حسين راغفر، اقتصاددان: حتي چين هم آمارهاي كرونا را دقيق اعلام نكرد
امسال «سبزه‌ميدان» عيد ندارد
گروه اجتماعي
واگن‌هاي مترو اين روزها آنقدر خلوت و خالي است كه مي‌شود جاي نشستن‌مان را آزادانه انتخاب كنيم و مي‌شود بدون حس خجالت از اينكه با اشغال دو صندلي؛ يكي براي نشستن خودمان و يكي براي كيف و وسايل‌مان، حق يك مسافر را ضايع كرده‌ايم، در هواي واگن‌هاي بي‌مسافر، به درستي نفس بكشيم. اگر از همين زاويه به پيامدهاي ورود ويروس كرونا نگاه كنيم، حتما خيلي خوشحاليم اما كافي است كه در ايستگاه مترو «پانزده خرداد» از قطار پياده شده و به قصد گردش و تفرج در «سبزه‌ميدان»، آن هم در اولين هفته ماه اسفند كه مطابق معمول هر سال، يك جورهايي، بوي عيد و نوروز را با خودش مي‌آورد، به سمت پله‌هاي خروجي «چهارراه گلوبندك» برويم. از همين اولين مشاهده، بايد فهميد كه تهران، امسال «عيد» ندارد.لااقل به سبك سال‌هاي قبل و به شيوه سنتي، عيد ندارد . سال‌هاي قبل و در اولين هفته اسفندماه، اين پلكان در حدي پر ازدحام بود كه ماموران مترو، از همان راهروهاي منتهي به خروجي گلوبندك، مردم را به سمت خروجي «خيام» و «لاله‌زار» و «امام خميني» راهنمايي مي‌كردند و مي‌گفتند خروجي گلوبندك يك‌طرفه شده. حالا، خروجي گلوبندك به حدي خلوت است كه مي‌شود براي اولين‌بار، از اين پله‌ها بالا رفت و ديد كه «سبزه‌ميدان» هم، آسمان دارد. خلوت بودن ايستگاه اصلي منتهي به بازار بزرگ تهران، اولين پرده اين نمايشنامه تلخ است. پرده‌هاي بعد را بايد در تعداد انگشت‌شمار جمعيت در پياده‌روي سنگفرش سبزه‌ميدان و تعطيل‌شدن تيمچه و حجره‌هاي بازار آهنگرها و بازار كفاش‌ها و حاج‌امين‌الملك و پله شيرازي و بين‌الحرمين و پله نوروز خان، آن هم ساعت 3 بعدازظهر و كركره‌هاي از صبح بسته نيمي از حجره‌ها و دخل خالي مغازه‌ها بازخواني كرد. چهارسوق‌ها كه اين وقت سال، مثل چهارراه خيابان‌ها نيازمند چراغ قرمز و زرد مي‌شد و صفي بايد مي‌رفت تا صفي بتواند بيايد، حالا آنقدر خلوت است كه مي‌شود در محيطش ايستاد و تاريخ تولد و بقايش را بازنويسي و ويرايش كرد. اغلب حجره‌دارها مي‌گويند كه از صبح، هيچ دشت نكرده‌اند و حالا دقايقي از ظهر هم گذشته و دو به دو، ايستاده‌اند و از اينكه آيا كار را تعطيل كنند يا تا عصر، پاي دخل باشند حرف مي‌زنند. يكي از حجره‌دارهاي تيمچه براي همسايه‌هايش از شوراي بازار نقل مي‌كند كه اگر كاسب، صبح آمد و كركره باز كرد، بايد تا عصر پاي دخل باشد و نمي‌تواند نيمه ظهر، تعطيل كند. كاسب‌ها، از اينچه مي‌شنوند، شاكي شده‌اند و يكي، عصباني و فريادزنان، مي‌رود و كشوي دخلش را با زور بيرون مي‌كشد و مي‌آورد و مي‌ريزد جلوي پاي همسايه‌هايش؛ جز چند برگ كاغذ و يك دسته كليد و بسته‌اي كبريت و چند عدد چسب زخم، چيز ديگري نيست. دريغ از حتي يك ته برگ دستگاه كارتخوان كه نشانه فروش از صبح تا اين وقت ظهر باشد. حجره‌دارهاي