گروه اقتصادي
بيژن زنگنه، وزير نفت شرايط امروز اقتصادي كشور را از زمان جنگ هم سخت‌تر مي‌داند و مي‌گويد: «براي كسي در سن و سال من شايد اين آخرين فرصت‌ها براي جنگ باشد. من اسم اين جنگ را آخرين نبرد براي خودم گذاشته‌ام و مي‌خواهم براي مقابله با جنگ اقتصادي دشمن از همه توانم استفاده كنم.»بيژن زنگنه در بخشي از صحبت‌هاي تازه خود در جمع فرماندهان مهندسي در زمان جنگ به تجربه بازگشت عايدي‌هاي حاصل از فروش نفت به ايران در دهه 60 و اوج جنگ تحميلي اشاره كرده و مي‌افزايد: در شرايط فعلي علاوه بر موانع زياد براي فروش نفت، درآمد حاصل از آن نيز به كشور باز نمي‌گردد.
زنگنه يكي از مهم‌ترين دغدغه‌هاي وزارتخانه متبوعش را راهكارهاي فروش نفت با وجود سخت‌تر شدن قوانين همچنين ارتقاي تكنولوژي شناسايي نقاط سياه در اقيانوس‌ها و درياها عنوان كرده است.اشاره وزير نفت به موضوع تحريم‌هاي اخير چيز جديدي نيست؛ اما نكته جديد آن، قطع ورود ارزهاي حاصل از فروش نفت به كشور و به حاشيه راندن درآمدهاي نفتي است كه بخش بزرگي از رشد اقتصادي خود را مديون نفت است. هر چند گزارش رسانه‌هاي خارجي بر مبناي داده‌هاي حاصل از عبور و مرور كشتي‌ها نشان مي‌دهد كه صادرات نفت ايران همچنان ادامه دارد، اما پيشرفت تكنولوژي و استفاده از تصاوير و ردياب‌هاي ماهواره‌اي توسط امريكا، راهكارهاي فروش نفت كه در دور قبلي تحريم‌ها تا حدي كارآمد بود را به حاشيه رانده است. بنابراين بايد اين سوال را مطرح كرد كه زنگنه نسبت به چه چيزي هشدار مي‌دهد و با چه نوع تكنولوژي براي تحريم نفت ايران به قول خودش «مي‌جنگد؟»
تكنولوژي ماهواره‌اي، نقطه اتكاي ترامپ
براي به صفر رساندن صادرات نفت
وزارت نفت و در صدر آن زنگنه در يك جنگ تمام عيار هستند. هم در سنگر داخلي با مخالفان مي‌جنگند و هم در ميدان بين‌المللي سعي در فروش نفت و گرفتن عايدي آن دارند. زنگنه در خصوص فروش نفت بارها تاكيد كرده بود كه به راحتي نمي‌توانيم نفت خود را به فروش برسانيم اما دست از تلاش هم برنخواهيم داشت.
سال گذشته و پس از آنكه وزارت خزانه‌داري امريكا فرمان بازگشت تحريم‌ها را صادر كرد، چند سوال در رسانه‌هاي مختلف مطرح شد؛ اينكه چه چيز جديدي وجود دارد كه شديدتر از دور قبلي تحريم‌ها باشد و به اقتصاد ايران آسيب بزند يا صادرات ايران را به صفر برساند؟
ايران در دور قبلي تحريم‌ها كه البته شديدترين آن نيز بود و از انواع قطعنامه‌هاي بين‌المللي نيز در امان نبود، راهكارهايي براي دور زدن تحريم‌ها و فروش نفت مانند خاموش كردن رادار نفتكش‌ها، انبار نفت‌ها در پالايشگاه‌هاي چيني و فروش آنها به مشتري‌هاي آسيايي، انتقال كشتي به كشتي نفت در آب‌هاي آزاد و... پيدا كرده بود. با اين وجود صادرات نفت ايران به صفر نرسيد. اما كاخ سفيد براي دور نگه داشتن ايران از مناسبات بين‌المللي و كاهش شديد فروش نفت تدابير سخت‌گيرانه‌تري اتخاذ كرد كه به پشتوانه آن بتواند صادرات ايران را تا حد ممكن كاهش دهد. مدعاي اين گزاره، نظارت همه‌جانبه زمين و راه‌هاي دريايي توسط ماهواره‌هاست.
تقريبا 6 ماه پيش، «وال استريت ژورنال» با انتشار يك گزارش در وب‌سايت خود از تكنولوژي تازه‌اي پرده برداشته بود كه بر مبناي استفاده از ارسال امواج ماهواره و ثبت روزانه چندين ميليون تصوير فعاليت مي‌كند. اين تصاوير شامل هر حركتي است كه روي خشكي يا آب صورت مي‌گيرد و با استفاده از داده‌هاي مسير حركت كشتي‌هاي نفتكش تجميع شده و به واسطه مدل‌هاي پيچيده رياضي موسوم به بيگ ديتا، تجزيه و تحليل مي‌شوند. اين تكنولوژي در كنار مزاياي آن، معايبي به خصوص براي حمل و نقل نفت خام به واسطه راهكارهاي قديمي و به دور از چشم تحريم‌كنندگان دارد. شش سال پيش و در اوج تحريم‌هاي ايران، آب‌هاي آزاد مامن خوبي براي عبور و مرور نفتكش‌هاي ايران بودند. نفت با انتقال به صورت كشتي به كشتي به بنادر ديگري منتقل مي‌شد. در اين راهكار مبدا بشكه‌هاي نفتي نيز پنهان مي‌ماند. اما آب‌هاي آزاد پس از تكنولوژي فوق، ويژگي قديمي را ندارند و مسير كشتي‌ها به واسطه داده‌ها و تصاوير ماهواره‌اي قابل رديابي است. هرچند بيگ ديتا براي كمك به پيش‌بيني مسيرهاي عبور و مرور در كره زمين ايجاد شده اما تقريبا تمام نقاط سياه آب‌هاي آزاد را پوشش مي‌دهد.
