آخرين شانس براي احياي روابط

با روي كار آمدن ولاديمير زيلنسكي به عنوان رييس‌جمهور در اوكراين خوشبيني قابل توجهي به وجود آمد كه اين كشور مي‌تواند مشكلاتش را با روسيه حل كند. پس از مذاكرات دو طرف در خصوص تبادل زندانيان و آزاد شدن تعدادي از شهروندان دو كشور اين اميدها بيشتر شد. از طرفي ديگر فرانسه تلاش فراواني براي بازگرداندن اوكراين و روسيه پشت ميز مذاكره انجام داد. در نشستي كه ولاديمير پوتين رييس‌جمهوري روسيه با امانوئل ماكرون رييس‌جمهور فرانسه با يكديگر در ماه آگوست داشتند طرفين به اين توافق رسيدند كه بار ديگر نشست چهارجانبه فرانسه، آلمان، روسيه و اوكراين را در قالب توافق مينسك احيا كنند. ماكرون براي اجرايي شدن اين مسير تلاش بسيار زيادي انجام داد. طبق برنامه روز دوشنبه بنا بود كه سران چهار كشور در پاريس با يكديگر ملاقات كنند كه تا زمان تنظيم اين گزارش هنوز اين ديدار برگزار نشده است. اما يك خوش‌بيني كه پيش از اين نشست به وجود آمد ديدار دوجانبه ميان ولاديمير پوتين و زيلنسكي بود تا شايد اختلافات طولاني مدت ميان دو كشور را از بن بست خارج كند.

از طرفي نشست چهارجانبه ميان ماكرون، زيلنسكي، پوتين و مركل كه به گروه نورماندي معروف است به دنبال آن هستند تا به راهكاري براي مساله اوكراين دست پيدا كنند. مذاكراتي كه طي سال‌هاي اخير در بن‌بست كامل به سر مي‌برد و اميد چنداني براي حل آن وجود نداشت.

ماكرون و مركل پيش از اين چندين بار سعي كردند توافق مينسك را به‌طور كامل اجرايي كنند اما اين كار در عمل صورت نگرفت. پوتين و زيلنسكي براي اولين‌بار است كه با يكديگر چهره به چهره مذاكره مي‌كنند. همچنين از اكتبر سال 2016گروه نورماندي جلسه‌اي را برگزار نكرده و ملاقاتي هم بين سران شكل نگرفته است.

روابط ميان روسيه و اوكراين پس از الحاق شبه جزيره كريمه به مسكو در اوايل سال 2014 در وضعيت بحراني به سر مي‌برد. گفتني است اختلافات از زماني شروع شد كه اعتراضات عليه ويكتور ياناكوويچ رييس‌جمهور وقت آغاز شد و تا سرنگوني وي پيش رفت. از آن زمان بود كه علاوه بر الحاق شبه جزيره كريمه به روسيه شرق اوكراين نيز شرايط نظامي به خود گرفت و يك درگيري ميان ارتش اوكراين و جدايي‌طلبان شرق اوكراين در گرفت و در عمل حكومت مركزي در لوهانسك دونسك اختيار چنداني در اداره آن ندارد. اين درگيري اكنون در سال پنجم خود است و تا حد زيادي درگيري‌ها ميان جدايي طلبان و ارتش در يك سكون به سر مي‌برد و هيچ پيشرفتي در آن وجود ندارد. بر اساس اعلام سازمان ملل متحد، 13 هزار نفر از جمله غيرنظاميان، نظاميان و شبه نظاميان از سال 2014 تا به امروز جان باختند و زندگي حدود 4 ميليون غيرنظامي در مناطق مورد درگيري را به‌شدت تحت تاثير قرار داده است.

