سارا معصومي
تقويت رابطه با همسايگان همواره يك اولويت براي دولت‌هاي متفاوت پس از انقلاب اسلامي ايران بوده است. حسن روحاني، رييس دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم در روزگاري سكان دولت را در دست گرفت كه تحريم‌هاي چندجانبه شوراي امنيت سازمان ملل متحد، اتحاديه اروپا و ايالات متحده امريكا عملا فضايي براي مانور سياسي ايران چه در منطقه و چه فرامنطقه باقي نگذاشته بود. در نتيجه فضاي موجود با وجود آنكه رييس‌جمهور در تمام سخنراني‌ها در حوزه سياست خارجي اولويت را به همسايگان مي‌بخشيد، اما بخش اعظمي از انرژي دولت در چهارسال نخست صرف رسيدن به توافقي هسته‌اي با اعضاي دايم شوراي امنيت سازمان ملل متحد به اضافه آلمان به عنوان عضو غيردايم اين نهاد شد تا شايد زنجير را از پاي ديپلماسي ايران باز كند. بر همين اساس با حصول برجام، وزارت خارجه سياست اوليه بهبود رابطه با همسايگان را بيش از پيش پيگيري كرد. هرچند خروج امريكا از برجام و بازگشت تحريم‌هاي امريكا با قابليت تنبيه فرامرزي باز هم تا حدودي رابطه تجاري ايران با شركاي اقتصادي و مشتريانش را تحت تاثير قرار داده اما ايران حداقل در حوزه همسايگان تلاش مي‌كند به سازوكارهايي براي حفظ سطح رابطه تجاري دست پيدا كند.
در ميان همسايگان شمالي ايران، ارمنستان در زمره كشورهايي است كه تمايل خود به بهبود هر چه بيشتر رابطه با ايران را پنهان نكرده كه البته بخشي از آن در موقعيت جغرافيايي و وضعيت سياسي رابطه ايروان با ساير همسايگانش در ارتباط است. ارمنستان در منطقه قفقاز جنوبي از شمال با گرجستان، از شرق با جمهوري آذربايجان، از غرب با تركيه و از جنوب با ايران و نخجوان هم‌مرز است. ارمنستان با مساحت ۲۹٬۸۰۰ كيلومتر مربع عنوان كوچك‌ترين كشور مستقل مشترك‌المنافع را به خود اختصاص داده و براساس آخرين آمار جمعيتي قريب به 3 ميليون نفر دارد. رابطه جمهوري اسلامي ايران و جمهوري ارمنستان از جمله روابط دوجانبه‌اي در منطقه است كه از زمان اعلام استقلال جمهوري ارمنستان همواره در مسير صعود قرار داشته است. ايران 4 روز پس از اعلام استقلال جمهوري ارمنستان (۲۱ سپتامبر ۱۹۹۱ ميلادي) به يكي از نخستين كشورهايي تبديل شد كه اين استقلال را به رسميت شناخت و در مسير ايجاد روابط همه‌جانبه سياسي، ديپلماسي، فرهنگي و اقتصادي با اين كشور همسايه قرار گرفت. با توجه به جمعيت ارمني‌هاي مقيم ايران، تهران و ايروان همواره تلاش كرده‌اند رابطه فرهنگي و رفت و آمد ميان مردم دو كشور را همراستا با روابط سياسي و اقتصادي پيش ببرند. هرچند روابط ايران و ارمنستان به خودي خود رو به صعود بوده اما در زمره روابط دوجانبه‌اي است كه بازيگران ديگري سعي در تخريب يا حداقل تحت تاثير قرار دادن آن داشته‌اند. بحران قره‌باغ ميان ارمنستان و آذربايجان و همچنين اختلاف‌هاي متنوع و ريشه‌دار ميان ارمنستان