آب‌هاي اطراف شبه جزيره عربستان در حال حاضر آرام است، اما نيروهاي نظامي به آماده‌سازي خود براي جنگ ادامه مي‌دهند و برگزاري مانورهاي مشترك و كنفرانس‌هاي امنيتي نشان مي‌دهد كه توازن استراتژيك منطقه عميقا در حال تغيير است.همين‌طور كه از ميزان اعتماد به توانايي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در اتخاذ تصميمات نظامي و اخلاقي دشوار در منطقه كم مي‌شود، بازيگران جديدي وارد صحنه خليج فارس مي‌شوند. همزمان با رزمايش دريايي «آي‌ام ايكس 19» كه در ابعادي گسترده و با حضور ده‌ها كشور در خليج فارس برگزار مي‌شود، روز يكشنبه (28 مهر) هياتي اسراييلي در يك كنفرانس امنيت دريايي در منامه پايتخت بحرين شركت كرد. در اين كنفرانس كه با حمايت امريكا برگزار مي‌شود، نمايندگاني از عربستان سعودي و بحرين نيز شركت دارند.
اين رزمايش از سال 2012 در دوره رياست‌جمهوري باراك اوباما آغاز به كار كرده و به صورت سالانه برگزار مي‌شود، اما از زماني كه عربستان مدعي شد ايران به تاسيسات نفتي اين كشور حمله كرده است، اين رزمايش شكل ديگري به خود گرفت. پس از آنكه ترامپ و عربستان براي گرفتن انتقام آن حمله، از گزينه تقابل نظامي مستقيم منصرف شدند، برگزاري مانورهاي نظامي اهميت بيشتري پيدا كرد. جيمز مالور، فرمانده نيروي دريايي امريكا در خاورميانه در جريان سفر خود به رياض در روز 29 سپتامبر اظهار داشت «مشاركت و همكاري نزديك با همتايان براي حفظ بازدارندگي (در برابر ايران) بسيار مهم است.»
اما در حال حاضر كه سياست امريكا در خليج فارس مغشوش شده و روزبه روز بيشتر به هم مي‌ريزد، اين سوال پيش مي‌آيد كه چه كسي امنيت نفت خامي را كه از اين منطقه صادر مي‌شود، تضمين مي‌كند؟ و اكنون شواهد و قرائن حاكي از آنند كه روسيه قصد دارد با استفاده از تاثيرگذاري روزافزون خود در منطقه، وارد اين ماجرا شود. يكي از واضح‌ترين نشانه‌ها اين بود كه ماه گذشته خبرگزاري رسمي ايران اعلام كرد اين كشور به زودي در يك رزمايش دريايي مشترك با روسيه و چين شركت خواهد كرد. اين خبر دقيقا زماني اعلام شد كه واشنگتن تصميم گرفت در پاسخ حمله به تاسيسات نفتي عربستان، چندصد نيروي نظامي امريكايي را براي تقويت قواي دفاعي اين كشور به منطقه اعزام كند. از آن زمان تاكنون تعداد اين نيروها به 3 هزار نفر افزايش يافته است. اما تصميم مقامات ايراني صرفا يك واكنش نبود و حداقل تا جايي كه بحث روابط روسيه و ايران در ميان باشد، چنين اتفاقي تعجب‌آور نيست.
پيش‌تر در اواخر ماه جولاي، حسين خانزادي، فرمانده نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران و نيكولاي آناتوليويچ يومِنوف، فرمانده نيروي دريايي روسيه يك ياداشت تفاهم براي گسترش روابط دو جانبه امضا كردند. در ابتداي ماه جاري ميلادي، مسكو آمادگي خود را براي پيوستن به رزمايش دريايي مشترك با چين و ايران در اقيانوس هند اعلام كرد. سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه در نشست والداي كه در شهر سوچي برگزار شد اظهار كرد «ما، چين و ايران براي مبارزه با تروريست‌ها و دزدان دريايي اين بخش از اقيانوس هند در تدارك برگزاري يك مانور نظامي دريايي هستيم.»
دامنه محدود اين مانور نشان‌دهنده احتياط چين است. دقيقا پس از اينكه ايران خبر برگزاري مانور مشترك را اعلام كرد، تحليلگران نوشتند كه پكن براي مشاركت در اين رزمايش احتمالا بيش از چند كشتي كه سال‌هاست براي مقابله با دزدان دريايي در سواحل سومالي جا خشك كرده، چيز ديگري ارسال نمي‌كند. قطعا گير افتادن بين روابط واشنگتن و تهران آخرين خواسته چين است.
