ساعت رياست‌جمهوري براي سومين بار در روسيه صفر مي‌شود
پوتين براي هميشه؟
شهاب شهسواري
۲۱ سال پيش، روزي كه مامور پيشين كاگ‌ب در دوران شوروي، در سن ۴۶ سالگي قدرت را از بوريس يلتسين مستعفي، اولين رييس‌جمهور فدراسيون روسيه تحويل گرفت تا به عنوان رييس‌جمهور موقت امور كشور را در اختيار بگيرد، كسي تصور نمي‌كرد اين جوان ريزاندام دو دهه بعد به يكي از تاثيرگذارترين چهره‌هاي جهان تبديل شود. از ۳۱ دسامبر ۱۹۹۹ كه بوريس يلتسين در سخنراني تلويزيوني از مقام خود كناره‌گيري كرد تاكنون مسكو رهبري جز پوتين را تجربه نكرده است. پوتين بعد از برگزاري انتخابات سال ۲۰۰۰ به عنوان رييس‌جمهور روسيه انتخاب شد و چهار سال بعد براي دور دوم به اين مقام انتخاب شد. او بر اساس قانون اساسي بعد ازپايان دوره دوم رياست‌جمهوري‌اش در سال ۲۰۰۸ بايد قدرت را ترك مي‌كرد، اما اين‌بار فردي وفادار به نام ديميتري مدودف را نامزد رياست‌جمهوري كرد. پوتين نخست‌وزير شد، اما نخست‌وزيري كه اختياراتش به اندازه همان مقام رياست‌جمهوري بود. سال ۲۰۱۲ كه موعد انتخابات رياست‌جمهوري فرا رسيد، ساعت دوره رياست‌جمهوري پوتين بر اساس قانون اساسي صفر شده بود. او ديگر نامزدي نبود كه براي سومين دوره متوالي نامزد انتخابات شده باشد. همزمان با اين انتخابات دوره رياست‌جمهوري روسيه هم ۶ساله شده بود، يعني پوتين مي‌توانست براي ۱۲ سال رييس‌جمهور روسيه باقي بماند. دو سال پيش با برگزاري انتخابات سال۲۰۱۸ُ قطعي شد كه پوتين تا سال ۲۰۲۴ رييس‌جمهور روسيه باقي خواهد ماند. اما بعد از آن زمان چه خواهد شد؟ به نظر مي‌رسد بعد از سال ۲۰۲۴ هم باز قدرت در روسيه در اختيار پوتين خواهد بود چرا كه ساعت رياست‌جمهوري او بار ديگر قرار است صفر شود. با تغييرات تازه در قانون اساسي روسيه، راه براي ۱۶ سال رياست‌جمهوري بيشتر پوتين هموار مي‌شود. كمتر از دو ماه پيش، در روزهاي آغازين سال ۲۰۲۰ بود كه ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه براي سخنراني سالانه‌اش در جمع مجمع فدرال روسيه، از اصلاحات در قانون اساسي سخن گفت، اصلاحاتي كه از زمان اعلامش گمانه زني‌هاي زيادي در مورد آينده حاكميت او در روسيه ايجاد كرد. او از افزايش اختيارات نخست‌وزير سخن گفت و اينكه نقش پارلمان در انتخاب اعضاي كابينه روسيه افزايش پيدا كند. روسيه ۱۷ سال بود كه متن قانون اساسي پس از فروپاشي شوروي را اجرا مي‌كرد، نسخه‌اي از قانون اساسي كه با نظارت امريكايي‌ها نوشته‌شده‌بود و به خاطر وجود مواد متناقض در آن مورد انتقاد بود. اولين تغييرات در قانون اساسي روسيه بعد از ۱۷ سال روز ۲۰ ژانويه به دوما رفت و نمايندگان پارلمان كه اكثرا از هواداران پوتين هستند، بدون مخالفتي كليات آن را در شور اول پذيرفتند. اما در اصلاحات پيشنهادي پوتين خبري از حذف محدوديت دوره‌هاي رياست‌جمهوري روسيه نبود. اصلاحاتي كه پوتين پيشنهاد كرده‌بود، موضوعاتي كلي همچون تابعيت مقام‌هاي ارشد سياسي، لزوم سابقه ۲۵ ساله زندگي نامزد رياست‌جمهوري در خاك روسيه و افزايش توان دوما در نظارت بر اجراي وظايف كابينه بود. بلافاصله بعد از اظهارات پوتين در مورد اصلاح قانون اساسي، ديميتري مدودف، نخست‌وزير از مقام خود استعفا داد تا بعد از ۱۲ سال همكاري وفادارانه با پوتين، جاي خود را به فردي كمتر شناخته‌شده به نام ميخاييل ميشوستين بدهد.
