دسترسي داوطلبانه در برابر پايان پرسش‌هاي آژانس
تهران مسير ضدايراني وين - نيويورك را سد كرد
سارا معصومي
نخستين سفر رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به ايران به مهم‌ترين سفر در حياتي‌ترين روزها براي پرونده ايران تبديل شد. هرچند كه اختلاف ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره دسترسي به دو مكان مدنظر آژانس اصلي‌ترين دليل سفر گروسي به تهران عنوان شده و مقام‌هاي متفاوت كشورمان در سه روز گذشته تاكيد كردند كه اين سفر هيچ ارتباطي به درخواست ايالات متحده براي فعال‌سازي مكانيسم بازگشت قطعنامه‌هاي پيشين شوراي امنيت عليه ايران ندارد اما ارتباط هرچند غيرمستقيم پرونده ايران در شوراي حكام آژانس با آنچه در صحن شوراي امنيت در جريان است، برهيچ كس پوشيده نيست. رافائل گروسي در حدفاصل دو جلسه دوره‌اي شوراي حكام به تهران آمد. هرچند كه در جلسه پيشين اين شورا ايران با تصويب قطعنامه پيشنهادي سه كشور اروپايي حاضر در برجام (بريتانيا، فرانسه و آلمان) محكوم شناخته شد اما به نظر مي‌رسد كه در جلسه آتي كه در ماه سپتامبر برگزار خواهد شد از رويه مشابه خبري نباشد و نتيجه رايزني‌هاي دو روز اخير گروسي در تهران به خروج ايران و آژانس از بن بست منتهي شده باشد.
اختلاف ميان ايران و آژانس بين‌المللي از حوالي تابستان گذشته آغاز شد. زماني كه آژانس با استناد به اسنادي كه اسراييل ادعاي دسترسي به آنها را داشت درخواست براي بازديد از دو مكان در ايران (اطراف تهران و اطراف اصفهان) را مطرح كرد. درخواست‌هايي كه بلافاصله با پاسخ منفي ايران روبه‌رو شدند. ايران از همان ابتدا تاكيد داشت كه آژانس در حال بدعت‌گذاري خطرناكي است و اين در حالي است كه اين نهاد فني هسته‌اي همواره هرگونه خط‌گيري سياسي را رد كرده و تاكيد داشته كه اسناد جاسوسي را به عنوان مرجع و مبناي گزارش‌هاي فني خود درباره كشورها قبول ندارد. با اين‌همه پروسه‌اي كه براي انتخاب گروسي در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پيش رفت و لابي شديد ايالات متحده براي اين انتخاب، پيش‌بيني روزهاي سخت در رابطه ميان تهران و آژانس را آسان كرده بود. در حالي كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده سياست فشار حداكثري عليه ايران را دنبال مي‌كرد، رفيق شفيق او بنيامين نتانياهو، نخست وزير رژيم اسراييل هم تلاش براي تهديدسازي دوباره از برنامه هسته‌اي ايران از كانال آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را پيش برد. نتيجه تلاش‌هاي اسراييل و امريكا، قطعنامه‌اي بود كه در جلسه اخير شوراي حكام عليه ايران تصويب شد و از تهران به دليل عدم همكاري در صدور مجوز بازرسي براي آژانس انتقاد كرد. پس از صدور اين قطعنامه بر همه عيان بود كه ايران و آژانس بايد راهي براي حل و فصل اين اختلاف بيابند چرا كه در غيراين‌صورت انتقال پرونده ايران از شوراي حكام به شوراي امنيت كار سختي براي امريكا نخواهد بود خاصه آنكه اين كشور از بهانه كافي براي اين ارجاع هم برخوردار است.
به گفته منابع آگاه ايراني، چين و روسيه كه در جلسه شوراي حكام به قطعنامه ضدايراني راي منفي داده بودند از ايران خواستند كه به منظور پرهيز از خارج شدن پرونده از مديريت دو طرف، به سازوكاري مرضي‌الطرفين بينديشد و همزمان كشورهاي اروپايي حاضر در برجام هم آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را براي رسيدن به نقشه راهي جديد براي حل و فصل اين اختلاف با تهران ترغيب و تشويق كردند.
