دو زنداني ايراني در امريكا و يك زنداني امريكايي در ايران به خانه‌هاي‌شان بازگشتند
موفقيت دوباره تبادل بشردوستانه
شهاب شهسواري
بعد از چند هفته گمانه‌زني رسانه‌اي، در مورد تبادل دو زنداني ميان ايران و امريكا، عاقبت پنجشنبه شب اعلام شد كه دكتر مجيد طاهري، شهروند ايراني گروگان در ايالات‌متحده امريكا بعد از آزادي دكتر سيروس عسگري، دانشمند گروگان ديگر ايراني در امريكا، به ايران بازگشته‌اند و در مقابل مايكل وايت، آشپز پيماني پيشين نيروي دريايي امريكا اجازه يافته است بعد از عفو باقي‌مانده دوران محكوميت خود، خاك ايران را به مقصد امريكا ترك كند. مايكل وايت با يك هواپيماي دولتي سوييس از ايران به زوريخ رفت و آنجا مورد استقبال برايان هوك، مسوول گروه اقدام عليه ايران وزارت خارجه امريكا قرار گرفت. اين تبادل زندانيان در شرايطي انجام مي‌شود كه هيچ نشانه‌اي از گفت‌وگوي مستقيم و رسمي ميان مقام‌هاي جمهوري اسلامي ايران و دولت امريكا وجود ندارد. دونالد ترامپ كه دو سال پيش با خروج از توافق بين‌المللي برجام، تمام مذاكرات با ايران را قطع كرد، اما ايران در طول 6 ماه گذشته در دو ابتكار بشردوستانه، دو زنداني تبعه امريكا را بدون مذاكره با واشنگتن با اتباع ايراني گروگان در امريكا مبادله كرده است.
به گفته وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران، اين تبادل «به‌رغم تلاش برخي زيردستان ترامپ براي جلوگيري از آن» انجام شده است و نه با همكاري مقام‌هاي امريكايي. علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران هم با اشاره به عدم انجام هر مذاكره‌اي براي انجام اين تبادل زنداني در حساب كاربري توييتر خود نوشت: «اوضاع ترامپ چه در تقابل‌هاي بين‌المللي، چه در افتضاح مديريت كرونا و چه در آتش‌افروزي نژادپرستانه در داخل امريكا به قدري خراب است كه تيمش چاره‌اي جز توليد و نمايش موفقيت‌هاي ساختگي براي او ندارند. تبادل زندانيان نتيجه مذاكره نبوده و هيچ مذاكره‌اي هم در آينده انجام نخواهد شد.»
براساس گزارش‌ها و بيانيه‌هاي منتشر شده از سوي طرف‌هاي اين مبادله، دولت‌هاي سوييس و قطر در ميانجيگري و وساطت براي انجام اين اقدام بشردوستانه از سوي تهران و آزادي گروگان‌هاي ايراني مشاركت كرده‌اند. هر چند وزير خارجه امريكا، فرستاده ويژه دولت گروگانگير امريكا در امور گروگان‌ها و مقام‌هاي جمهوري اسلامي ايران از نقش سوييس در اين تبادل تشكر كرده‌اند، اما نقش قطر در اين اقدام فقط از سوي بيل ريچاردسون، فرماندار پيشين نيومكزيكو كه به عنوان نماينده خانواده وايت با ديپلمات‌هاي ايراني گفت‌وگو كرده است مورد اشاره قرار گرفت.