بازار، حالا هم بايد از «كرونا» بترسند و هم از اين شب عيد سوت و كور كه اين دومي، ترس بيشتري دارد آن هم با اين جهش دوباره قيمت دلار در اين 10 روز گذشته. از كرونا هم البته مي‌ترسند. چهره بازاري‌ها، حالا شده مثل چريك‌هاي مكزيك و نيكاراگوئه با اين ماسك‌هايي كه تا بالاي انحناي گونه‌هاي‌شان بالا كشيده‌اند. اين حجم از مردان دستكش‌پوش را كه آدم در اين راهروهاي سبزه‌ميدان مي‌بيند، فكر مي‌كند همه عازم يك عمليات ماجراجويانه براي رمزگشايي هزاران گاوصندوق هستند و همين صورت‌هاي ماسك‌دار و دست‌هاي دستكش‌پوش كافي است كه فكر كني امسال سبزه‌ميدان عيد ندارد... حسين راغفر؛ اقتصاددان در گفت‌و‌گو با «اعتماد» آسيب‌هاي اقتصادي شيوع ويروس كرونا در ايران را تحليل كرده است.
طي سه دهه گذشته، هم در ايران و هم در دنيا با شيوع و اپيدمي بيماري‌هاي عفوني و ويروسي مواجه بوديم كه اين بيماري‌ها به دليل ماهيت ناتوان‌كنندگي‌شان، هم جمعيت زيادي را مبتلا كرد و هم بر اقتصاد كشورها يا حتي اقتصاد يك منطقه تاثير گذاشت. حالا شيوع ويروس كرونا مشكل عظيمي براي اقتصاد، سياست، فرهنگ، امنيت، سلامت و حتي توسعه جهان و ايران ايجاد كرده و تعادل تمام بازارها را در تمام كشورها برهم زده است. در اين باره چه تحليلي داريد؟
بار اول نيست كه چنين اتفاقي رخ مي‌دهد و همچون دفعات قبل، شيوع اين بيماري ويروسي، طيف گسترده‌اي از پيامدهاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و حتي روانشناختي به دنبال خواهد داشت كه اين پيامدها، حتما آسيب زننده است. نكته قابل توجه در مورد ويروس كرونا، اين است كه به سرعت و به سهولت تكثير مي‌شود اگرچه تمام كشورها مي‌كوشند كه ابعاد مساله را به دلايل مختلف اقتصادي، سياسي، امنيتي و رواني تخفيف بدهند اما در چنين مواردي، آمار رسمي تعداد مبتلايان در هيچ كشوري قابل اتكا نيست. حتي آمار رسمي تعداد مبتلايان و متوفيان در چين هم، كاملا سياسي است و علت، اين است كه اعلام اعداد واقعي، پيامدهاي بسيار گسترده اقتصادي، اجتماعي، سياسي، فرهنگي و روانشناختي دارد. اين اطلاق در مورد كشور ما هم صادق است و ما هم از اين قاعده مستثنا نيستيم. مصداق آن هم اين است كه مراودات ما با كشورهاي همسايه تقريبا قطع شده و تردد انساني به مقصد اين كشورها، با قرنطينه دو يا سه هفته‌اي مواجه خواهد شد. البته اين شرايط در ديگر كشورها هم اتفاق افتاد چنانكه بعد از گسترش شيوع بيماري در چين، بسياري از كشورها، پروازهاي ورودي و خروجي به چين را متوقف كردند كه اين اتفاق، حتما پيامدهاي پرهزينه و گزافي براي تمام كشورها و بيش از همه براي كشور چين به همراه دارد. ما هم در كشورمان، علاوه بر محدود شدن مراودات بين‌المللي كه حتما تاثيرات سياسي، اقتصادي و اجتماعي خواهد داشت، شاهد لغو و تعطيلي تمام كنفرانس‌ها و مجامع علمي و بازرگاني هستيم كه حتما آثار قابل ملاحظه‌اي در اين حوزه‌ها