در مناطق از قبل مشخص شده و برابر استانداردهاي جهاني يا براساس برآمد تجربيات خودمان در زيستگاه‌هاي مختلف داشته باشيم. اگر توان تامين اين نيروها را نداريم حداقل كريدورهاي بين‌زيستگاهي مناطق شمال و جنوب كوير مركزي را براي حفاظت و قرق محلي به افراد واجد شرايط و علاقه‌مند شناخته شده و مشاركت بازنشستگان باتجربه و قادر و حاضر به مشاركت با اولويت بومي‌ها و نظارت كامل سازمان بدهيم. به اين ترتيب حفاظت از زيستگاه‌هاي طبيعي و در كنار آن نگهداري، تكثير يا حتي اسپرم‌گيري از نرهاي موجود در طبيعت و حفاظت در اسارت در مكان‌هايي كه كارشناسي كامل انجام گرفته تا در كنار حفاظت از كريدورها سه ضلع حفاظت از يوز در ايران كامل شود.