و تركيه همواره سايه‌اي بر رابطه دوجانبه تهران و ايروان هم داشته به خصوص كه ايران هم با آذربايجان و هم با تركيه رابطه‌اي حسنه و رو به رشد دارد. با وجود انتظارهايي كه طبيعتا هر يك از اضلاع اين مثلث مي‌توانند نسبت به رابطه همزمان ايران با ديگري داشته باشند اما به نظر مي‌رسد ديپلماسي ايران در چند دهه گذشته در اين پرونده توانسته آن را به مهره‌اي قابل اعتماد و قابل ارجاع در پرونده‌هاي اختلافي به خصوص قره‌باغ تبديل كند. از سوي ديگر فشار كشورهاي غيرمنطقه‌اي مانند امريكا بر همراه كردن شركاي اقتصادي و تجاري ايران با تحريم‌هاي خود در مقاطع متفاوت، ايران و كشورهاي منطقه را به فكر تنظيم سازوكارهايي منطقه‌اي به خصوص در حوزه اقتصادي انداخته تا از اين طريق با بدعتي با عنوان تحريم‌هاي فرامرزي امريكا كه اين روزها هم روسيه، هم ايران و هم تركيه را شامل شده مبارزه بشود. يكي از اين ابتكارها اتحاديه اقتصادي اوراسياست كه ايران نيز نقش فعالي در آن دارد. اتحاديه اقتصادي اوراسيا (EAEU) شامل كشورهاي روسيه، بلاروس، قزاقستان، ارمنستان و قرقيزستان فعاليت خود را در سال 2015 ميلادي آغاز كرده و در سال 2018 بود كه ايران و اين اتحاديه، توافق موقت مربوط به منطقه آزاد تجاري را امضا كردند. اين توافقنامه بر افزايش تبادلات تجاري بين كشورها با احتساب تسهيل رژيم گمركي تاثير بسيار گسترده‌اي دارد. نشست شوراي عالي اقتصادي اتحاديه اوراسيا روز 9 مهرماه برابر با اول اكتبر در ايروان برگزار مي‌شود و نيكول پاشينيان نخست‌وزير ارمنستان از حسن روحاني رييس‌جمهوري كشورمان براي شركت در اين نشست دعوت كرده است. دعوتي كه گفته مي‌شود از سوي ايران پذيرفته شده و رييس‌جمهور پس از سفر نيويورك به ارمنستان سفر خواهد كرد. به گزارش ايرنا، ايران در سال ۱۳۹۵ به كميسيون اقتصادي اتحاديه اوراسيا پيشنهاد ايجاد يك منطقه آزاد تجاري ميان ايران و اين اتحاديه را مطرح كرد؛ پيشنهادي كه از جانب اعضاي آن نيز مورد استقبال قرار گرفت و طي دو سال مذاكرات متعدد و ارزيابي كمي و كيفي اقلام و ميزان تعرفه ترجيحي آنها، سرانجام اين موافقتنامه در تاريخ ۲۷ ارديبهشت ۱۳۹۷ در شهر آستانه قزاقستان به امضا رسيد. عضويت ايران در اين اتحاديه امكان استفاده از تعرفه‌هاي تجاري، فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري و تسهيل روابط اقتصادي با كشورهاي اتحاديه را فراهم مي‌كند. همكاري با اين اتحاديه، امكان ارتباط تجاري با جمعيتي حدود ۱۸۴ ميليون نفري را فراهم مي‌كند. جمعيت فعال اقتصادي در منطقه اين اتحاديه ۹۴.۳ ميليون نفر هستند و توليد ناخالص داخلي منطقه در مجموع ۱.۹ هزار ميليارد دلار است كه ۳.