باقي مي‌گذارد. اما در كنار همه اينها، مهم‌ترين پيامد شيوع اين گونه بيماري‌ها و از جمله كرونا، هراس اجتماعي است كه در بسياري موارد، حجم اين هراس، بيش از واقعيت خود آن پديده است و نتيجه بروز اين هراس، محدوديت‌هاي گسترده‌اي است كه حتي به روابط خانوادگي و خويشاوندي هم سرايت كرده و ارتباطات انساني را مختل مي‌كند و هر چه مدت شيوع اين بيماري‌ها، بيشتر باشد، هنجارها هم بيشتر متاثر خواهد شد. در چنين شرايطي، بهداشت رواني مردم هم متاثر مي‌شود و اگرچه مردم در صحبت با يكديگر، بخشي از نگراني‌ها و تنش‌هاي خود را تخليه مي‌كنند اما اگر چنين امكاني به دليل گسترش شيوع بيماري، محدود يا حتي متوقف شود، استرس بيشتر مي‌شود و بهداشت رواني جامعه آسيب مي‌خورد، به‌همين دليل در شرايطي كه اعتماد عمومي به رسانه‌هاي رسمي آسيب مي‌بيند، فضاي مجازي مسووليت بيشتري پيدا مي‌كند و از آنجا كه ارتباطات بين افراد هم در اين ايام كم شده، شبكه‌هاي اجتماعي، فرصت‌هاي بيشتري براي انتشار شايعات و پخش اخبار دروغ فراهم مي‌كنند علاوه بر آنكه چنين شرايطي زمينه درگيري بين سازمان‌هاي مختلف را هم رقم مي‌زند چنانكه در كشور خودمان هم شاهد بوديم در روزهاي اول شيوع بيماري، مسوولان مختلف، يكديگر را متهم مي‌كردند كه شيوع بيماري دير اعلام شده يا اينكه دستگاه‌هاي مسوول، وظيفه خود را در اعلام شيوع بيماري به درستي انجام نداده‌اند. علاوه بر اينها، بي‌احتياطي‌هايي كه در بعضي كشورها و از جمله كشور ما در مواجهه با چنين شرايطي اتفاق مي‌افتد، نشان مي‌دهد كه كشورها براي مواجهه با چنين پديده‌هايي، آمادگي فوري ندارند چنانكه هفته گذشته هم رسانه‌ها اعلام كردند كه شهردار يكي از مناطق كه مشكوك به آلودگي ويروس كرونا بوده، در جلسه عمومي با اعضاي شوراي شهر شركت كرده است. در واقع نحوه برخورد دولت‌ها با مبتلايان
اين گونه بيماري‌ها نشان مي‌دهد كه هر كشور چگونه و با چه جديتي، شيوع بيماري را دنبال و با آن برخورد مي‌كند. حتي رويكرد دولت‌ها در مواجهه با چنين بيماري‌هايي و حتي بررسي سهل‌انگاري‌ها و كتمان واقعيت‌ها نشان مي‌دهد كه نظام حاكميتي و مديريتي در كشورهاي مختلف به‌خصوص در كشورهاي در حال توسعه، چه تفاوت‌هايي با يكديگر دارد. تداوم اين چالش‌ها مي‌تواند به بروز فاجعه ناشي از سوءتدبير و سوءمديريت منجر شود كه نتيجه مشخص آن، ابتلاي تعداد زيادي به يك بيماري ويروسي و پيامد مشخص آن هم سلب اعتماد عمومي از دستگاه‌هاي مجري و مسوول در كشور خواهد بود كه همين شرايط هم اقتصاد كشور و دولت را در جا فلج مي‌كند و مجموعه اين شرايط، به توقف كامل ارتباطات و تجارت بين‌الملل مي‌انجامد اما در محدوده جغرافياي خود آن كشور هم، توقف توليد به عنوان فرآيند مراودات نيروي كار و مديريت و جامعه در يك مكان واحد به نام كارگاه يا كارخانه و درنهايت، فاجعه اقتصادي بي‌سابقه در تاريخ يك كشور مورد انتظار خواهد بود.
