ميثم سليماني
تحولات شمال سوريه روي دور تند قرار گرفته‌اند. ارتش تركيه صبح چهارشنبه اعلام كرد كه پس از توافق ميان آنكارا و مسكو، انتظار دارد جنگجويان كرد از مرز تركيه و سوريه عقب‌نشيني كنند. وزارت دفاع در بيانيه‌اي اعلام كرد كه ارتش تركيه وارد منطقه عملياتي جديد تا زمان تعيين تكليف وضعيت آتش بس نخواهد شد و در مواضع قبلي خود باقي خواهد ماند. اين اعلاميه پس از آن منتشر شد كه سه‌شنبه شب رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه و همتاي روس او ولاديمير پوتين به يك توافق در خصوص شمال سوريه رسيده‌اند. در اين توافقنامه نيروهاي روسيه و تركيه خلأ نظامي ايجاد شده از خروج ناگهاني ايالات متحده در شمال سوريه را پر خواهند كرد. به نوشته نيويورك تايمز در توافق جديد اجازه داده مي‌شود در مناطقي كه پيش‌تر كردها حضور داشتند، ارتش سوريه كنترل اوضاع را در دست بگيرد. اين توافق بيشترين دستاورد را براي دولت سوريه داشت كه عملا مي‌تواند پس از سال‌ها بار ديگر كنترل مرزهاي شمالي خود را به دست آورد.
طبق شرايطي كه در توافق به دست آمده مبارزان كرد بايد تا دوشنبه شب بيش از 20 مايل از مرز تركيه عقب‌نشيني كنند و به نيروهاي تركيه اجازه داده مي‌شود كه نيروهاي تركيه با نفوذ به عمق 6 مايلي در داخل سوريه كه حدود 10 كيلومتر مي‌شود به انجام گشت‌زني مشترك با نيروهاي روسيه در طول منطقه مرزي بپردازند و همچنين اين اجازه داده مي‌شود كه تركيه بتواند بر منطقه عميق‌تر در خاك سوريه كه به طول حدود 20 مايل ديگر در داخل سوريه مي‌شود نظارت كامل داشته باشد.
مقام‌هاي كرد هيچ نقشي در مذاكرات ميان پوتين و اردوغان نداشتند و هيچ واكنشي تا زمان تنظيم اين گزارش به اين توافقنامه نداده‌اند. اما آنها پيش‌تر اجازه داده بودند كه نيروهاي روسيه وسوريه در مناطق هم مرز با منطقه امن مورد نظر تركيه مستقر شوند و گفته مي‌شود كردها تا پيش از زمان آتش‌بس مورد توافق ميان تركيه و امريكا منطقه مورد مناقشه را ترك كنند.
شرايط كنوني وضعيت در جنگ داخلي سوريه ريشه در ابتداي اين بحران دارد. هنگامي كه داعش روز به روز قدرت مي‌گرفت و سرزمين‌هاي خود را گسترش مي‌داد شبه‌نظاميان كرد سوري توانستند جلوي پيشروي داعش را بگيرند و به نوعي يك خودمختاري در شمال شرقي سوريه برقرار كنند. در حالي كه دولت سوريه به‌شدت درگير ساير مناطقي بود كه شورشيان در تصرف خود داشتند، از همين رو ظهور اين شبه نظاميان كرد دولت تركيه را نگران كرده بود. با وجود اينكه اين گروه متحد امريكا در جنگ با داعش بودند اما حالا حمايت‌ها از آنها برداشته شده است و مجبور هستند براي در امان ماندن از نظاميان تركيه زير پرچم روسيه و سوريه قرار بگيرند تا امنيت و جان آنها حفظ شود. هشام السخيف سخنگوي يكي از نيروهاي تحت حمايت تركيه، با وجود توافق ميان آنكارا و مسكو مي‌گويد: ما به روسيه اعتماد نداريم، چرا كه روس‌ها قبلا به هيچ توافقي پايبند نبودند. البته او ادامه داد كه اكنون خوشحاليم كه روياي ايجاد يك منطقه خودمختار به پايان رسيده است. وي گفت: اين موضوع براي ما لذت‌بخش است هرچند به تمام آن‌چيزي كه مي‌خواستيم نرسيديم.
ان‌بي‌سي در گزارشي عنوان مي‌كند رجب طيب اردوغان و پوتين پس از ساعت‌ها مذاكره قلمرو نفوذ ژئوپوليتيك خود در سوريه را مشخص كردند.از هفته آينده در حالي نيروهاي تركيه‌اي و روسي گشت زني مشترك خود را آغاز مي‌كنند كه نيروهاي امريكايي از سوريه خارج شده‌اند و به سمت غرب عراق روانه شده‌اند. در اين گزارش عنوان شده هرچند توافق روسيه و تركيه مختصر بود اما نتايج گسترده‌اي را براي منطقه مي‌تواند در پي داشته باشد. كردهاي سوريه، بسيار علاقه‌مند به شنيدن سرنوشت اين نشست بودند. اين توافق تنها به كردها يك مجال تنفس داده تا فرصت بيشتري براي عقب‌نشيني از مرزهاي تعيين شده در شمال شرقي سوريه داشته باشند.