۲ درصد GDP جهان را تشكيل مي‌دهد. از جمله اولويت اصلي در مسير توسعه روابط اقتصادي ميان ايران و ارمنستان، دسترسي ايران به بازار اوراسيا از طريق كشور ارمنستان است. اين كشور مي‌تواند به مسير جديد و مهمي در زمينه صادرات و واردات كالا براي ايران تبديل شود. در بحبوحه مواجهه با تحريم‌ها، اين شرايط مهياست كه ايران با گسترش روابط اقتصادي در مسير توسعه روابط با كشورهاي عضو اتحاديه اوراسيا نيز گام بردارد، اما در اين راستا بايد اقدامات عملي جدي براي بهره بردن از اين پتانسيل انجام شود. در اين راستا بايد شرايط زيرساخت‌ها در مسير تزانزيت كالا ميان دو كشور نيز بهتر شود.در ايران استقبال‌هاي بسياري از عضويت در اين اتحاديه صورت گرفته و اخيرا رضا اردكانيان، وزير نيرو با استقبال از اين همكاري ميان ايران و كشورهاي منطقه اوراسيا گفته بود كه در اين بازار بزرگ اقتصادي ۸۵۰ قلم كالا بين ايران و كشورهاي عضو اتحاديه اوراسيا مشمول معافيت‌هاي تعرفه‌اي يا تخفيف قرار مي‌گيرد. به گفته اردكانيان، بر اساس توافق انجام شده از هفته اول آبان‌ماه سال جاري اين موافقتنامه اجرايي خواهد شد و با پيوستن به اوراسيا مي‌توان در زمينه صادرات و ساير فعاليت‌هاي اقتصادي در راستاي منافع كشور اقدام كرد. در چارچوب تجارت آزاد ايران با اتحاديه اقتصادي اوراسيا، كالا‌هاي صادراتي ايران به روسيه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرقيزستان از تعرفه ترجيحي صفر برخوردار شده است. بر اين اساس، ايران از اوايل آبان ماه امسال رسما وارد اتحاديه اقتصادي اوراسيا خواهد شد و براي نخستين بار پس از پيروزي انقلاب اسلامي است كه در يك موافقتنامه اقتصادي منطقه‌اي به شكل فعال وارد مي‌شود.
معاون وزير اقتصاد ارمنستان:
تجار دو طرف راه‌هاي مقابله با تحريم را يافته‌اند
جدا از رابطه ايران با اين اتحاديه، يكي از نقاط ضعف رابطه ايران و ارمنستان، رابطه اقتصادي است كه تهران و ايروان اخيرا تلاش‌هايي را براي توسعه و تنوع‌بخشي به آن آغاز كرده‌اند. بر اساس اظهارنظرهاي رسمي مقام‌هاي ارمنستان، حجم مبادلات تجاري بين ۲ كشور، ۳۰۰ ميليون دلار است كه اين رقم با توجه به ظرفيت‌هاي ايران و ارمنستان ناچيز بوده و نيازمند بازنگري است. در حال حاضر بيشترين حجم مبادلات تجاري بين دو كشور در زمينه انرژي و گاز است كه هم تهران و هم ايروان عزم متنوع‌سازي اين حوزه را دارند. البته بازگشت تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا عليه ايران برخي شركاي تجاري تهران را به دردسر انداخته اما به نظر مي‌رسد كه تهران و ايروان راه‌هايي براي دور زدن اين تحريم‌ها يافته‌اند. آواگ آوانسيان، معاون وزير اقتصاد ارمنستان در نشست خبري كه با تعدادي از خبرنگاران ايراني داشت در پاسخ به سوال «اعتماد» در اين باره كه آيا تحريم‌هاي ضدايراني امريكا بر حجم روابط اقتصادي تاثير داشته و آيا براي سازوكارهاي دوجانبه تجاري همچون مبادله كالا به كالا و استفاده از ارز محلي انديشيده شده است يا نه، گفت: «البته تحولاتي مثل تحريم‌ها حتما بر