گروه اقتصادي
با وجود ظرفيت بالقوه‌اي كه در صنعت توليد كاغذ ايران تجميع شده، آنچه در عمل رخ داده، تامين بخش قابل توجهي از نياز كشور از طريق واردات است و در شرايطي كه دولت، در زمان تحريم، سختي زيادي براي تامين منابع مالي مورد نياز در تامين كاغذ تحمل مي‌كند، به نظر مي‌رسد بخش قابل توجهي از اين واردات عملا در مسير مدنظر استفاده نمي‌شوند و در اين بين دلالان كاغذ بيشترين سود را مي‌برند. نگاهي به سايت‌هاي آگهي و تبليغاتي نشان مي‌دهد، تعداد زيادي از دلالان كاغذ به دنبال خريد روزنامه‌ها و مجلات باطله در حجم كلان هستند و در اين فرآيند سودي بسيار كلان به جيب مي‌زنند.
نبود سرمايه‌گذاري لازم و نرسيدن فناوري‌هاي نوين، اصلي‌ترين عواملي هستند كه در فرآيند توليد كاغذ و گسترش فعاليت شركت‌هاي داخلي در اين زمينه مانع ايجاد كرده‌اند. نياز ايران به دريافت فناوري‌هاي نوين باعث شده، ارتباط‌گيري با طرف‌هاي خارجي اهميت پيدا كند و در سال‌هاي گذشته، تحريم و محدوديت‌هايي كه براي ايران در ارتباط‌گيري با خارجي‌ها به وجود آمده، مانعي مهم در اين مسير ايجاد كرده است. همين امر ايران را به واردكننده عمده كاغذ تبديل كرده و همين امر، ارتباطي قابل توجه ميان قيمت ارز و قيمت تمام شده كاغذ به وجود آورده است.
سال گذشته و به دنبال رشد قابل توجه نرخ ارز، قيمت كاغذ نيز در ايران افزايشي جدي پيدا كرد و دولت براي مديريت اين بازار و تامين نياز صنعت نشر كشور، بخشي از سهم ارز 4200 توماني را به اين بخش تخصيص داد. هرچند در ماه‌هاي بعد، تغييراتي در نحوه تخصيص اين ارز به وجود آمد، اما آمارهايي كه از ميزان واردات كاغذ در سال 97 منتشر شد، نشان از رشد قابل توجه واردات كاغذ در سال گذشته داشت. جدول وزني ارايه شده از سوي دولت نشان مي‌دهد كه از ابتداي سال 97 تا ارديبهشت امسال حدود 231 هزار تن واردات كاغذ انجام شده است. در سال 97 مجموع واردات حوزه كاغذ (اعم از انواع كاغذ، ماشين‌آلات و خمير كاغذ) 812 ميليون دلار بوده كه نسبت به واردات 573 ميليون دلاري سال 96 حدود 41 درصد افزايش يافته است.
معضل باطله‌ها
با افزايش قابل توجه قيمت كاغذ در بازار آزاد، دولت در سال 97 تلاش كرد تمهيدات حمايتي خود از مطبوعات را با تخصيص ارز 4200 توماني و تزريق كاغذ به آنها اجرايي كند و به اين ترتيب بخش قابل توجهي از ناشران، روزنامه‌ها و مجلات در سالي كه گذشت، سهميه حمايتي خود از كاغذ را دريافت كردند.
هرچند در گام نخست، اين سياست حمايتي توانست، لااقل بخشي از مشكلات ناشران را حل كند اما آنچه در عملكرد بهينه اين سياست ابهام به وجود آورد، ميزان كارايي مطبوعات و نشريه‌هايي بود كه از حمايت‌هاي دولتي بهره‌مند مي‌شدند. با وجود آنكه تحت تاثير كاهش قابل توجه مخاطبان نشريات چاپي، تيراژ نشريات پايين آمده اما هنوز تعداد زيادي از نشريات و مجلات، با اقبال كم مخاطبان، مهر برگشتي و باطله مي‌خورند و به اين ترتيب در كنار هزينه بالاي جمع‌آوري دوباره آنها، اين سوال به وجود مي‌آيد كه بايد با اين كاغذهاي باطله چه كرد؟ تخمير كاغذ و استفاده دوباره آنها در برخي بخش‌ها، گزينه‌اي است كه بسياري فعالان در اين حوزه به آن مي‌انديشند اما در عمل، گزينه‌هاي ديگري نيز مطرح شده كه به نظر به شكلي چراغ خاموش، براي تعدادي دلال سود قابل توجهي به همراه مي‌آورد.
