سارا معصومي
«ارسال دارو و غذا به ايران تحريم نيست؛ دولت ايالات متحده امريكا كنار مردم ايران و مقابل حاكميت آنها ايستاده است. آماده مذاكره با ايران بدون پيش‌شرط با وجود تحريم‌هاي همه‌جانبه هستيم. پيشنهاد كمك به ايران براي مبارزه با كرونا را داديم. آماده كمك به ايران هستيم به شرط آنكه از ما درخواست كنند.» گوينده تمام اين جملات مقام‌هاي متعدد دولت امريكا به رياست دونالد ترامپ بوده‌اند. ادعاهايي كه عمر مفيد آنها به چند ساعت هم نكشيده و بلافاصله واقعيت‌هاي ميداني، بي‌اساس بودن آنها را ثابت كرده است. تحريم همه‌جانبه دولت ترامپ عليه جمهوري اسلامي ايران، اتفاق جديدي نيست و روندي كه با خروج امريكا از توافق هسته‌اي با ايران (برجام) در ارديبهشت ماه 1397 آغاز شد اندك اندك به بازگشت تحريم‌هاي همه‌جانبه امريكا عليه ايران به شمول فروش نفت و غيرممكن شدن مبادله‌هاي بين‌المللي بانكي منتهي شد. در قريب به دو سال گذشته مقام‌هاي دولت ترامپ از مايك پمپئو، وزير خارجه تا برايان هوك، مسوول گروه اقدام عليه ايران براي منحرف كردن افكار عمومي در پشت تريبون ادعا كرده‌اند كه ارسال مواد غذايي و دارويي به ايران در زمره تحريم‌ها نيستند. كالاهاي بشردوستانه عنواني است كه تيم ترامپ به اين اقلام ضروري داده و ادعاي مصون بودن فروش آنها از تحريم‌هاي فرامرزي امريكا را مطرح مي‌كند. ادعايي كه در هيچ حالتي با ماهيت اين تحريم‌ها با قابليت مجازات‌هاي فرامرزي قابل مقايسه نيست. نه فقط ايران بلكه هر كشوري براي خريد اين اقلام به مراوده بانكي و مالي نياز دارد كه اين تبادل‌هاي بانكي ايران ذيل تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا غيرممكن شده است. با اين همه آنچه اين روزها بيش از پيش ابعاد غيرانساني تحريم‌هاي امريكا را پررنگ كرده و انتقادهايي را عليه كاخ سفيد حتي در داخل ساختار سياسي امريكا برانگيخته، شيوع ويروس كرونا در ايران است. ويروسي كه براي مهار آن كشور مبتلا به تعداد بالاي كيت‌هاي تشخيص و همچنين تجهيزات پزشكي قابل توجه در ارقام بالا نياز دارد. با تبديل شدن كرونا به يك اپيدمي جهاني هر روز آمار مبتلاها به اين ويروس در كشورهاي مختلف افزايش پيدا كرده و طبيعتا نمودار آمار قربانيان هم سير صعودي پيدا مي‌كند و در چنين شرايطي همكاري‌هاي بين‌المللي تنها راه براي كاستن از تلفات انساني است. در شرايطي كه كشورهاي مختلف و نهادهاي بين‌المللي در حال كمك‌رساني به كشورهايي هستند كه روند شيوع ويروس در آنها سريع‌تر است، ايران در حالي پس از چين بالاترين آمار تلفات ناشي از ابتلا به كرونا را ثبت كرده كه تحت شديدترين تحريم‌ها قرار دارد. به نظر مي‌رسد كه تاكنون چين تنها كشوري بوده كه روند كمك‌ها به ايران به شمول ارسال كيت‌هاي تشخيص و اعزام نيروي متخصص را آغاز كرده و ادامه داده است. همزمان انتقادها از دولت ترامپ درباره وضع تحريم‌ها بر ايران آن هم در روزهايي كه قربانيان اين تحريم به وضوح مردم عادي هستند، افزايش پيدا كرده است. در 10 روز گذشته برخي منابع خبري مانند رويترز ادعا كردند كه امريكا معافيت‌هايي را بر تحريم‌هاي ايران وارد كرده تا در سايه آنها امكان ارسال اقلام غذايي و دارويي به ايران فراهم شود. ادعايي كه هيچ مصداقي براي تاييد آن وجود ندارد. مايك پمپئو، وزير خارجه دولت ترامپ اخيرا در جلسه استماع سنا ادعا كرد كه دولتش پيشنهادهايي براي ارايه كمك به ايران داده و اين ايران است كه اطلاعات لازم را در اين زمينه با امريكا به اشتراك نمي‌گذارد. ادعايي كه با پاسخ تند سخنگوي وزارت خارجه ايران رو به رو شد و سيدعباس موسوي در بيانيه‌اي اين اقدام رسانه‌اي امريكا را بازي سياسي و رواني خواند. شنيده‌هاي «اعتماد» حاكي از آن است كه به‌رغم ادعاي مايك پمپئو مبني بر اينكه از طريق سوييس به ايران پيامي براي كمك امريكا داده شده، وزارت خارجه كشورمان حداقل تا لحظه تنظيم اين خبر (غروب يكشنبه) چنين پيامي از حافظ منافع امريكا در ايران دريافت نكرده است.
