آب ارزان و كشاورزي گران
ادموند ميرزاخانيان
روز گذشته خبرهايي مبني بر امحاي 7 هزار تن هندوانه در مرز ايران و تركيه منتشر شد. اينكه چرا از اين شرايط عبرت نمي‌گيريم و سياست‌هاي بخش كشاورزي را تغيير نمي‌دهيم، سوال خوبي است. اما پاسخ اين است كه تجربه نشان داده تقريبا از هيچ چيز حتي از تاريخ نيز عبرت نمي‌گيريم. اين موضوع متاثر‌كننده است چراكه هندوانه با شرايط سختي و كم آبي توليد مي‌شود تا در نهايت در مرز به هر دليلي امحا شود. صادرات محصولات آب‌بر نه تنها منجر به خروج آب از كشور مي‌شود بلكه گمان مي‌كنم، تجار را نيز به فكر ايجاد ارزش افزوده انداخته است. به همين دليل براي اتخاذ هر سياست كشاورزي بايد موشكافي و تحليل جزئي‌تري داشته باشيم. از يك طرف به علت گران شدن منابع ارزي كه افراد به دست مي‌آورند، مزيت نسبي براي صادرات ايجاد شده است. از طرف ديگر قيمت‌گذاري غلط آب نيز به اين جريان دامن مي‌زند. به عنوان مثال بنا به دلايلي كه بخشي از آن سياسي و بخشي نيز اقتصادي است؛ دلار گران مي‌شود. اما قيمت آب برخلاف بسياري ديگر از كالاها، همزمان با گران شدن نرخ ارز، افزايش نمي‌يابد. به همين دليل در يك دوره با يك نهاده ارزان مانند آب و در مقابل نيز با يك محصول گران مانند هندوانه روبه‌رو مي‌شويم. نهاده ارزان و محصول گران موجب مي‌شود كه توليد‌كننده هندوانه به فكر توليد بيشتر اين محصول بيفتد. در حالي كه سياستگذاري‌هاي ما اشتباه است. اگر مي‌توانستيم ارزش واقعي آب را در قيمت آن منعكس كنيم در آن صورت چنين اتفاقي كمتر رخ مي‌داد يا بيشتر به فكر استفاده از آب مجازي مي‌افتاديم و توليداتي را در سرزمين‌هاي پرآب‌تر ايجاد مي‌كرديم تا از اين طريق آب كمتري در كشور مصرف شود. اين مقوله عدم انعكاس واقعي قيمت‌ها و استفاده از قيمت‌هاي تصنعي موجب مي‌شود كه يك سري به چنين فكرهايي بيفتند كه بر اساس منطق اقتصادي عمل مي‌كنند. البته شيوع كرونا و بسته شدن مرزها نيز ايراد ديگري را عيان كرد و آن نبود تمهيدات لجستيكي مناسب در مرزها براي نگهداري محصولات فاسد شدني است. اين امر تاسف‌بار است چراكه اگر تسهيلات لجستيكي در مبادي ورودي و خروجي كشور پيش‌بيني مي‌شد، ماندگاري اقلام فاسد شدني نيز افزايش مي‌يافت و حتي شرايط انتقال آن به بازار داخل فراهم مي‌شد. متاسفانه زماني كه سرمايه‌گذاري‌ها مقطعي و كوتاه‌مدت و بدون توجه به مفاهيمي چون لجستيك و موقعيت استراتژيك كشور باشد چنين اتفاقاتي نيز مي‌افتد. مقوله آب مجازي در حال پيگيري است اما اينكه آيا سياست‌گذاري درستي براي اين مساله انجام شده يا مي‌شود به اين صورت كه مثلا سطح زيركشت هندوانه كاهش يافته باشد تاكنون مشاهده نشده است.