باطله‌هاي شما را خريداريم
با رشد قابل توجه تبليغات مجازي در سال‌هاي گذشته، امروز دلالان كاغذ نيز بخش زيادي از بازاريابي خود را از اين طريق انجام مي‌دهند. بررسي وضعيت يكي از اين سايت‌هاي پرطرفدار تبليغاتي نشان مي‌دهد كه در طول روز تعداد قابل توجهي تبليغات براي خريد كاغذ و روزنامه‌هاي باطله در آن قرار مي‌گيرد. اين خريداران در آگهي‌هاي خود اعلام مي‌كنند كه كاغذهاي باطله در هر قطع و تناژي را خريدارند و در كوتاه‌ترين زمان ممكن، با دريافت كاغذها، به شكل نقدي با فروشنده تسويه مي‌كنند. نبود نظارت بر فعاليت اين افراد باعث شده قيمت‌هايي كه به متقاضي فروش ارايه مي‌شود بسيار متفاوت باشد. يكي از اين دلالان در گفت‌وگو با خبرنگار اعتماد اعلام كرد كه قيمت هر كيلو كاغذ باطله چهار هزارتومان است و يكي ديگر از دلال‌ها نيز اعلام كرد در صورتي كه كاغذ باطله مرغوب باشد، حاضر است تا كيلويي پنج هزار تومان نيز براي اين اجناس هزينه كند. با توجه به اينكه اين كاغذها در فرآيند اسباب‌كشي يا جابه‌جايي محصولات كشاورزي مورد استفاده قرار مي‌گيرند، نوع كاغذ و چاپ انجام شده روي آن، در قيمت ارايه شده از سوي دلالان تاثير دارد. كاغذ چاپ روزنامه در ميان آنها بيشترين طرفدار را دارد و بالاترين قيمت را كسب مي‌كند و پس از آن كاغذ كتاب قرار دارد. كاغذهاي چاپ گلاسه يا روغني كه ماندگاري كمتر در سردخانه محصولات كشاورزي دارند، قيمت كمتري دارند.
سود 300 درصدي، رشد قيمت پنج برابري
دلال‌هاي حوزه كاغذ در فرآيند مذاكره امكان چانه‌زني قابل توجهي به فروشندگان خرد مي‌دهند و در صورت ديدار حضوري، حتي قيمت اعلامي خود را در هر كيلو بين هزار تا دو هزار تومان افزايش مي‌دهند، علت اين انعطاف قيمتي، سود قابل توجهي است كه در زمان فروش به كشاورزان به دست مي‌آورند.
گفت‌وگوي خبرنگار «اعتماد» با يكي از كشاورزان فعال در استان تهران نشان مي‌دهد كه قيمت كاغذ روزنامه‌اي كه در نهايت به دست كشاورز مي‌رسد، در هر كيلو به 12 تا 13 هزار تومان نيز مي‌رسد.
فرايندي كه نشان مي‌دهد رقم نهايي كه به دست مصرف‌كننده مي‌رسد، نشان از آن دارد كه كاغذها از زمان تحويل‌گيري از رسانه‌ها و فروشندگان با چند مرحله دست به دست شدن به فروش مي‌رسند و اين دلال‌هاي خريدار كاغذ از فروشندگان خرد هستند كه در اين ميان سودي كلان به جيب مي‌زنند. به اين ترتيب برخي دلالان كاغذ كه خريد خود را از فروشندگان خرد كاغذ داشته‌اند تا زماني كه به دست كشاورز برسد، رشد قيمت 300 درصدي پيدا مي‌كند و در اين فرآيند، هر هزينه، سودي سه برابري خواهد داشت. سودي كه به جيب دلالان و خرده‌فروشان مي‌رود و رسانه‌ها هيچ نقشي در اين قيمت‌ها ندارند. در كنار كاغذ روزنامه، كاغذهاي گراف نيز بين كشاورزان بسيار محبوب است. اين كاغذ كه در سردخانه كارايي زيادي دارد، در هر كيلو با قيمت 21 هزار تومان به فروش مي‌رسد و بر اساس اظهارات اين كشاورز، مغازه‌هايي مستقيما به فروش اين كاغذ اشتغال دارند. در كنار سود قابل توجهي كه در فرآيند خريد و فروش كاغذ به دست مي‌آيد، رشد قيمتي اين كالا نيز از سال گذشته تا امروز، بسيار قابل توجه بوده است. بر اين اساس كشاورزان سال گذشته هر كيلو كاغذ روزنامه را حدود 2500 تومان و هر كيلو كاغذ گراف را حدودا هشت هزار تومان مي‌خريدند و به اين ترتيب، تحت تاثير افزايش قيمت‌ها در سال گذشته، دلالان كاغذ نيز قيمت‌ها را به شكل قابل توجهي بالا برده‌اند. به اين ترتيب قيمت كاغذ باطله در يك‌سال، پنج برابر و قيمت كاغذ گراف در يك‌سال حدود 2.5 برابر شده است.
هر چند عملا بسياري از كاغذهاي باطله، هيچ امكاني براي چاپ و استفاده مجدد ندارند و قطعا گزينه‌هايي كه به استفاده دوباره از آنها منجر مي‌شود، مي‌تواند لااقل بخشي از هزينه توليد يا واردات كاغذ را جبران كند، اما به نظر مي‌رسد با توجه به نبود نظارت كافي، تعداد محدودي از دلالان، از اين فرآيند سودي قابل توجه به دست مي‌آورند و با توجه به اينكه بخش زيادي از اين كاغذها وارداتي بوده و حتي ارز حمايتي 4200 توماني دريافت كرده‌اند، عملا با هزينه از بودجه عمومي كشور، سودي در فضاي غيرشفاف به جيب تعداد محدودي از دلالان مي‌رود و كاغذهايي كه با هزينه قابل توجه به كشور وارد شده و بنا بوده در توليد محصولات فرهنگي مصرف شوند، در نهايت مقصدي جز سردخانه‌هاي محصولات كشاورزي ندارند.