دولت امريكا در حالي ادعا مي‌كند از طريق كانال مالي سوييس كمك‌رساني به ايران در حوزه دارو و مواد غذايي در شرايط شيوع كرونا در ايران را افزايش داده كه اين ادعا نيز عملا جنبه عملياتي به خود نگرفته است. قريب به يك ماه پيش بود كه ماركوس لانتر، سفير سوييس در ايران در نشست خبري كوتاهي كه با خبرنگاران ايراني در تهران داشت خبر آغاز فعاليت اين كانال را اعلام و جزييات خريد دارويي ايران از طريق اين كانال با استفاده از منابع مالي ايران در اين كشور را بيان كرد. براساس گزارشي كه تسنيم درباره اطلاعيه جديد وزارت خزانه‌داري امريكا منتشر كرده، اين وزارتخانه منوط به مشخص شدن ذي‌نفع نهايي كالاهاي ارسال شده به ايران موافقت خود را با فراگير شدن فعاليت اين كانال براي ديگر كشورها و شركت‌هاي اروپايي اعلام كرده است. بر همين اساس روزنامه شرق در شماره روز گذشته خود در تحليلي به قلم مجيد شاكري، تحليلگر اقتصادي درباره اين معافيت جديد خزانه‌داري امريكا نوشت: «پيش از اين بانك مركزي اساسا در حوزه غذا و دارو و كالاهاي بشردوستانه مجوز داشت؛ اما شش ماه پيش كه بانك مركزي جزو ليست تحريم به اصطلاح تروريستي قرار گرفت، مجوز اين سه استثنا از بين رفت. حالا مجددا اين سه يعني غذا و دارو و اقلام بشردوستانه در فهرست استثناها قرار گرفته‌اند و قرار است به واسطه كانال مالي سوييس تراكنش‌هاي مربوط به آنها انجام شود.» ايران ستيزهاي حاضر در كابينه ترامپ در حالي ژست انسان‌دوستي با موافقت با ارسال دارو و مواد غذايي به ايران در روزهاي بحراني جدال ايراني‌ها با كرونا مي‌گيرند كه پيش از اين محمدجواد ظريف با بي‌اهميت خواندن اين ادعاها و همچنين ناكافي بودن كانال مالي سوييس گفته بود اين كانال كمتر از اجراي دستور ديوان بين‌المللي دادگستري است كه به امريكا دستور داده حق ندارد از ورود غذا و دارو به ايران ممانعت كنند. شنيده‌هاي «اعتماد» حاكي از آن است كه به‌رغم ادعاي وزير خارجه كابينه ترامپ و اعلاميه خزانه‌داري امريكا درباره استثنا شدن غذا، دارو و اقلام بشردوستانه از تحريم و قرار گرفتن ارسال آنها در ليست كالاهاي مشروع براي انتقال به ايران از طريق كانال سوييس، دولت امريكا در سه هفته گذشته در مسير كار كردن اين كانال كارشكني‌هاي بسياري انجام داده است. پيش از اين عباس موسوي، سخنگوي وزارت خارجه اعلام كرده بود كه داروهاي ضدسرطان و مورد نياز براي پيوند اعضاي بدن به ارزش 3/2 ميليون يورو كه از طريق كانال سوييس به دست ايران رسيده از محل دارايي بلوكه شده ايران در اين كشور تامين اعتبار شده و به گمانه‌زني‌ها درباره كمك مالي سوييس يا هر كشور ديگري به اين كانال پايان داده بود. بر اساس شنيده‌هاي «اعتماد» پس از اين انتقال، خزانه‌داري كابينه ترامپ برخلاف ظاهرسازي‌هاي رسانه‌اي، سختگيري بي‌سابقه‌اي بر روند انتقال اموال بلوكه شده ايران در ساير كشورها به كانال مالي سوييس براي خريد اقلام غذايي و دارويي اعمال مي‌كند. بر همين اساس