محكوم امريكايي با كدام ايراني مبادله شد؟
از هفته‌ها پيش و از زماني كه با شيوع بيماري كرونا، دستگاه قضايي جمهوري اسلامي ايران به دليل ملاحظات بشردوستانه به مايكل وايت، محكوم امريكايي در زندان‌هاي ايران مرخصي داد، گمانه‌زني‌هايي در مورد مبادله اين محكوم امريكايي با گروگان‌هايي كه دولت ايالات‌متحده امريكا به دلايل نژادپرستانه و آزار و اذيت ايرانيان بازداشت كرده است افزايش يافت. هر چند ابتدا نام سيروس عسگري، استاد ۵۹ ساله دانشكده علم و مواد دانشگاه صنعتي شريف با تخصص ميكروسكوپ الكتروني، آلياژهاي دماي بالا، بعدازظهر سه‌شنبه از اسارت امريكايي‌ها آزاد شده بود به ايران بازگشت، اما دكتر سيروس عسگري گروگاني نبود كه با مايكل وايت امريكايي مبادله شد. يك گروگان ديگر ايراني، به نام دكتر مجيد طاهري كه 33 سال در ايالت فلوريداي امريكا به حرفه طبابت مشغول بود، از يك سال و نيم پيش به دليل مليت ايراني‌اش از سوي مقام‌هاي امريكايي به اتهام دور زدن تحريم‌هاي امريكا گروگان گرفته شده بود. روز پنجشنبه محمدجواد ظريف با تاييد اين مبادله در حساب كاربري توييتر خود نوشت: «خرسندم كه دكتر مجيد طاهري و آقاي وايت به زودي به خانواده‌هاي‌شان ملحق مي‌شوند. استاد عسگري روز چهارشنبه به جمع خانواده‌شان برگشتند. اين اتفاق مي‌‌تواند براي تمامي زنداني‌ها بيفتد. نيازي به دست‌چين كردن نيست. گروگان‌هاي ايراني بازداشت‌شده در امريكا بايد به خانه برگردند.» درست از زماني كه احتمال آزادي سيروس عسگري از بازداشتگاه اداره مهاجرت امريكا مطرح شد، مقام‌هاي ايراني و امريكا انجام تبادل در مورد اين گروگان ايراني را رد كرده‌اند. اين دانشمند ايراني در حالي كه بعد از دو سال و نيم نبرد قضايي از اتهام‌هاي واهي عليه خود، در مورد سرقت اسرار فناوري و دور زدن تحريم‌ها تبرئه شده بود، از آذر ماه سال گذشته تاكنون، به دلايل واهي، بدون هيچ اتهامي به عنوان گروگان براي فشار به ايران در بازداشتگاه‌هاي اداره مهاجرت امريكا گرفتار شده بود. در شرايطي كه مقام‌هاي ايراني خواستار آزادي اين گروگان ايراني بودند، مقام‌هاي امريكايي ادعا مي‌كردند ايران حاضر به صدور گذرنامه و فرستادن هواپيما براي بازگرداندن اين شهروند گروگان ايراني از امريكا نيست. رسانه‌هاي دولتي امريكا از جمله صداي امريكا و راديو فردا، مدعي هستند كه دولت امريكا 6 ماه است تمايل داشته كه اين گروگان ايراني را آزاد كند، اما ايران از صدور گذرنامه و فرستادن هواپيما براي بازگرداندن او به كشور سرباز زده است. اين ادعا در حالي بيان مي‌شود كه دولت ايالات‌متحده امريكا تقريبا تمامي هواپيماهاي مسافربري ايران را تحريم كرده و هر پرواز ايراني ممكن است در فرودگاه‌هاي امريكا با سرنشينانش شبيه به دانشمندان ايراني به گروگان گرفته شود. اما دومين تبادل زندانيان ميان ايران و امريكا در 6 ماه گذشته، پنجشنبه انجام شد. ايران و امريكا كه با همكاري دولت سوييس پيش از اين دكتر مسعود سليماني، گروگان ايراني را با ژائو ونگ، محكوم امنيتي چيني-امريكايي، آذرماه سال گذشته مبادله كرده بودند، اين‌بار هم با همكاري دولت سوييس، دكتر مجيد طاهري، پزشك ايراني مقيم امريكا را كه توسط دستگاه قضايي امريكا به اتهام‌هاي واهي مورد آزار و اذيت قرار گرفته و گروگان گرفته شده بود با مايكل وايت، محكوم زنداني در ايران مبادله كرد. مايكل وايت، تابستان دو سال پيش براساس شكايت شاكيان خصوصي و اتهام‌هاي امنيتي به 10 سال زندان محكوم شده بود، اما همزمان با شيوع بيماري كرونا با ملاحظات بشردوستانه به مرخصي رفته بود و در سفارت سوييس در تهران، حافظ منافع ايالات‌متحده امريكا در ايران مستقر شده بود. به گفته سيدعباس موسوي، سخنگوي وزارت امور خارجه كشورمان «مايكل وايت با جلب رضايت مادي و معنوي شاكيان خصوصي، در مورد ساير جرايم خود مشمول رأفت اسلامي شده و باتوجه به گذراندن بخشي از دوره محكوميت و با در نظر داشتن ملاحظات حقوق بشري، امروز با حكم قاضي پرونده آزاد و از كشور خارج شد.»
