گام اول؛ 800 هزار نفر
خداحافظي پولدارها با يارانه نقدي
در آستانه ورود به دهمين سال از آغاز رسمي اجراي هدفمندي يارانه‌ها اين بار به نظر مي‌رسد، دولت به راهبردي جديد رسيده تا مقدمات حذف پولدارها از فهرست افرادي كه هنوز يارانه نقدي دريافت مي‌كنند را فراهم كند.
هر چند در دولت يازدهم و همزمان با اجراي هدفمندي يارانه‌ها مبلغ 45 هزار و 500 تومان يارانه‌اي كه به هر يك از ايراني‌ها پرداخت شد، قدرت خريد نسبتا بالايي داشت و مي‌توانست در زندگي اقشاري از جامعه تاثيري جدي بگذارد اما تحت تاثير نرخ بالاي تورم در بسياري از سال‌هاي گذشته، امروز عملا اين مبلغ ماهانه در كلان‌شهرها هيچ اثر مثبت و مهمي ندارد اما با اين وجود نه تنها هنوز ميليون‌ها ايراني يارانه مي‌گيرند كه حتي دولت با چالشي بزرگ مواجه است: پولدارهايي كه نمي‌خواهند از فهرست دريافت يارانه كنار بروند.
اوج اين اختلاف نظرها چند سال قبل رخ داد. جايي كه دولت اعلام كرد از تمام اقشار پردرآمد و دهك‌هاي بالاي اقتصادي مي‌خواهد، داوطلبانه از دريافت يارانه انصراف دهند و به دولت در مديريت مخارج كشور و اختصاص اين منابع به امور مهم اقتصادي كمك كنند. نتيجه اين درخواست براي دولت بسياري نااميد‌كننده بود و عملا تعداد بسيار محدودي از مردم براي انصراف داوطلبانه از يارانه ثبت نام كردند. پس از ناموفقيت‌آميز بودن اين طرح اين بار اعلام شد، دولت قصد دارد يارانه بخشي از ثروتمندان را قطع كند كه اين برنامه نيز با توجه به اشتباهات محاسباتي عجيبي كه داشت، دولت را مجبور به عقب‌نشيني كرد.
حال و در ششمين سال از دولت روحاني، اين بار مجريان اقتصادي دورخيزي جديد براي حذف يارانه نقدي پولدارها انجام دادند كه گام نخست آن از مهر امسال كليد مي‌خورد. علي ربيعي سخنگوي دولت و وزير سابق تعاون، كار و رفاه اجتماعي كه در دوران تصدي خود طرح‌هايي براي حذف يارانه ثروتمندان را كليد زده بود اين بار خبر از طرح قطعي دولت در اين زمينه داده است. ربيعي گفته: در اولين اقدام براي حذف يارانه ثروتمندان 200 هزار خانوار برخوردار شناسايي و از مهر ماه يارانه‌اي دريافت نخواهند كرد. در اين مرحله كساني كه درآمد ميلياردي دارند، حذف مي‌شوند كه شمارشان بين ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر است.
هر چند ابهامات زيادي درباره چگونگي برنامه‌ريزي دولت در فاز جديد وجود دارد اما صحبت ربيعي بسيار شوكه‌كننده است. دولت به سراغ 800 هزار نفري رفته كه درآمد ميلياردي دارند اما حاضر نشده‌اند از يارانه ماهي 45 هزار توماني خود بگذرند.
طرح‌هايي براي شناسايي
از همان روز نخست كه بحث حذف يارانه برخي دهك‌هاي اقتصادي مطرح شد، يك سوال نيز به همراه اين برنامه از سوي كارشناسان ارايه شد: آيا امكان شناسايي دهك‌هاي بالا وجود دارد؟دولت چه ابزاري براي شناسايي اين افراد خواهد داشت؟
در چنين فضايي گمانه‌زني‌هايي درباره احتمال سنجش وضعيت حساب‌هاي بانكي افراد مطرح شد، موضوعي كه بسياري از كارشناسان معتقدند تا شرايط آن فراهم نشود حتي مسائلي چون دور زدن‌هاي مالياتي نيز تداوم خواهد داشت. موضوعي كه با واكنش منفي جامعه مواجه شد و بار ديگر دولت را به عقب‌نشيني واداشت. اين بار نيز كه بحث حذف يارانه پولدارها مطرح شده، باز امكان رصد حساب‌هاي بانكي فراهم نشده و حالا كه ورود به بانك‌ها مجاز نيست، دولت به سراغ ديگر ابزارهاي خود رفته است. اخيرا سرزعيم، معاون اقتصادي وزير تعاون در اين باره گفته: مهم‌ترين اقدام تاسيس «پايگاه رفاه ايرانيان» است كه به بيش از 30 بانك اطلاعاتي به استثناي داده‌هاي بانك‌ها و نظام مالياتي به پايگاه مزبور متصل شده است. از ويژگي‌ها و مزاياي اين پايگاه، پايش اطلاعات اقتصادي افراد جامعه است.
به عنوان مثال مي‌توان متوجه شد يك شهروند ايراني، مالك چند ماشين با چه مدل‌هايي است، چند سفر خارجي و به كدام كشورها داشته است و يا موارد ديگر.
البته اظهارات ربيعي با ديگر ارزيابي‌هايي كه در اين زمينه صورت گرفته، متفاوت است. رحيم زارع، عضو كميسيون تلفيق مجلس گفته: افرادي كه حقوق بيش از 5 ميليون تومان دارند و افراد متوفي از دريافت يارانه حذف خواهند شد. فاصله زيادي كه ميان درآمد بالاي 5 ميليون تومان و درآمد ميليارد توماني وجود دارد، نشان مي‌دهد كه لااقل درباره وضعيت درآمدي دهك‌هاي ثروتمند جامعه اتفاق نظر وجود ندارد و همين موضوع اين نگراني را به وجود مي‌آورد كه شايد در عمل باز هم حذف يارانه ثروتمندان ممكن نشود.
طبق آمارهاي رسمي، دولت سالانه حدود 42 هزار ميليارد تومان يارانه نقدي پرداخت مي‌كند و بعضي تحليلگران معتقدند تنها با حذف 3 دهك 10 هزار ميليارد تومان از فشار هزينه‌هاي دولت كاهش خواهد يافت. هر چند مشخص نيست، دليل مقاومت ثروتمندان در مقابل كنار رفتن از فهرست دريافت‌كنندگان يارانه نقدي چيست و اساسا 45 هزار تومان ماهانه چه گره‌اي از مشكلات اقتصادي آنها حل مي‌كند اما عزم جزم دولت اين تصور را به وجود آورده كه شايد پايان تابستان 98 پايان 9 سال يارانه‌بگيري پولدارهاي ايراني نيز باشد.