عباس موسوي، سخنگوي وزارت خارجه نيز در واكنش به ادعاي مايك پمپئو براي پيشنهاد واشنگتن به تهران براي كمك در جريان مبارزه با كرونا، تلويحا به اين مساله اشاره كرد و گفت كه امريكا حتي راه خريد دارو و تجهيزات پزشكي را مسدود كرده است. از سوي ديگر وزارت دارايي امريكا در حالي ادعا مي‌كند اين ساز و كار مالي و تجاري به طور كامل فعال شده كه قوانين دست و پا‌گيري كه خزانه‌داري امريكا بر اين ساز و كار تحميل كرده عملا اجرايي شدن آن را غيرممكن كرده است. در اين چارچوب به طور داوطلبانه حجم گسترده‌اي از اطلاعات مربوط به معاملات در اختيار دولت امريكا قرار مي‌گيرد تا امكان معامله اقلامي چون كالاهاي كشاورزي، غذا، دارو و تجهيزات پزشكي با ايران فراهم شود. امريكا مي‌گويد اطلاعاتي كه درباره معاملات و طرف معامله ايراني از موسسات مالي و تجاري مي‌گيرد براي شفافيت و اقدامات احتياطي و در جهت اطمينان از آن است كه كالاهاي مورد معامله به «مردم ايران» برسد. اين ادعا در حالي مطرح شده كه وضع چنين محدوديت‌هايي در كنار مبهم بودن تصميم‌گيري‌هاي خزانه‌داري امريكا درباره نظارت بر اجراي تحريم‌هاي امريكا، بسياري از كمپاني‌ها و نهادهاي مالي را از هر گونه كمكي به اين ساز و كار منصرف مي‌كند.
در حالي كه وزير خارجه امريكا ادعا مي‌كند از طريق سوييس پيشنهاد كمك به ايران را داده و خزانه‌داري امريكا هم مي‌گويد كانال سوييس مي‌تواند با دست باز بيشتري به انتقال دارو و مواد غذايي به ايران بپردازد، دونالد ترامپ انجام هر نوع كمكي به ايران را مشروط به درخواست تهران كرد. وي روز يكشنبه به وقت امريكا مدعي شد براي مقابله با ويروس كرونا به ايران كمك خواهد كرد اما به شرطي كه تهران ابتدا درخواست كند. ترامپ در اين باره گفت: «ما بهترين متخصصان درماني را در جهان داريم؛ ما واقعا مي‌خواهيم و علاقه داريم كه به ايراني‌ها كمك كنيم. تنها كاري كه بايد بكنند اين است كه از ما بخواهند!» اين ادعاي ترامپ در حالي مطرح شده كه انتظار افكار عمومي از دولت وي اعطاي معافيت‌هاي تحريمي ولو موقت براي تقويت دست ايران در مبارزه با كرونا است و نه كمك مستقيم و بلاعوض كاخ سفيد به تهران!
سختگيري بيشتر بر ورود ايراني‌ها به امريكا
همزمان با بازي رسانه‌اي مايك پمپئو درباره ارايه پيشنهاد كمك به ايران از طريق كانال مالي سوييس مايك پنس، معاون رييس‌جمهور امريكا در كنفرانسي خبري در كاخ سفيد كه روز شنبه برگزار شد اعلام كرد كساني كه در ۱۴ روز گذشته در ايران بوده‌اند، نمي‌توانند به امريكا سفر كنند. مايك پنس اعلام كرد كه محدوديت‌هاي موجود بر مسافران ايراني شامل كليه شهروندان خارجي مي‌شود كه در ۱۴ روز گذشته از اين كشور بازديد كرده‌اند. بر اساس آخرين آمار اعلام شده، كرونا تاكنون در قريب به 60 امريكايي ديده شده كه اين بيماران در واشنگتن، اورگان و كاليفرنيا زندگي مي‌كنند و هيچ كدام از آنها با كشورهايي كه آمار ابتلا در آنها بالاست ارتباطي نداشته‌اند.