اما به گفته تحليلگران نظامي، «ناوگان اسكورت» چين در سواحل آفريقا به دنبال گسترش دامنه فعاليت خود در شمال اقيانوس هند و تنگه هرمز است، چرا كه اين آبراه‌ها براي محافظت از نفت چين در خاورميانه اهميت دارند.
بنابراين، آيا برنامه رزمايش مشترك بخشي از استراتژي «دفاع پيشگيرانه» عليه حمله احتمالي امريكا به ايران است؟ اگرچه ارسال اين پيام به دقت سنجيده شده، اما حتي طرح ايده چنين رزمايشي نشان‌دهنده حمايت از ايران است، درست زماني كه اين كشور تحت سياست «فشار حداكثري» امريكا قرار گرفته و در انزواي اقتصادي قرار دارد. برگزاري رزمايش مشترك تضمين نمي‌كند كه پكن و مسكو در صورت حمله امريكا و اسراييل به ايران در كنار جمهوري اسلامي بايستند، اما مانوري در اين سطح حداقل چنين احتمالي را به وجود مي‌آورد. ايران مي‌خواهد نشان دهد ممكن است از نظر اقتصادي منزوي شود اما از نظر سياسي يا نظامي هرگز. چين و روسيه نيز مي‌خواهند فعلا با كمترين ميزان خطر اتحاد خود را به نمايش بگذارند.
وزير خارجه روسيه در نشست والداي اعلام كرد كه «اين درخواست از سوي ايران مطرح شده است». آندري فدوروف، رييس مركز تحقيقات سياسي مسكو گفت «اما ما سعي داريم عجله نكنيم.»
اكنون توجه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه بر روي شرايط سوريه است، و روز سه‌شنبه 30 مهر قرار است در اين مورد با رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه ديدار كند. اگر دولت‌هاي چين، روسيه و ايران به گسترش روابط خود براي حفاظت از منافع استراتژيك در اقيانوس هند ادامه دهند، مي‌توانند مثلث قدرتمندي را به رهبري روسيه تشكيل دهند. در ماه جولاي امسال، مسكو مفهوم امنيت جمعي در خليج فارس را مطرح كرد. اين مفهوم بر برگزاري يك كنفرانس بين‌المللي با موضوع امنيت و همكاري در خليج فارس تاكيد مي‌كند، كنفرانسي كه بعدها منجر به ايجاد يك سازمان همكاري و امنيت در منطقه خواهد شد. دولت چين در ماه جولاي اين نظريه را تاييد و اعلام كرد: ما از ابتكار عمل و خلاقيت روسيه استقبال مي‌كنيم. همچنين علاقه داريم كه همكاري، هماهنگي و ارتباط خود را با تمامي طرف‌هاي مذاكره افزايش دهيم. چين و روسيه به عنوان اعضاي دايمي شوراي امنيت سازمان ملل با بي‌اعتنايي به تحريم‌هاي ترامپ عليه ايران، به همكاري خود با جمهوري اسلامي ادامه داده و هردو قصد دارند حضور خود را در بخش‌هاي زيرساخت و انرژي ايران افزايش دهند.چين با وجود اعمال تحريم‌هاي يكجانبه واشنگتن عليه نفت ايران در ماه مه، اقدام به واردات بيش از 900 هزار تن نفت خام اين كشور كرده است، كه اين رقم نسبت به ماه گذشته هشت درصد افزايش را نشان مي‌دهد.
چين همچنين موقعيت استراتژيك ايران را حلقه مهمي در اجراي طرح «راه ابريشم جديد» مي‌داند كه مي‌تواند پكن را به اروپا وصل كند. چين و ايران در سال 2016 بر سر افزايش همكاري دفاعي- نظامي دوجانبه با يكديگر به توافق رسيدند. در ماه آگوست امسال نيز وزراي خارجه دوكشور با هدف رسيدن به يك نقشه راه براي گسترش همكاري استراتژيك همه‌جانبه، با يكديگر به مذاكره پرداختند.
چين بزرگ‌ترين وارد‌كننده نفت خام جهان است و عربستان سعودي كه روزانه يك ميليون بشكه نفت خود را به اين كشور صادر مي‌كند اكنون پس از روسيه دومين تامين‌كننده نفت خام پكن است. اما پكن ترجيح مي‌دهد با پيدا كردن راهي براي واردات نفت ايران، تامين‌كننده خود را عوض كند. به لطف بحران ساخته شده از سوي ترامپ در خليج فارس پس از خروج يكجانبه از پرونده هسته‌اي ايران و سياست فشار اقتصادي عليه تهران، سه كشور چين، روسيه و ايران به عنوان شركاي استراتژيك به يكديگر نزديك‌تر مي‌شوند.
منبع: ديلي بيست