حجم مبالات تجاري تاثير منفي مي‌گذارند اما اگر در مورد تنظيم مكانيسم‌هاي جديد صحبت كنيم بايد بگويم به چنين كاري نياز نداريم چون چنين مكانيسم‌هايي هم اكنون هم وجود دارند. از اين مكانيسم‌ها همين الان هم استفاده مي‌شود. به عنوان مثال تجار طرف ارمنستان با تجار ايران در حال مذاكره هستند تا راهي بيابند كه اگر نگوييم تحريم‌ها را دور بزنند، در چارچوب قانون با وجود تحريم‌ها به فعاليت خود ادامه دهند. اين موضوع خيلي خوشايند است كه تجار هر دو كشور منافع خود را خوب و سريع متوجه مي‌شوند و يكديگر را پيدا و مذاكره مي‌كنند. اين خيلي مهم است و دولت هم حمايت مي‌كند كه هم شركت‌هاي بزرگ و هم شركت‌هاي كوچك راه‌هاي همكاري در اين شرايط را پيدا مي‌كنند. البته مكانيسم‌هايي كه در حال حاضر وجود دارند، كافي نيستند و دولت ارمنستان و وزارت اقتصاد اين كشور در تلاش هستند تا مكانيسم‌هاي جديدي ايجاد كنند كه از شركت‌هاي هر دو كشور ايران و ارمنستان حمايت كرده تا بتوانند سريع‌تر موانع و مشكلات را برطرف كنند. بدين ترتيب قطعا هم ايران نفع خواهد برد و هم ارمنستان. هدف ما اين است كه حجم روابط بين ايران و ارمنستان افزايش يابد. مي‌دانيم كه در حال حاضر با همسايگان مختلف از اين مكانيسم‌ها استفاده مي‌كند، چه مبادله كالا به كالا و چه ارز محلي. ما هم سعي مي‌كنيم از همين مكانيسم‌ها استفاده كنيم، دليلي ندارد كه حتما مكانيسم جديدي در پيش بگيريم.»
آواگ آوانسيان در پاسخ به سوال ديگر «اعتماد» مبني بر اينكه برخي مقام‌هاي كشور شما از تاثير تحريم‌ها بر روابط اقتصادي دوجانبه سخن مي‌گويند اما اظهارات شما در تناقض با آنهاست، خاطرنشان كرد: «تحريم‌ها اثر منفي دارند اما اگر بخواهيم روابط تجاري بين دو كشور را ارزيابي كنيم بايد بگويم ما از قبل از تحريم‌ها هم نتوانسته‌ايم از امكانات موجود استفاده كنيم كه بگوييم قبل از تحريم‌ها حجم روابط تجاري بالا بود و حالا تحريم‌ها مانع شده‌اند. در واقع اين مشكل به تحريم‌ها ربطي ندارد. قبل از تحريم‌ها هم حجم روابط بالا نبوده است. ابتدا ما بايد از امكانات موجود استفاده كنيم بعد ببينيم در كدام حوزه‌ها تحريم‌ها اثر منفي دارند. مشكل ما در حوزه روابط اقتصادي اين است كه نمي‌توانيم از امكانات و ظرفيت‌هاي موجود به‌طور كافي استفاده كنيم. مساله اين است كه بايد در اين زمينه به پيش برويم بعد ببينيم عامل مشكلات موجود در كدام بخش است. در روابط مشترك اقتصادي دو كشور بايد ببينيم چه گام‌هايي بايد طرف ارمنستان بردارد و چه گام‌هايي طرف ايراني، چه مشكلاتي را بايد مشترك حل كنيم و چه مشكلاتي به خاطر تحريم‌هاست. در واقع انتظارات زيادي از روابط اقتصادي بين‌المللي داريم اما وقت عمل متاسفانه آن انتظارات را نمي‌توانيم برآورده كنيم. در وهله نخست بايد ارزيابي كنيم كه در كدام حوزه‌ها مي‌توانيم همكاري مشترك داشته باشيم.