در اين تكنولوژي اگر نفتكش يا كشتي برخلاف داده‌هاي قبلي خود حركت كند، هشداري مبني بر خروج از مسير از پيش پيش‌بيني شده، اعلام مي‌شود. اين هشدار در خصوص نفتكش‌ها به منزله تبعيت از راهكارهاي دور زدن تحريم است. در اين شرايط تصاوير ماهواره‌اي ظرف چند دقيقه مختصات و مقصد احتمالي نفتكش تغيير مسير داده را پيدا كرده و اعلام مي‌كند.يكي از راهكارهاي ديگر دور زدن تحريم‌ها، خاموش كردن سيستم شناسايي خودكار موسوم به «اي‌اي‌اس» يا ارسال سيگنال‌هايي جعلي براي گمراه كردن كشورهاي تحريم‌كننده و تخليه بار در بنادر ديگر بود.
اما با تكنولوژي جديد، حركت كشتي‌ها به واسطه مدل‌هاي پيچيده رياضي پيش و توسط ماهواره‌ها رصد مي‌شود. بنابراين هرگونه تغيير مسير احتمالي توسط بيگ ديتا ردگيري و اعلام مي‌شود.به نوشته «وال استريت ژورنال»، تكنولوژي ديگري كه دور زدن تحريم‌ها را در شرايط فعلي سخت‌تر مي‌كند، برنامه «سايه» است. در اين برنامه با تجزيه و تحليل طول سايه بار يك شناور، كالايي كه حمل مي‌كند، شناسايي مي‌شود. اين روش انتقال كشتي به كشتي در آب‌هاي آزاد به آساني شناسايي خواهد شد. تكنيك ديگر براي جلوگيري از دور زدن تحريم‌ها، شبيه‌سازي است. اين تكنولوژي با نظارت بر فعاليت نفتكش‌ها، مي‌تواند مقصد احتمالي آنها را شناسايي كند. تكنولوژي جديد و استفاده از بيگ ديتا علاوه بر اينكه امكان شناسايي نقاط سياه در درياها و اقيانوس‌ها را فراهم كرده، مقصد نفتكش‌هايي كه رفتاري خلاف داده‌هاي ثبت‌شده‌شان دارند را نيز شناسايي مي‌كند. با وجود تكنولوژي پيشرفته براي رديابي مسير كشتي‌هاي نفتكش و به حداقل رساندن دور زدن تحريم‌ها، نيويورك‌تايمز در گزارش سوم آگوست خود به بررسي تاثير تحريم‌ها بر صادرات نفت ايران پرداخت. در اين گزارش عنوان شده كه با وجود سختگيرتر شدن قوانين بين‌المللي و تجربه دور زدن تحريم‌ها در سال‌هاي 90 تا 92، ايران همچنان با روش‌هاي مختلف نفت مي‌فروشد.
جنگ در داخل نيز ادامه دارد
هر قدر سياست‌هاي كاخ سفيد براي تنگ كردن حلقه تحريم‌هاي نفتي شدت بيشتري مي‌يابد، برخي جريان‌هاي سياسي در داخل كشور بي‌توجه به لزوم وحدت در زمان تحريم، به تخريب وزارت نفت و سياست‌هاي اتخاذي آن مي‌پردازند. هرچند كه تمام سياست‌هاي اتخاذي وزارت نفت مورد تاييد همگان نيست و در آن نيز ضريب خطايي يافت مي‌شود، اما همنوايي برخي مسوولان داخلي در ناتوان جلوه دادن وزارت نفت در فروش نفت، اوج حمله به وزيري است كه وزارتخانه‌اش را سيبل حملات دشمن مي‌داند.
وزارت نفت در يك‌سال اخير حملات رواني زيادي را تحمل كرده است، از ماجراي تهديد زنگنه توسط بابك زنجاني از زندان تا لو دادن راهكار فروش نفت توسط صداوسيما همگي نشان از بي‌توجهي به شرايط سخت داخلي و خارجي براي فروش نفت است. به شرايط فوق، سخت شدن نقل و انتقال مالي نيز بايد اضافه شود. پس از خروج يك‌جانبه امريكا از برجام و آغاز تحريم‌ها دسترسي ايران به سوييفت از بين رفت. با وجود اينكه طرفين باقيمانده در برجام سعي در راه‌اندازي مكانيسم اينستكس براي انتقال پول نفت به ايران داشتند، اين مكانيسم همچنان اجرايي نشده است. زنگنه تيرماه سال جاري طي مصاحبه‌اي خاطرنشان كرد كه اگر اينستكس را به عنوان يك عمليات در نظر بگيرند، بدون واريز مطمئن پول به آن، يا با واريز ۳ يا ۴ ميليون دلار يا يورو، اين سازوكار پاسخگو نيست؛ بايد پول نفت به آن واريز شود.