بازگشت آب براي فضاي سبز
شينا انصاري
ميزان بارندگي تجمعي گزارش شده در استان تهران از ابتداي سال آبي گذشته تا اواسط تير ماه، 17درصد در مقايسه با سال قبل و 66درصد از متوسط بلندمدت (50 سال اخير) بيشتر بوده است، با اين حال تهران همچنان دچار كمبود جدي منابع آب است. علاوه بر مساله تامين آب شرب پايتخت، باتوجه به روند رو به رشد بارگذاري جمعيت در اين كلانشهر و شهرهاي اقماري پيرامون آن، يكي از موضوعات اصلي، «مديريت فضاي سبز» در اين شهر بزرگ است كه بقاي آن در گرو تامين آب مورد نياز و پايدار است.
پيش‌بيني مي‌شود تا سال ۱۴۱۰، پانصد و هشتاد هزار نفر به جمعيت پرديس، يك ميليون نفر به منطقه بيست و دو تهران و نيم ميليون نفر نيز به ديگر شهرهاي استان تهران افزوده شود. از اين رو به موازات تامين آب شرب براي اين جمعيت رو به تزايد كه ناگزير عمدتا با تمركز بر پروژه‌هاي انتقال آب درنظر گرفته شده است، معضل ديگر «چگونگي حفظ و نگهداري بوستان‌ها و فضاهاي سبز شهري» است.
بخش محوري در اين مبحث مقوله سازگاري فضاي سبز با اقليم است. متاسفانه رويكرد غالب در ايجاد فضاهاي سبز شهري طي دهه‌هاي گذشته در كشور «كوتاه‌مدت» بوده است، كاشت چمن و درختان سريع‌الرشد غالبا غيربومي از همين طرز تفكر تبعيت مي‌كردند. خوشبختانه پيگيري متخصصان امر در يك دهه گذشته موجب شده كه در چندين مصوبه، كاشت چمن و گياهان آب‌دوست در تهران و برخي شهرهاي اطراف ممنوع يا محدود شود. هر چند به نظر مي‌رسد براي آنكه اهداف اصلي اين موضوع در عمل عينيت پيدا كنند، ضرورت دارد در برنامه‌اي زمان‌بندي شده، سالانه چمن‌كاري بوستان‌ها به ميزان مشخصي كاهش يابد و گياهان آب‌بر با گياهان بومي و همساز با اقليم جايگزين شوند. ممنوعيت كاشت چمن و آبياري فضاهاي سبز شهري در ساعات روز از اين نظر اهميت دارد كه تا اندازه‌اي فشار‌ها را تعديل كرده و روند فزاينده كم‌‌آبي انسان‌ساز را كند مي‌كند.
با اين حال بسنده كردن به كشت گياهان متناسب با اقليم و فراموش كردن ظرفيت محدود منابع آبي در پايتخت به تنهايي گره‌گشاي مشكلات موجود نخواهد بود. كافي است به عوارض برداشت بي‌رويه از آب‌هاي زيرزميني و حفر چاه‌هاي عميق كه منجر به پايين رفتن سطح سفره آب زيرزميني و همچنين فرونشست زمين شده است، بينديشيم. شوربختانه مشكل فرونشست دشت‌ها كه پيش‌تر در دشت‌هاي اطراف تهران گزارش مي‌شد به برخي مناطق شهري تهران نيز رسيده است. از سوي ديگر ميزان نشست دشت‌هاي كشور بين نيم تا يك ميلي‌متر در روز است، درحالي‌كه در دشت شهريار و ورامين شاهد بيشترين كاهش فرونشست زمين هستيم به نحوي كه ميزان فرونشست دشت شهريار با ۳۱۰ ميلي‌متر در سال، بيشينه مقدار ثبت شده در ايران است. همچنين در تهران كه روزگاري موسوم به شهر چنارها بوده بيش از
۶۰۰ رشته قنات جريان داشته كه به دليل بي‌توجهي مفرط به اين منبع ارزشمند، فقط
۱۵۰ رشته قنات باقي مانده است.
از اين رو ضرورت دارد با تغيير رويكرد در زمينه تامين منابع آب موردنياز براي آبياري فضاهاي سبز شهري، ضمن جلوگيري از فشار بيشتر به منابع آب زيرزميني، از پساب‌هاي شهري به عنوان منابع پايدار و جايگزين استفاده نماييم. راه‌اندازي و توسعه تصفيه‌خانه‌هاي محلي فاضلاب يكي از برنامه‌هاي زيرساختي مهم در اين راستاست كه در كنار هوشمندسازي آبياري، احياي قنوات و آموزش به پيمانكاران و كارگران فضاي سبز به منظور ممانعت از هدررفت و اتلاف آب خواهد توانست به سازگاري بيشتر تهران با شرايط اقليمي پيش رو كمك كند.