مدل امنيتي در خليج‌فارس
نوذر شفيعي
طي يك‌سال اخير منطقه خليج‌فارس روزهاي پرالتهابي را پشت سر گذاشته است. ناامني در جاي‌جاي اين منطقه ريشه دوانده و اعتراضات و درگيري‌هاي سياسي به بخشي از زندگي مردم خاورميانه تبديل شده است. طبيعي است كه در چنين شرايطي قدرت‌هاي مهم و صاحب نفوذ منطقه پاي كار بيايند و با طرح‌ها و ايده‌هاي‌شان فضاي امنيتي منطقه را سر و سامان دهند. با عطف به همين دغدغه، رييس‌جمهوري ايران طرح صلح هرمز را پيش از سفر به نيويورك در شهريورماه سال جاري مطرح كرد. زماني كه رييس‌جمهوري ايران در صحن سازمان ملل از طرح صلح ايراني رونمايي كرد؛ آن زمان يك دغدغه در بين كارشناسان امنيتي مطرح شد مبني بر اينكه اين طرح هم مثل ساير طرح‌هاي مطرح شده دچار پديده مرور زمان شود و خاصيتش را از دست بدهد. با گذشت زمان نه‌تنها شاهد بي‌اهميتي و به حاشيه رفتن طرح صلح هرمز نيستيم، بلكه نظاره‌گر عزم جدي دولت ايران براي پيشبرد دقيق و هوشمندانه مدل امنيتي داخل منطقه خليج‌فارس هستيم. وقتي رييس‌جمهوري ايران به سران كشورهاي عربي خليج‌فارس نامه مي‌نويسد و اين كشورها را به مذاكره و صلح تشويق مي‌كند، بيش از هر چيز نشان از آمادگي بالاي دولت ايران براي اجرايي كردن طرح صلح هرمز دارد. براي همين طرح صلح هرمز فراتر از يك سخنراني عمومي است و امروز فضاي امنيتي منطقه ايجاب مي‌كند كه ساير قدرت‌هاي مهم با پذيرش اين طرح به سمت اجرايي كردن آن حركت كنند. تجربه نشان داده كه تحولات هر چند كوچك از جنس امنيتي و نظامي مي‌تواند به فاجعه‌اي بزرگ منجر شود. اتفاقات امروز در يمن، سوريه و حتي عراق گوياي اين است كه بايد امنيت را جدي گرفت و بي‌توجهي به امنيت، زمينه‌ساز ناامني بيشتر مي‌شود. طرح صلح هرمز از سوي دولت ايران ناظر به همين هدف است كه نبايد اجازه داد فضاي امنيتي منطقه با تحولات كوچك به سمت بي‌ثباتي‌هاي فراگير حركت كند. بي‌گمان در صورت اقبال كشورهاي عربي منطقه به طرح صلح ايراني، چالش‌ها به فرصت تبديل شده و فضاي امنيتي منطقه به كل دگرگون مي‌شود. منتها بايد توجه داشت كه همواره دشواري‌هاي زيادي در مسير برقراري صلح و ثبات وجود دارد. ذهنيت‌ها در منطقه خاورميانه متفاوت است و از سوي ديگر با توجه به حضور قدرت‌ها و بازيگران بيروني، نوع واكنش و برخورد اين قدرت‌ها هم مهم و تاثيرگذار است. روابط دشوار ايران با شوراي همكاري خليج‌فارس و ...
از طرف ديگر خصومت ديرينه ايران و امريكا به صورت مانعي بزرگ در اجرايي شدن كامل طرح صلح هرمز قرار دارد. امروز روابط ايران با مجموع كشورهاي عربي منطقه و امريكا از اصل «ريگا» تبعيت مي‌كند. اين اصل برگرفته از روابط امريكا و روسيه است. امريكا در اجلاسي با عنوان اجلاس ريگا اين تصميم را گرفت كه روسيه كشوري توسعه‌طلب است و بايد اين كشور به هر طريق ممكن محدود شود. متاسفانه با وجود اينكه ايران همواره كشورهاي منطقه را به صلح و آشتي دعوت مي‌كند و اتفاقا معتقد به يك امنيت درون‌زاست؛ نوع نگاه‌ها به ايران از جنس تهديدمحور است. ديد كوتاه‌مدت سران عربي و منافع قدرت‌هاي بيروني به خصوص امريكا و رژيم صهيونيستي باعث شده كه ايران به عنوان تهديدي براي منطقه تلقي و معرفي شود. از اين‌رو كشورهاي منطقه و امريكا بر اساس كدهاي عملياتي اقدام مي‌كنند. منظور اين است با توجه به اينكه روابط طرفين خصمانه است، هر گونه رفتار و كنش سياسي منفي نگريسته مي‌شود و تصور بر اين است كه پشت اينچنين طرح‌هايي هدفي خاص و پنهاني نهفته است. براي همين كشورهاي عربي با چنين پس‌زمينه ذهني به طرح ايران نگاه مي‌كنند. اما نكته در اينجاست، همان‌طور كه ذهنيت‌ها لايتغير نيستند، گذر زمان و كنش‌هاي كلامي و رفتاري بر ذهنيت‌ها تاثير مي‌گذارد. نداي صلح‌طلبي ايران هم مي‌تواند به تدريج بسترها را براي شكل‌گيري مدل بومي امنيتي منطقه فراهم كند.