از همان ابتدا بسياري اعتقاد داشتند كه پيشنهاد پوتين براي اصلاح قانون اساسي، تلاشي است براي حفظ قدرت در انحصار خودش. تصور مي‌شد كه افزايش اختيارات دوما در انتخاب نخست‌وزير، با اين هدف انجام شده است كه حتي بعد از كنار رفتن پوتين از قدرت در سال ۲۰۲۴ُ، او بتواند از طريق حفظ اكثريت كرسي‌هاي مجلس، زمام امور را در اختيار حزبش داشته‌باشد. اما روز سه‌شنبه مشخص شد كه پوتين حالاها حالاها برنامه‌اي براي كناره‌گيري از قدرت ندارد. پيشنهاد اصلاح قانون اساسي ۱۹۹۳ فقط يك گشايش بود، هر چند پوتين خودش پيشنهاد باقي ماندنش در قدرت را مطرح نكرد، اما چند هفته بعد در مسير بررسي قانون در دوما عاقبت اين پيشنهاد هم به قانون اضافه شد. والنتينا ترشكووا، كه نيم قرن پيش به عنوان اولين و جوان‌ترين زن فضانورد تاريخ به شهرت رسيد و سال‌ها به عنوان يك عضو ارشد در حزب كمونيست شوروي فعاليت مي‌كرد، در سن ۸۳ سالگي، روز سه‌شنبه پيشنهادي را مطرح كرد كه محدوديت دو دوره‌اي رياست‌جمهوري فقط براي روساي جمهوري اجرا شود كه بعد از تصويب اصلاحات قانون اساسي به اين مقام انتخاب مي‌شوند. اين پيشنهاد روز چهارشنبه از سوي دوما تصويب شد و به اين ترتيب، اگر قانون اساسي جديد اجرايي شود، پوتين بدون در نظر گرفتن چهار دوره رياست‌جمهوري قبلي‌اش با لوحي سفيد بار ديگر مي‌تواند در انتخابات ۲۰۲۴ نامزد رياست‌جمهوري شود. نمايندگان دوماي روسيه، در شور سوم بررسي لايحه اصلاح قانون اساسي به متممي در قانون اساسي روسيه راي دادند كه به ولاديمير پوتين اجازه مي‌دهد بعد از پايان دوره كنوني رياست‌جمهوري‌اش در سال ۲۰۲۴ براي دو دوره ۶ ساله ديگر هم رييس‌جمهور اين كشور باشد. اين متمم تازه، سه‌شنبه شب با بحث‌هايي همراه شده‌بود. ولاديمير پوتين شخصا در دوماي روسيه حاضر شد تا به نمايندگان بگويد كه شخصا مخالفتي با اين متمم ندارد، اما به شرطي آن را مي‌پذيرد كه ديوان قانون اساسي روسيه هم آن را قبول كند. روز چهارشنبه پيشنهاد حذف محدوديت دوره‌هاي متوالي رياست جمهور بدون حتي يك راي مخالف در دوما تصويب شد. ۳۸۳ راي مثبت در برابر ۴۳ راي ممتنع و بدون حتي يك مخالف، بسيار فراتر از حدنصاب لازم دوسوم آراي دوما براي پذيرش اين ماده جديد قانون اساسي روسيه بود.
مصوبه روز چهارشنبه به معناي قطعي شدن رياست‌جمهوري پوتين در بعد از سال ۲۰۲۴ نيست. اين مصوبه بعد از تصويب در دوما بايد به مجلس اعلاي روسيه، شوراي فدراسيون برود و لازم است كه سه‌چهارم آرا را كسب كند. اصلاحات قانون اساسي همزمان به ديوان قانون اساسي خواهد رفت تا آنجا هم توسط قضات ارشد ديوان بررسي شود و لازم است كه تمامي اين اصلاحات در ۸۵ پارلمان ايالتي روسيه به راي گذاشته شوند و دست‌كم دوسوم از اين ۸۵ پارلمان ايالتي آن را تصويب كنند. نهايتا، پوتين قول داده است كه اصلاحات را يك ماه و نيم ديگر به همه‌پرسي بگذارد. اواخر فروردين ماه مشخص خواهد شد كه آيا پوتين مي‌تواند براي ۱۶ سال ديگر رييس‌جمهور روسيه باقي بماند يا نه.