آرمان باباجانيان، عضو پارلمان ارمنستان:
ايروان تسليم فشارها عليه تهران نمي‌شود
آرمان باباجانيان، عضو كميسيون روابط خارجي پارلمان ارمنستان و از نمايندگان مستقل پارلمان اين كشور در جمع هيات رسانه‌اي ايران از جايگاه تهران در سياست خارجي ايروان پس از انقلاب سخن گفت. باباجانيان كه سخنانش را نمي‌توان نظر دولت در ارمنستان دانست، انتقادهايي به سطح همكاري ميان دو كشور وارد مي‌داند و البته نسبت به احتياط ايران در رابطه با ارمنستان هم گلايه‌هايي داشت.
آرمان باباجانيان كه عضو گروه دوستي ايران و ارمنستان نيز است با بيان اينكه پس از استقلال ارمنستان، ايران يكي از كشورهايي بود كه روابط خوب و عميقي با ما داشت، گفت: روابط با تهران از اهميت بسياري براي ايروان برخوردار است. ايران در مقاطع مختلف از ارمنستان حمايت كرده و اين حمايت در روابط دوجانبه حايز اهميت بسيار است.
ابتكار راهگشاي هاشمي‌رفسنجاني
او در نگاهي تاريخي به رابطه ايران و ارمنستان پس از انقلاب اسلامي ايران با اشاره به اينكه ايروان هيچ مانعي بر سر راه توسعه رابطه با تهران نمي‌بيند، گفت: در دوره رياست‌جمهوري آقاي هاشمي‌رفسنجاني تهران براي نخستين‌بار پيشنهاد ميانجيگري خود در بحران قره‌باغ ميان ارمنستان و آذربايجان را مطرح كرد. هرچند اين پيشنهاد، نتيجه عملي به دنبال نداشت اما فرصتي را براي گفت‌وگو ميان كشورها درباره اين بحران ايجاد كرد. در همان مقطع هم پيشنهاد رييس‌جمهور وقت ايران براي ما از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار بود، چراكه رويكرد طرف ايراني به اين مناقشه را به تصوير كشيد. باباجانيان با اشاره به اينكه رابطه تهران و ايروان پس از پيشنهاد آقاي هاشمي‌رفسنجاني مسير پيشرفت را طي كرد، خاطرنشان كرد: بعد از ابتكارهاي آقاي هاشمي در دولت‌هاي آقاي خاتمي نيز روابط مراحل جديدي را تجربه كرد و در دوره محمود احمدي‌نژاد هم روابط وارد فاز ديگري شد. اين بدان معناست كه روابط تهران و ايروان در هر دوره پيشرفت‌هاي خاص خودش را داشته است. ايران در تمام اين سال‌ها به دنبال ارمنستاني مستقل و مقتدر با جايگاه مستحكم در منطقه قفقاز جنوبي بوده و اين رويكرد تهران نسبت به ايروان براي ما ارزشمند است.
گلايه از غيبت ارمنستان در ابتكارهاي چندجانبه
عضو كميسيون روابط خارجي پارلمان ارمنستان در ادامه اظهاراتش درست مانند هر سياستمدار ارمنستاني ديگري كه در تحليل روابط دوجانبه ايروان با كشورهاي همجوار فاكتور آذربايجان را بسيار دخيل مي‌داند، گريزي به رابطه ايران با آذربايجان زده و گفت: ما شاهد بوديم كه آذربايجان بعد از سال 2010 در راستاي سياست محاصره كردن ارمنستان تلاش كرد ايران را هم با خود هم‌مسير بكند. يكي از سياست‌هايي كه باكو براي رسيدن به اين هدف در پيش گرفت، تشكيل گروه‌هاي چندجانبه با حضور كشورهاي منطقه‌اي بود. گروه‌هايي مانند «ايران، آذربايجان و روسيه» يا «ايران، گرجستان، روسيه، تركيه» و... در اين چارچوب‌ها هرازچندگاهي ديدارهايي در پايتخت يكي از كشورهاي عضو گروه برگزار مي‌شود و اين در حالي است كه ارمنستان به عنوان يك عضو اين منطقه در اين رايزني‌ها غايب است.