اپيدمي بيماري‌هاي عفوني و ويروسي مثل كرونا، در كشور ما تا چه حد مي‌تواند به جابه‌جايي يا تغيير جايگاه اقتصادي طبقات اجتماعي منجر شود ؟ به‌طور مشخص، بروز و شيوع گسترده بيماري‌هاي مشابه آنچه ويروس كرونا ايجاد كرده تا چه اندازه و چگونه باعث مي‌شود مثلا قشر متوسط به خط فقر سقوط كرده يا از قدرت اقتصادي‌اش كاسته شود؟
اين اتفاق، بستگي به پديده خاص مورد بررسي دارد. بيماري كرونا قطعا اين ظرفيت را دارد كه چنين اتفاقي را رقم بزند اما سهل‌انگاري مسوولان هم مي‌تواند يك تهديد جدي براي وقوع اين اتفاق باشد. نكته قابل‌توجه اين است كه اقشار فقير، امكانات مناسبي هم براي پيشگيري ندارند بنابراين، از آسيب‌هاي چنين شرايطي، بيشتر صدمه مي‌بينند چنانكه در همان ايامي كه اعلام مي‌شد ماسك و دستكش چندين برابر قيمت به فروش رفته، قطعا آن اقشار فقير از تهيه چنين امكاناتي، به دليل قدرت اقتصادي‌شان محروم مي‌مانند و اگر نداشتن اين اقلام مساوي به آسيب جسمي باشد، اقشار فقير به دليل ناتواني از تامين اين وسايل، بيشترين آسيب جسمي را هم خواهند ديد. اما سوي ديگر شرايط مشابه شيوع بيماري كرونا در كشور ما، همين احتكار و انبار كردن اقلام و مايحتاج ضروري مردم است. اين پديده بسيار زشت كه در واقع، سوءاستفاده از مصيبت‌هاي مردم است بارها و بارها در كشور ما اتفاق افتاده و حكايت از فقدان حكمراني مناسب دارد.
ايران، در آستانه نوروز با شيوه ويروس كرونا مواجه شده است. البته چيني‌ها هم در آستانه سال نوي چيني با شيوع اين ويروس مواجه شدند. در اين روزها، مسوولان مكرر هشدار مي‌دهند كه مردم در مكان‌هاي عمومي همچون بازار و مراكز خريد كمتر حضور داشته باشند. كاهش مراجعات به بازارها در اين ايام، تا چه حد مي‌تواند به اقتصاد بازار آسيب بزند؟
شيوع ويروس و كاهش ازدحام مردم در سطح شهر، قطعا تاثير بسيار تعيين‌كننده‌اي بر بازار و اقتصاد كشور دارد، به‌خصوص كه ميزان ماندگاري اين ويروس هنوز مشخص نيست و ناآگاهي مردم از اين بابت، تاثيرات سوء و مخرب بر حيات اقتصادي بسياري از بنگاه‌ها در اين ايام خواهد داشت، چون مردم از ترس ابتلا به بيماري وارد بازار نخواهند شد. البته حفظ جان مردم اهميت بسيار بيشتري از حفظ و بقاي بازار دارد چون بي‌توجهي به گسترش اين بيماري، آثار بلندمدت‌تري براي اقتصاد و جامعه در پي دارد كه تاثيرات آن، بسيار مخرب‌تر و گسترده‌تر خواهد بود و به نظر مي‌رسد دليل مهم احتياط نظام اطلاع‌رساني كشور در اين زمينه هم متوجه همين ضرورت است.