آب؛ مشتي از خروار
احمد آل‌ياسين
موضوع عملكرد و سياستگذاري در حوزه آب برمي‌گردد به سياستگذاري كلي كشور. ما در چهل سال گذشته نه‌تنها در مورد منابع آب سياستگذاري و برنامه‌ريزي نداشته‌ايم، بلكه در هيچ مورد از بخش‌هاي توسعه هم سياستگذاري و برنامه‌ريزي نداشته‌ايم. بنابراين نمي‌توانيد مديريت منابع آب را انتزاعي و مجرد از بقيه بخش‌هاي ديگر مملكت جدا كرده و بعد بررسي كنيد كه اين مديريت خوب بوده يا بد؛ مديريت آب جزيي از سيستم مديريت كل كشور است. مديريت كشور در 30 سال گذشته، شش برنامه پنج‌ساله تهيه و تنظيم كرد ولي هيچ‌يك از آنها اجرا نشد.
بيش از 53 فقره سياست‌هاي كلي نظام تهيه و تصويب و ابلاغ شد و هيچ‌يك اجرا نشدند. در سال 1382 چشم‌انداز 20 ساله كشور تهيه شد براي فاصله سال‌هاي 1384 تا 1404 و آن هم به مرحله اجرا درنيامد. از همه مهم‌تر، مادر برنامه‌هاي ايران به اجرا گذاشته نشد؛ «آمايش سرزمين» كه در دهه 40 در كشور پايه‌گذاري شد و قرار بود برنامه‌ريزي‌هاي ايران مبتني بر آن انجام شود. چرا؟ چون ايران به لحاظ اقليمي يك كشور ويژه است و با كشورهاي اروپايي، امريكاي شمالي و جنوبي تفاوت دارد. كشورهاي ديگر با باران آبياري مي‌كنند، زراعت ديم پرمحصول دارند و انبار غله جهان با بارندگي‌هاي سنگين امكان‌پذير مي‌شود. در ايران در فصلي كه گياه نياز به آب دارد، بارندگي نداريم و در فصل زمستان كه بارندگي داريم، ميزان آن از يك‌سوم ميانگين بارندگي جهان كمتر است. 75 درصد كشورمان خشك و كوهستاني است و در 75 درصد كشور رودخانه دايمي نداريم. اين كشور با جمعيت رو به افزايش‌اش نياز به برنامه‌ريزي آمايش داشت تا در اين برنامه‌ريزي همه بخش‌هاي توسعه‌اي مثل كشاورزي، آب، صنعت، جمعيت و آموزش در كنار هم ديده مي‌شدند. برنامه‌ريزي موزون از نيازهاي بلاترديد جامعه ايران بود، اما متاسفانه نه به برنامه آمايش سرزمين توجه شد و ملاك قرار گرفت و نه برنامه‌هايي كه خودشان در چهار دهه پيش تنظيم و تصويب كردند. به خاطر نداشتن سياستگذاري درست كه امروز با نداشتن رشد اقتصادي يا درآمد سرانه رضايت‌بخش و انواع بحران‌ها مانند حاشيه‌نشيني، كم‌آبي، بيكاري و فقر روبه‌رو هستيم. همين است كه معتقدم مديريت منابع آب را بايد جزيي از همين مجموعه ديد؛ مديريتي صددرصد دولتي در حالي كه مديريت منابع آب بايد مشاركتي مي‌بود، بهره‌برداران، ذي‌نفعان، سهم‌بران و تشكل‌هاي كشاورزي در آن نقش مي‌داشتند. اين اتفاق نيفتاده و مديريت آب تنها ميان وزارت كشاورزي و وزارت نيرو تقسيم شده است. اين تناقض‌ها تاكنون در كشور ما رفع نشده است و وقتي از مديريت منابع آب حرف مي‌زنيم بايد همه اين موارد را در كنار هم در نظر داشته باشيم.