رند‌ها، ريش سفيدها
آچار فرانسه و زرنگ‌ها
قسمت مهم كتاب شما بخش آخر آن است با عنوان «چه كار بايد كرد». شما در اين بخش پيشنهادهاي متعددي را براي خروج از وضعيت بلبشو ارايه داده‌ايد. از ميان اين راه‌حل‌ها كدام را مناسب بلبشو و جامعه ايراني مي‌دانيد؟
در جامعه ما يك دور باطل اصلاحات به وجود آمده است. افراد جامعه مي‌گويند تا ساختار از بالا درست نشود، جامعه درست نمي‌شود و از طرف بالا مي‌گويند تا خود مردم نخواهند اين وضعيت درست نمي‌شود كه اين دور باطل اصلاحات است. اصلاحات بايد از جايي شروع شود بدون انتظار از طرف مقابل يعني تمركز بر وظيفه به جاي نتيجه. از طرف بالا هم ساختارها بايد بدون اعمال خواسته اضافي روي فرد اصلاح شوند تا بتوانند فضاهاي نام برده مثل فضاهاي استثنا و موازي و فراموش شده را حذف كنند. مردم هم بايد شروع كنند، نقش‌هاي اجتماعي خود را به درستي انجام دهند و دوتايي به ظاهر متناقض فرد و اجتماع را براي خود حل كنند. اگر اشتباه نكنم به مرحوم حسابي گفته بودند، جهان سوم را تعريف كن و ايشان پاسخ داده بودند كه جهان سوم جايي است كه اگر در آن به خود برسي، جامعه را زير پا مي‌گذاري و اگر به اجتماع و بقيه فكر كني، مجبوري خودت را زير سوال ببري. در تغيير بلبشو هم به جايي مي‌رسيم كه فرد بايد مصلحت اجتماع را در تداوم مصلحت فردي خود ببيند. ما بايد هم از بالا و هم از پايين بدون انتظار از طرف مقابل در مقياس خرد كار كنيم. براي بلبشو نوشته‌ام، توانايي سخت‌افزاري كار بزرگ را ندارد. بلبشو ساختار به‌هم ريخته‌اي است كه اگر ايده‌آل‌هاي بزرگ بر سر راه آن قرار دهيد، نمي‌تواند به آن برسد و حتي ممكن است خرده‌حيات‌هاي درست خود را هم از دست دهد. بلبشو بايد به يك عقب‌نشيني عقلاني برسد و با اقداماتي كوچك هم از پايين و هم از بالا با تمركز بر مسائل پايه‌اي در مسير اصلاح پا بگذارد. من خودم اشتباهي در اين فصل انجام دادم و ايده‌آل‌هايي را مطرح كرده‌ام كه شايد نتوان به يك‌باره بدان رسيد اما يكي، دو جا تغيير را به عنوان فرآيند ديدم. در بلبلشو تغيير بايد به عنوان فرآيند مطرح شود نه هدف يا ايده‌آل. نمي‌توان براي بلبشو ايده‌آل در نظر گرفت زيرا بلبشو توانايي سخت‌افزاري و شناختي انجام آن را ندارد و بايد به بلبشو گفت از اينجا قدم بعدي چيست تا يك پله بهتر بشوي. بلبشو احتياج دارد، نتيجه را كنار بگذارد و به درستي عمل در اينجا و اكنون فكر كند. چه از بالا چه از پايين و اين امر به سهمي از فداكاري نياز دارد.