باباجانيان با اشاره به اينكه ايروان ارجحيت منافع ملي بر ساير منافع را در هر كشوري درك مي‌كند به نوعي گلايه از سياست خارجي ايران روي آورد و افزود: «براي ارمنستان غيرقابل درك است كه چرا ايران، گام‌هايي براي حضور ارمنستان در اين نشست‌ها يا ابتكارهاي چندجانبه منطقه‌اي برنداشته است.» اين سياستمدار ارمنستاني در ادامه سخنانش نزديكي آذربايجان و تركيه را تهديدي براي ايران مي‌داند و از همين منظر تحليل مي‌كند كه تهران بايد رابطه خود با ايروان را توسعه ببخشد. باباجانيان با اشاره به موضع واحد ايروان درباره رابطه مستقل با تهران مي‌گويد: سياست ارمنستان به عنوان يك كشور كوچك اين بوده و است كه اجازه ندهد در بازي قدرت‌هاي بزرگ‌تر در منطقه عليه ايران گرفتار شود و بر همين اساس اجازه نخواهد داد كه قدرت‌هاي منطقه‌اي يا فرامنطقه‌اي از ارمنستان عليه ايران استفاده كنند. ما به غربي‌ها گفته‌ايم كه توسعه روابط ارمنستان با ايران در راستاي منافع ملي ماست.
ايران 10 ميليون ارمني را ببيند
عضو كميسيون سياست خارجي پارلمان ارمنستان در ادامه با اشاره به نگاه مثبت ارمني‌ها در گوشه و كنار جهان به «اعتماد» مي‌گويد: يك اتفاق نظر در ميان همه ارمني‌ها چه در ارمنستان و چه در ميان ارمني‌هاي اروپا و امريكا وجود دارد مبني بر اينكه ارمنستان بايد با ايران روابط خوب و عميق داشته باشد. برهمين اساس در مواقعي كه اروپا و امريكا موضع منفي نسبت به ايران دارند جامعه ارمني در سطح بين‌المللي تاكيد مي‌كند كه روابط ايران و ارمنستان بايد بهبود و توسعه پيدا كند. البته ايران از اين ظرفيت به خوبي استفاده نكرده است. ايران در تعريف فوايد رابطه با ارمنستان بايد اين نكته را در نظر بگيرد كه ارمني‌ها فقط 3 ميليون جمعيتي نيستند كه در ارمنستان زندگي مي‌كنند، بلكه قريب به 10 ميليون نفر هستند و ايران مي‌تواند با 10 ميليون ارمني كار كند.
ايران و تسليحات ساخت اسراييل در آذربايجان
باباجانيان در بخش‌هاي ديگري از سخنانش باز هم نسبت به رويكرد محتاطانه ايران در قبال ارمنستان و آذربايجان انتقادهايي را وارد كرده و گفت: هرچند ما خواهان رابطه رو به توسعه با تهران هستيم اما برخي رفتارهاي ايران براي شخص من قابل درك نيست. به عنوان نمونه در سال 2016 كه آذربايجان به قره‌باغ حمله كرد ما در ارمنستان از ايران انتظار داشتيم كه ابتكارهايي را براي كمك به حل و فصل مساله مطرح كند كه اين اتفاق رخ نداد. البته ما درك مي‌كنيم كه ايران بايد در هر پرونده‌اي مانند هر كشور ديگري منافع ملي خود را لحاظ كند و در آن مقطع هم رابطه ايران و آذربايجان رو به رشد بود اما تسليحاتي كه آذربايجان از آن استفاده مي‌كرد، ساخت اسراييل بود و انتظار ما اين بود كه ايران در آن مقطع ابتكارهايي براي پايان جنگ انجام بدهد .
