بم بعد از 17 سال هنوز‌مي‌لرزد
مهدي زارع
هفته سوم مرداد از اهالي بم گزارش‌هايي دريافت شد كه زمين لرزه‌هايي احساس كرده‌اند كه بعضي آنها با شدت بيشتري بوده است. نكته آن است كه اين زمين لرزه‌ها در شبكه‌هاي محلي و بين‌المللي زلزله‌شناسي ثبت و گزارش نشدند. زلزله 5 دي ماه 82 بم با بزرگاي 6.5 پس از وقوع چند زلزله كوچك -كه در شبكه‌هاي لرزه‌نگاري كشور قابل ثبت نبود و هنوز هم اگر چنين حالتي رخ بدهد قابل ثبت نيستند- در ساعت 5:26 بامداد اتفاق افتاد. اين زلزله‌هاي كوچك (پيش‌لرزه‌‌ها) فقط توسط مردم بم احساس مي‌شد و تنها در دستگاه شتابنگاري بم قابل ثبت بود كه در محل فرمانداري بم واقع بود. اين شتابنگار هم به صورت خط-خاموش فعال بود و صرفا پس از رخداد زلزله و با مراجعه به محل اطلاعات موجود در آن قابل برداشت و تحليل بود و هست. آن زلزله‌هاي كوچك و بعد از چند ساعت رخداد زمين لرزه شديد بم در ذهن مردم بم و منطقه كرمان به صورت يك مدل درآمده و طبيعي است كه هر بار يكسري زمين لرزه كوچك رخ دهد پرسشي در ذهن‌شان شكل مي‌گيرد كه آيا همان توالي كه در دي ماه 82 اتفاق افتاد، قابل تكرار است؟ بعد از زمين لرزه 1382 بم، پس‌لرزه‌ها به‌طور متناوب تا حدود 2 سال ادامه يافت، ولي در سال‌هاي بعد هم زمين لرزه‌هايي (كه البته ديگر پس‌لرزه نيستند) در بم احساس و گاهي اگر بزرگاي آنها از 4 بيشتر باشد، ثبت هم مي‌شوند. برخي از اين زلزله‌ها به همان گسل بم مربوط است كه همچنان فعاليت‌هاي لرزه‌اي در سه قطعه مختلف خود نشان مي‌دهد. در زلزله 1382 بم فقط قطعه مياني فعال شد ولي اكنون قطعه‌هاي ديگر هم فعاليت نشان مي‌دهند كه البته نكته عجيبي نيست. بخش ديگري از اين زلزله‌ها كه در بم احساس مي‌شوند مربوط به گسل بم نيستند، مانند زمين‌لرزه 29 آذر 1389 در محمدآباد ريگان كه در حدود 80 كيلومتري بم رخ داد و بزرگاي اين زلزله هم مانند زلزله بم 6.5 بود ولي ربطي به گسل بم نداشت. منطقه در سيكل جديدي از فعاليت‌هاي لرزه‌اي بعدي از زمين‌لرزه 1382 قرار گرفته است. ولي همچنان اين پرسش مهم برقرار است كه چرا ايستگاه‌هاي لرزه‌نگاري به تعداد كافي وجود ندارد؟ بدون شبكه پرتعداد از ايستگاه‌هاي لرزه‌نگاري محلي كه بتواند زلزله‌هاي كوچك (كمتر از بزرگاي 4 يا 3.5) را هم به دقت ثبت و هم مرتبا گزارش كند، امكان گزارش و مدل‌سازي بسياري از زلزله‌هاي كوچك وجود نخواهد داشت و متاسفانه فقط مردم اين زلزله‌ها را حس مي‌كنند. نصب و راه‌اندازي يك شبكه لرزه‌نگاري محلي در بم الزامي است. سرمايه‌گذاري گسترده‌اي نياز نيست. براساس نصب اين شبكه امكان راه‌اندازي سامانه هشدار پيش هنگام زلزله هم براي شهري مانند بم وجود خواهد داشت. زلزله بم 1382 درس تلخي به ما داد كه همانا بي‌توجهي به موقعيت شهرهاي واقع بر رو يا در نزديكي گسل‌هاي فعال مثل بم و شهرهاي نظير آن است كه در ايران فراوان هستند و گسترش شهر به سوي گسل‌هاي فعال مي‌تواند به پديد آمدن فجايعي نظير بم شود. شهرهاي ديگري هم داريم كه مانند بم در كنار گسل‌هاي فعال گسترش يافته‌اند و از قضا بسيار پرجمعيت هستند، مانند تهران، تبريز و مشهد. پايش دقيق و مدام زلزله‌ها در پيرامون اين شهرها بسيار مهم است، چراكه اگر مانند سري زمين‌لرزه‌هاي ارديبهشت تا مرداد 99 دماوند و فيروزكوه در نزديكي شهري مانند تهران باشند، آنگاه ابهامات براي جمعيت بسيار انبوهي نسبت به روند اين زمين‌لرزه‌هاي كوچك وجود خواهد داشت كه نبايد بي‌پاسخ بماند.