نامه سناتور وارن به وزراي خارجه و دارايي
تداوم تحريم‌هاي همه جانبه امريكا عليه ايران صداي انتقاد سناتورهاي امريكايي را هم بلند كرده است. در تازه‌ترين اين موارد، اليزابت وارن، سناتور دموكرات كه براي نامزدي حزبش در رقابت‌هاي رياست‌جمهوري كانديدا شده در نامه‌اي به وزراي خارجه و دارايي امريكا از آنها خواسته براي هر چه راحت‌تر منتقل شدن كمك‌هاي انسان‌دوستانه و اقلام مورد نياز به ايران اقدام كنند. او گفته مطمئن نيست ساز و كار ايجاد شده از سوي كاخ سفيد در اين زمينه كفايت كند. به گزارش بي‌بي‌سي، در اين نامه كه اليزابت وارن روز جمعه نهم اسفند، خطاب به مايك پمپئو، وزير خارجه و استيو منوچن، وزير دارايي امريكا نوشته آمده: «اين هفته وزارت دارايي اعلام كرد كه مكانيسمي براي ارسال و معاملات انسان‌دوستانه به راه افتاده است، اما من نگرانم كه اين اقدام نتواند فضاي فعلي حاكم بر فعاليت‌هاي بانكي و تجاري با ايران را كه آكنده از ترس و ريسك است را به سوي معاملات و تراكنش‌هاي انسان‌دوستانه سوق دهد. بنابراين، به دنبال اطمينان از اين مهم هستم كه نشان دهد تلاش‌هاي منطقي از سوي امريكا صورت گرفته تا اقلام پزشكي و اجناسي كه شامل تحريم‌ها نمي‌شوند در دسترس مردم ايران قرار داده شود تا بتوانند از گسترش بيشتر ويروس كرونا جلوگيري كنند.»
راهكارهاي ناكافي براي كمك به ايران
همزمان با شيوع كرونا در ايران، رسانه‌هاي بين‌المللي نيز به پوشش اخبار مربوط به جنگ ايران با اين بيماري در سايه تحريم‌ها پرداختند. البته در اكثر اين رسانه‌ها، وعده توخالي دولت ترامپ مبني بر فعال‌سازي كانال مالي سوييس براي كمك به ايران در مبارزه با اين بيماري پررنگ‌تر از تلاش براي راستي‌آزمايي اين ادعا است.
نيوزويك در گزارشي تفصيلي در اين باره مي‌نويسد: تا پيش از شيوع كرونا، ايران در حال دست و پنجه نرم كردن با تبعات اقتصادي تحريم‌ها بود و اكنون با بسته شدن مرزهاي كشورهاي همسايه با ايران و كنسل شدن پرواز ساير كشورها به ايران و برعكس، فشار اقتصادي بر مردم ايران در سايه تحريم افزايش پيدا خواهد كرد. كرونا در روزهايي به ايران حمله كرد كه كارگروه وي‍ژه اقدام مالي موسوم به FATF هم نام ايران را در ليست كشورهاي غيرهمكار قرار داد و اقدام‌هاي مقابله‌اي عليه تهران را بازگرداند. مايك پمپئو قريب به يك ماه پيش اعلام كرده بود كه امريكا آماده كمك نقدي به ارزش 100 ميليون دلار به چين و ساير كشورهايي است كه در حال مبارزه با كرونا هستند اما زماني كه ما از وزارت خارجه سوال كرديم كه آيا بخشي از اين كمك مالي را به ايران هم اختصاص مي‌دهيد يا خير، پاسخي دريافت نكرديم. سخنگوي وزارت خارجه به ما گفت تنها كسي كه مقصر شيوع كرونا در ايران است، دولت اين كشور است.
نيوزويك در ادامه اين گزارش با اشاره به سخنان مقام‌هاي امريكايي مبني بر اينكه كانال سوييس مي‌تواند اقلام دارويي و غذايي مورد نياز ايران را به اين كشور برساند، نوشت: نه ساز و كار مالي اتحاديه اروپا براي كار با ايران موسوم به اينستكس و نه كانال راه افتاده توسط سوييس نمي‌تواند جايگزين معافيت‌هاي رسمي تحريمي شود كه امريكا مي‌تواند در اين شرايط سخت به ايران بدهد.