قمار احمقانه
عفو محكوم امريكايي در ايران، باعث شد تا رييس‌جمهور امريكا در پيام‌هايي متوالي ضمن تشكر از دولت جمهوري اسلامي ايران، خواستار مذاكره و توافق بزرگ با ايران تا پيش از برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري امريكا شود. محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران، روز جمعه به قدرداني‌هاي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده، از آزادي يك نظامي پيشين امريكايي در ايران واكنش نشان داد. ظريف در صفحه توييتر خود با به اشتراك گذاشتن تصويري از توييت تشكر ترامپ، خطاب به او نوشت: «ما، برخلاف اقدامات زيردستان شما، به تبادل انسان‌دوستانه دست يافتيم.» او در واكنش به درخواست ترامپ از ايران براي انجام توافق جديد با امريكا، تصريح كرد: «ما زماني كه شما وارد دفتر [رياست‌جمهوري] شديد، توافقي داشتيم. ايران و ديگر اعضاي برجام هرگز ميز را ترك نكردند.» رييس دستگاه ديپلماسي ايران در ادامه افزود: «مشاوران شما -كه اكثرا تا الان اخراج شده‌اند- قمار احمقانه‌اي انجام دادند. اينكه چه زماني بخواهيد آن [اشتباه] را اصلاح كنيد، به تصميم شما بستگي دارد.» ترامپ ساعاتي بعد از اعلام خبر آزادي مايكل واست در صفحه توييتر خود نوشت: «بسيار عالي است كه مايكل به خانه بازگشته است. تازه رسيده است. بسيار هيجان‌انگيز است. ايران متشكريم.» او در ادامه به خيال‌پردازي درباره مذاكره با ايران و انجام توافق هسته‌اي جديد پرداخت و افزود: «براي انجام آن توافق بزرگ، تا بعد از انتخابات صبر نكنيد. من پيروز [انتخابات] مي‌شوم. الان شما توافق بهتري انجام مي‌دهيد.»
ادعاي يك فرماندار پيشين امريكايي
فرماندار پيشين ايالت نيومكزيكوي امريكا، بيل ريچاردسون، بعد از آزادي مايكل وايت، محكوم امريكايي در زندان‌هاي ايران، ادعا كرده است كه در ماه‌هاي اخير ديدارهاي متعددي با مقام‌هاي ايراني، ازجمله محمدجواد ظريف، وزير امورخارجه جمهوري اسلامي ايران و مجيد تخت‌روانچي نماينده دايم ايران در سازمان ملل متحد داشته است. سيدعباس موسوي، سخنگوي وزارت خارجه جمهوري اسلامي ايران ضمن تاييد اين خبر گفت: «ريچادسون چند ماه پيش درباره آزادي مايكل وايت تبعه امريكايي زنداني در ايران با محمدجواد ظريف وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران ديدار و گفت‌وگو كرده است.» سخنگوي دستگاه ديپلماسي در عين حال اعلام كرد: جمهوري اسلامي ايران به تلاش‌هاي انسان‌دوستانه كه منجر به آزادي گروگان‌هاي ايراني در امريكا و خارج از اين كشور شود، پاسخ مثبت داده و از اين روند استقبال كرده است.