پيش‌شرط‌هاي امريكا براي كار با ارمنستان
آرمان باباجانيان در ادامه سخنانش ادعا كرد كه يكي از پيش‌شرط‌هايي كه غرب براي رابطه با ارمنستان مي‌گذارد، محدود كردن رابطه با ايران است و افزود: ايروان به خصوص پس از انقلاب در برابر اين فشارها ايستاده و اعلام كرده كه تسليم اين فشارها نمي‌شود. اين مقام پارلمان ارمنستان در پاسخ به سوال «اعتماد» مبني بر اينكه منظور شما از غرب، امريكاست يا اروپا ؟ گفت: منظور امريكاست. او در پاسخ به سوال ديگر «اعتماد» مبني بر تمايل ارمنستان براي استفاده از سازوكار اينستكس براي تسهيل در رابطه تجاري با ايران گفت: درباره اينستكس و نحوه كار آن اطلاعات خاصي در ارمنستان نداريم اما از لحاظ رابطه اقتصادي مي‌توانم بگويم كه چندسال پيش كه شعبه بانك ملت ايران در ارمنستان در شهر ايروان افتتاح شد، برخي كشورهاي خارجي فشارها بر ارمنستان براي تعطيل كردن اين شعبه را آغاز كردند اما ايروان مقاومت كرد. در اين دوره نيز ارمنستان تلاش مي‌كند سطح رابطه تجاري با ايران را حفظ كرده و فضا براي ادامه كار شركت‌ها و كمپاني‌هاي ايراني در ارمنستان را فراهم كند. البته من اعتقاد دارم كه ارمنستان از ظرفيت‌هاي موجود براي گسترش روابط استفاده نكرده است.
جايگاه حساس روسيه براي ارمنستان
خبرنگار اعتماد در ادامه از باباجانيان سوال كرد كه با توجه به انتظارهايي كه از ايران در بحث قره‌باغ داريد چرا با توجه به رابطه استراتژيك ايروان با مسكو و رابطه حسنه همزمان روسيه با آذربايجان و تركيه، انتظار ميانجيگري در اين پرونده‌ها را از مسكو نداريد، گفت: در رابطه با روسيه، ارمنستان يك آلترناتيو ديگر ندارد و همين مساله ما را در شرايط حساسي قرار داده است. ما نمي‌توانيم رابطه با روسيه را منوط به رابطه اين كشور با كشورهاي ثالث بكنيم يا نمي‌توانيم روسيه را تحريك كنيم كه فقط منافع ايروان را تامين كند. ارمنستان جايگاه بسيار مهمي براي روسيه در قفقاز جنوبي دارد. از آنجا كه ارمنستان در مرزهاي جنوبي روسيه قرار دارد براي مسكو جايگاه استراتژيكي به حساب مي‌آيد.
ديپلماسي فردي در رابطه تركيه – روسيه
باباجانيان در ادامه پاسخ به «اعتماد» از زاويه متفاوتي به رابطه روسيه و تركيه نگاه كرده و افزود: درباره روابط تركيه و روسيه و دوستي عميقي كه اواخر شاهد آن هستيم بايد گفت كه اين روابط ريشه در ديپلماسي فردي يا دوستي ميان سران دو كشور دارد. اگر به 2016 و تجربه كودتا در تركيه بازگرديم، مي‌بينيم كه پس از آن اتفاق رابطه تركيه و روسيه بيش از پيش به هم نزديك شد. امروز نيز اگر ولاديمير پوتين و رجب طيب اردوغان را از راس دو كشور برداريم ديگر نمي‌توانيم به راحتي درباره عمق رابطه روسيه و تركيه اظهارنظر كنيم.
او در ادامه با اشاره به اينكه جهان امروز، جهان ابتكارهاي چندجانبه است، گفت: ارمنستان پيش از اين فرمت سه‌جانبه‌اي با حضور ايران و يونان داشته و امروز نيز اگر مي‌توانستيم از آن طرح يا طرحي مشابه و چندجانبه استفاده كنيم، اين اقدام مي‌توانست به توازن قوا در منطقه كمك كند.