تحريم در حال قتل ايراني‌ها است
نشنال اينترست در تازه‌ترين گزارش خود درباره مبارزه ايران با كرونا نوشت: تحريم‌هاي امريكا عليه ايران همان كاري را انجام مي‌دهند كه براي آنها مشخص شده؛ به قتل رساندن. بر اساس بيانيه جديد وزارت خزانه‌داري امريكا برخي تحريم‌هاي مربوط به تروريسم بر بانك مركزي ايران موقتا لغو شده تا كانال مالي براي تجارت اقلام بشردوستانه با ايران باز شود. با اين همه به نظر نمي‌رسد كه اين معافيت موردي كمك شاياني به ايران در جنگ با كرونا بكند. وزارت بهداشت ايران تحريم‌هاي بانكي كه بر ايران تحميل شده را مقصر كمبود كيت تشخيص كرونا در اين كشور مي‌داند. مقام‌هاي ايراني مي‌گويند كه چند كمپاني بين‌المللي براي فروش كيت‌هاي تشخيص كرونا به ايران اعلام آمادگي كردند اما ايران به دليل تحريم‌هاي بانكي نمي‌تواند بهاي اين كيت‌ها را پرداخت كند. ايران مي‌گويد كه مي‌تواند پول خريد اين كيت‌ها را از كانال‌هاي ديگر هم پرداخت كند اما بسيار زمانبر خواهد بود و اين در حالي است كه در شرايط بالا رفتن تعداد مبتلايان به كرونا در ايران، اين وجه بايد از طريق بانك سريعا پرداخت شده و تهران كيت‌هاي تشخيص را سريعا خريداري كند. هر چند كه دولت ترامپ مي‌گويد اقلام غذايي و دارويي تحريم نيست اما وي موسسه‌هاي بانكي و مالي ايران را ذيل عنوان تروريسم برده لذا همتاهاي بين‌المللي اين نهادها تن به كار با آنها نمي‌دهند. حتي در سايه كانال سوييس هم ايران نمي‌تواند تمام تجهيزات پزشكي و مواد دارويي مورد نياز براي مبارزه با كرونا را وارد كند. در حقيقت خزانه‌داري امريكا بايد به طور مشخص مجوز صادرات وسايل آزمايشگاهي و دارويي به ايران را كه فعلا ممنوع است، صادر كند. اسفنديار باتمانقليج، كارشناس مسائل ايران در اين باره مي‌گويد: درباره نحوه كار با ايران در سايه تحريم‌هاي امريكا شفافيت خاصي صورت نگرفته و مناطق خاكستري بسياري درباره اينكه چه اقلامي از نظر دولت ترامپ ذيل عنوان اقلام بشردوستانه قرار مي‌گيرند، وجود دارد. همين مساله باعث مي‌شود كه ايران نتواند در اين شرايط اورژانسي بلافاصله به تجهيزات مورد نياز دسترسي پيدا كند.
شنيده‌هاي «اعتماد» حاكي از آن است كه به‌رغم ادعاي وزير خارجه كابينه ترامپ و اعلاميه خزانه‌داري امريكا درباره استثنا شدن غذا، دارو و اقلام بشردوستانه از تحريم و قرار گرفتن ارسال آنها در ليست كالاهاي مشروع براي انتقال به ايران از طريق كانال سوييس، دولت امريكا در سه هفته گذشته در مسير كار كردن اين كانال كارشكني‌هاي بسياري انجام داده است.
پس از نخستين انتقال دارو به تهران از طريق كانال سوييس، خزانه‌داري كابينه ترامپ برخلاف ظاهرسازي‌هاي رسانه‌اي، سختگيري بي‌سابقه‌اي بر روند انتقال اموال بلوكه شده ايران در ساير كشورها به كانال مالي سوييس براي خريد اقلام غذايي و دارويي اعمال كرده است. بر همين اساس عباس موسوي، سخنگوي وزارت خارجه نيز در واكنش به ادعاي مايك پمپئو براي پيشنهاد واشنگتن به تهران براي كمك در جريان مبارزه با كرونا، تلويحا به اين مساله اشاره كرد و گفت كه امريكا حتي راه خريد دارو و تجهيزات پزشكي را مسدود كرده است.