اعلام اين خبر باعث شد تا اين گمانه پيش بيايد كه اين سياستمدار پيشين امريكايي به نمايندگي از دولت امريكا با مقام‌هاي ايراني مذاكره كرده است، اما آقاي ريچاردسون با صدور بيانيه‌اي تاكيد كرد كه او از طرف خانواده مايكل وايت و وكيل او براي رايزني در مورد آزادي اين محكوم امريكايي استخدام شده است. اين سياستمدار پيشين امريكا همچنين در كنار سوييس به همكاري دولت قطر در اين تبادل زنداني هم اشاره كرده است و مي‌گويد: «فرماندار ريچاردسون و مركز ريچاردسون مايلند از دولت قطر نيز به دليل مشاركتش در كمك به آزاد كردن كساني كه به غلط بازداشت مي‌شوند تشكر كند. تلاش‌هاي قطر و طرف‌ها ديگر معمولا كوچك‌نمايي مي‌شوند و بنابراين مردم امريكا كمتر از آنها خبر دارند.»
زير تيغ نژادپرستي، تبعيض و تحريم
آزادي دكتر مجيد طاهري، پزشك ايراني ساكن امريكا درست همزمان با تظاهرات گسترده ضدنژادپرستي در اين كشور، عليه خشونت پليس در برابر اقليت‌هاي نژادي و بي‌عدالتي حاكم بر دستگاه قضايي امريكا براي مقابله با اين اقدامات نژادپرستانه انجام مي‌گيرد. در حالي كه مقام‌هاي جمهوري اسلامي ايران از بازداشت و گروگانگيري چندين شهروند ايراني به بهانه‌هاي واهي و اجراي مقررات غيرمشروع و ضدبشري تحريم‌ها عليه ايران در خاك امريكا و ديگر متحدان واشنگتن به خواست امريكا خبر مي‌دهند، آمار دقيقي از شهروندان دوتابعيتي ايراني امريكايي و مقيم امريكا كه در طول دو سال گذشته از سوي دولت امريكا مورد آزار و اذيت‌هاي نژادپرستانه قرار گرفته‌اند، منتشر نشده است. به نوشته فاكس‌نيوز، دكتر مجيد طاهري كه روز پنجشنبه نزد خانواده‌اش در ايران بازگشت، به مدت 33 سال در ايالت فلوريداي امريكا به حرفه طبابت مشغول بوده است. پيش از اين در پرونده دكتر مسعود سليماني، محقق سلول‌هاي بنيادي در ايران هم مشخص شده بود كه دو دانشمند ايراني‌تبار ساكن امريكا كه شاگردان قديم او بودند از سوي دستگاه قضايي ايالات‌متحده امريكا مورد آزار و اذيت قرار گرفته‌اند و بعد از گروگانگيري با اخاذي مبالغ كلاني به عنوان باج از اسارت رها شده بودند. براساس گزارش‌ها، صدها هزار دلار باجي كه از اين دانشمندان ايراني مقيم امريكا گرفته شده بود به عنوان وثيقه نزد دستگاه قضايي باقي مي‌ماند تا اين افراد تحت فشار از دست دادن تمامي اموال خود و تهديد به اتهامات امنيتي و ده‌ها سال حبس، مجبور به پذيرش اتهام‌هاي وارد شده از طرف دولت امريكا شوند. مشخص نيست چه تعداد ديگر از ايرانيان مقيم امريكا مورد چنين آزار واذيت‌ها و باجگيري‌هايي از سوي دولت اين كشور قرار گرفته‌اند، چراكه بسياري از آنها ممكن است از واهمه وارد شدن اتهام‌هاي امنيتي و دور زدن تحريم‌ها، نسبت به تماس گرفتن با دفتر حافظ منافع جمهوري اسلامي ايران در واشنگتن دي‌سي و نمايندگي ايران در سازمان ملل متحد نگراني داشته باشند.