به نوشته CNBC اجلاس سران يك آزمايش ميان روسيه و اوكراين پس از روي كار آمدن زيلنسكي است تا ببينيم دو طرف مي‌توانند شرايط را تغيير دهند. زيلنسكي بخش عمده‌ تبليغات انتخاباتي خود را بر اين مبنا قرار داده بود كه به اين جنگ وحشتناك پايان دهد. او در حالي رييس‌جمهور شده كه تنها 41 سال سن دارد و در عالم سياست كاملا بي‌تجربه است و تنها تجربه سياسي او توليد كمدي‌هاي سياسي بوده است. البته برخي كارشناسان نگران آن هستند كه توسط رييس‌جمهور كهنه‌كار روسيه با مشكل جدي مواجه شود. از سوي ديگر فشار بر روسيه براي حل مساله اوكراين بسيار زياد است. چرا كه روسيه همچنان به دليل مداخلات خود در اوكراين تحت مجازات‌هاي بين‌المللي قرار دارد. برداشته شدن تحريم‌هاي اتحاديه اروپا به اجراي موفقيت‌آميز توافق صلح با اوكراين گره خورده است.

در حال حاضر آتش‌بس شكننده‌اي در منطقه دونتسك وجوددارد. اما توافق‌ مينسك به‌طور قابل توجهي به شكست انجاميده است زيرا هر دو طرف ديگري را به عدم پايبندي به توافق‌نامه متهم مي‌كنند و حتي تفسير‌هاي نادرست از شرايط توافق دارند.

در سال 2016 والتر اشتاين ماير وزيرخارجه وقت آلمان طرحي را كه اكنون به عنوان فرمول اشتاين ماير شناخته مي‌شود تهيه كرد تا فضا را از بن بست خارج كند. اين طرح به مانند يك نقشه راه صلح است كه بايد دو طرف قدم به قدم آن را پيش ببرند. از جمله بخشي مهم طرح به برگزاري انتخابات آزاد و عادلانه در منطقه دونباس (در اصطلاحات تاريخي منطقه شرق اوكراين كه شامل دو محدوده دونتسك و لوهانسك مي‌شود را دونباس مي‌گويند.) است. نكته اينجاست كه بايد دو طرف اين انتخابات را به رسميت بشناسند و در صورت راي مردم به اين منطقه وضعيت خودمختاري اعطا شود.

بسياري از تحليلگران شرايط خاص كنوني را مثل يك سيب‌زميني داغ در دستان زيلنسكي مي‌دانند كه بايد يا آن را به روس‌ها بدهد يا در دستان خود تحمل كند. بسياري او را متهم مي‌كنند كه سرمايه‌گذاري زيادي روي روسيه انجام داده و همين موضوع باعث اعتراض فراوان شده است. با اين حال اوكراين و شخص زيلنسكي در طرحي كه پيش‌تر عنوان كرده، بيان مي‌كند كه هرگونه انتخاباتي در چارچوب قوانين اوكراين برگزار مي‌شود و تا زماني كه دولت مركزي كنترل مرزهاي خود با روسيه را به دست نياورد در مناطق شرقي انتخابات برگزار نمي‌كند. زيلنسكي اظهار داشته كه هيچ انتخاباتي نمي‌تواند زير انبار باروت برگزار كرد و اگر شبه نظاميان كماكان در منطقه حضور داشته باشند خبري از انتخابات نخواهد بود. هفته گذشته دستيار رييس‌جمهور اوكراين عنوان كرده بود كه ما با حسن‌نيت در نشست پاريس شركت خواهيم كرد و به توافق اميدوار هستيم. اما وي افزود كه براي اجرايي‌سازي‌ توافق نامه مينسك ديگر سال‌هاي متمادي صبر نخواهيم كرد. همچنين معاون رييس‌جمهور اوكراين نيز عنوان كرد كه اگر مذاكرات با روسيه شكست بخورد اوكراين ساخت ديوار را در امتداد مرزهاي خود با روسيه در نظر مي‌گيرد.

پيش از اين اجلاس كاخ اليزه‌ بيانيه‌اي را منتشر كرد كه در آن آمده است كه پس از پيشرفت‌هاي عمده‌اي كه از تابستان گذشته در مذاكرات براي حل و فصل درگيري‌ها در شرق اوكراين به وجود آمده به نظر مي‌رسد اين فضا فراهم شود كه تعدادي از سربازان از چندين منطقه خارج شوند. با اين حال هرچند كه پيشرفت در مذاكرات به وجود آمده است اما كارشناسان بر اين عقيده هستند كه شايد اين نشست آخرين فرصت براي كشورها در راستاي عادي‌سازي روابط باشد.