ان‌بي‌سي عنوان مي‌كند كه اين يك ضربه مهم براي جلوگيري از كردهايي بود كه خواهان خودمختاري بيشتر در طول بحران سوريه بودند و اين اميد را داشتند منطقه‌اي بزرگ را براي ايجاد منطقه‌اي خودمختار در اختيار داشته باشند. قبل از حمله 9 اكتبر تركيه كردها تقريبا يك چهارم سوريه را تحت كنترل داشتند و مناطق سرشار از نفت و آب نيز در اختيار آنها بود و بزرگ‌ترين بخشي از خاك سوريه به حساب مي‌آمد كه دولت اسد بر آن هيچ‌گونه كنترلي نداشت. حالا طبق توافق بايد بيش از آنچه قبلا پيش‌بيني شده بود به عقب بازگردند و اين ضربه بزرگي به روياي استقلال‌طلبي و خود مختاري در اين منطقه وارد مي‌كند.
اما اين توافق شايد براي هيچ كس جز اسد قابل توجه نبود. دولت اسد اكنون قادر خواهد بود كنترل بخش مهمي از منطقه مرزي با تركيه را در اختيار داشته باشد و از اين طريق قلمرو خود را نيز گسترش دهد. اتفاقي كه تا چند هفته پيش كاملا به دور از ذهن به نظر مي‌‌رسيد. در سوي ديگر اين معامله اجازه مي‌دهد كه تركيه كنترل خود بر بخش‌هايي از سوريه را تحكيم ببخشد كه اين موضوع مي‌تواند تماميت ارضي سوريه را خدشه دار كند. چرا كه اسد بارها تاكيد كرده كه قصد دارد حاكميت خود را به تمام سرزمين سوريه گسترش دهد.
اما نبايد فراموش كرد اين توافق براي اردوغان نيز بسيار حايز اهميت بود، زيرا او اكنون اهداف بلندمدت خود را در منطقه هموار‌تر مي‌بينيد. او در گام اول توانسته كردها را كه يك تهديد امنيتي براي خود مي‌ديده را از مرز تركيه جدا كند، تا فاصله‌اي قابل توجه با سرزمين‌هاي اصلي تركيه پيدا كنند و در سوي ديگر فضاي اسكان بيش از سه ميليون پناهجوي سوري را كه در تركيه زندگي مي‌كردند را نيز فراهم مي‌كند.
در گام سوم اردوغان به عنوان يك بازيگر مهم و قدرتمند در سطح جهاني شناخته مي‌شود كه قادر است بدون حمايت ايالات متحده كار خود را پيش ببرد و نشان دهد رهبر تركيه به سمت روسيه بيشتر گرايش دارد.
در خصوص روسيه نيز بايد گفت كه مسكو به رهبري پوتين در جريان اين اتفاق نشان داد كه نقش تعيين‌كننده‌اي را در منطقه ايفا مي‌كند و به عنوان يك رهبر سريعا جاي خالي مانده واشنگتن را پر مي‌كند و از طرفي كنترل اسد بر سرزمين‌هاي داخلي سوريه بيشتر مي‌شود كه خواست اصلي روسيه است. حال نبايد جاي تعجب داشته باشد كه اگر طي روزهاي آينده شاهد يك اتفاق قابل توجه در تحولات ادلب نيز باشيم.
ولي در شرايطي كه تركيه و روسيه در حال خط‌كشي منافع خود در سوريه بودند ايالات متحده تلاش كرد هرچه سريع‌تر سوريه را ترك كند تا نشان دهد نمي‌خواهد مواضع خود در زمين سوريه را حفظ كند. از طرفي در حالي نيروهاي امريكايي به عراق نقل‌مكان كردند كه مقام‌هاي عراقي عنوان كردند كه نبايد نيروهاي امريكايي از سوريه خارج شده در عراق باقي بمانند و مستقر شوند. با اين وجود دونالد ترامپ رييس‌جمهور امريكا در توييتر خود بدون اشاره به توافق ميان روسيه و تركيه براي ادامه آتش بس در سوريه، بيشتر سعي كرد از اين آب گل‌آلود براي خود ماهي بگيرد. او ادامه آتش بس را يك موفقيت بزرگ براي خود خواند و گفت كه ماموريت‌هاي نظامي پايان يافته است و كردها اكنون در امان هستند و بسيار خوب با ما كار كردند. زندان‌هاي اسراي داعشي در شرايط امن قرار دارند. اما واقعيت آن است كه ادامه اين آتش بس بيشتر به دليل توافقي بوده كه ميان تركيه و روسيه به دست آمد و نيروهاي كرد سوري زير چتر حمايتي روسيه و سوريه در امان ماندند.