پس از قطعنامه شوراي حكام عليه ايران هرچند كه موضوع قطعنامه ارتباط مستقيمي با برجام و تكليف‌هاي برجامي ايران نداشته و برمبناي اسناد ادعايي اسراييل درباره برنامه هسته‌اي ايران بود اما انتقادها در داخل از نحوه برخورد آژانس با ايران در شرايطي كه تهران بيشترين ميزان همكاري را با اين نهاد در سال‌هاي گذشته از اجراي برجام داشته، نشان از حساسيت داخلي ماجرا داشت. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درحالي درخواست دو دسترسي براي راستي‌آزمايي ادعاهاي ايران درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي در گذشته را داشت كه ايران و آژانس در سال 2015 در سايه پيشبرد يك توافق نقشه راه پرونده ابعاد احتمالا نظامي برنامه هسته‌اي موسوم به پي‌ام دي را بسته بودند. لذا بازگشايي مجدد اين پرونده مي‌تواند هم براي ايران و هم براي بازماندگان در برجام كه يك بار شاهد مختومه شدن اين پرونده بودند، پردردسر باشد. برهمين اساس زماني كه ايران و آژانس گفت‌وگو در اين زمينه را به منظور پرهيز از وخيم‌تر شدن اوضاع آغاز كردند احتياط طرف ايراني اين بود كه اين رايزني‌ها منجر به بازشدن مجدد پرونده پي‌ام دي نشود. همزمان ملاحظه ديگر طرف ايراني اين بود كه اسناد اسراييلي نبايد مبناي كار قرار بگيرند و البته كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ادعا مي‌كند مبناي تحقيق اسناد اسراييلي بوده اما در ادامه اين نهاد فني به مدارك تكميلي مستقل بيشتري درباره فعاليت مشكوك در دو مكان درخواست شده در ايران دست يافته است.
از سوي ديگر، ايران بايد مطمئن مي‌شد كه قرار نيست در روندي مادام‌العمر به سوال‌هاي بي‌شمار آژانس درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي در گذشته پاسخ بدهد چرا كه در اين‌صورت آژانس مي‌توانست هر چند ماه يك بار يكي از 50 هزار سند ادعايي اسراييل را روي ميز بگذارد. البته كه مقام‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ادعا مي‌كنند كه سوال‌هاي مطرح شده درباره دو مكان جديد در ايران درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي كشورمان در گذشته نيست بلكه طبق قواعد آژانس و پادمان، اين نهاد فني مي‌تواند از هر مكاني كه درباره آن گزارش وجود مواد شده باشد بازديد كند. به گفته يك منبع آگاه، از ميان 50 هزار برگ سندي كه نخست‌وزير رژيم اسراييل ادعا مي‌كند از داخل ايران دزديده است تنها سه سند به دليل پيوند آنها به وجود مواد قابليت بررسي مجدد از سوي آژانس را دارند و مابقي مدارك به اين دليل كه مشمول پرونده پي‌ام دي مي‌شوند در سايه مذاكرات برجام مختومه شده و آژانس نمي‌تواند مجددا آنها را در دستور كار براي بررسي قرار بدهد.
براساس اين سه ملاحظه بود كه ايران رايزني‌هاي فشرده با آژانس را آغاز كرد. در نتيجه اين رايزني‌ها دو طرف به پيش‌نويس بيانيه‌اي براي همكاري دست يافتند كه به گفته منابع آگاه تمام درخواست‌هاي ايران در آن لحاظ شده بود. پس از آنكه اين پيش‌نويس به تاييد طرف ايراني رسيد، سفر رافائل گروسي به تهران صورت گرفت. با اين‌همه در جريان رايزني‌هاي فشرده گروسي با علي‌اكبر صالحي و محمد جواد ظريف، رييس سازمان انرژي اتمي و وزير خارجه در روزهاي سه‌شنبه و چهارشنبه، تيم مذاكره‌كننده ايران تمام تلاش خود را به كار گرفت تا در متن بيانيه تمام خواسته‌هاي ايران براي عدم ارجاع موضوع به پرونده پي‌ام دي و همچنين اعلام پايان روند سوال از ايران از سوي آژانس قيد شود. گروسي ساعاتي پيش از ترك تهران با حسن روحاني، رييس‌جمهور هم ديدار كرد. ديداري كه در آن روحاني بر لزوم پايبندي آژانس به اصل بي‌طرفي و استقلال راي تاكيد كرده و همچنين هشدار داد كه ايران زير بار زور در پرونده هسته‌اي نمي‌رود.
به گزارش «اعتماد»، نتيجه رايزني‌هاي فشرده هيات ايراني در وين و تهران در چندهفته گذشته و به خصوص در دو روز اخير منجر به مسدود‌سازي مسير ضدايراني وين - نيويورك شد. مطلوب دونالد ترامپ و بنيامين نتانياهو اين بود كه سپتامبر را به ماه سختي براي ايران از وين تا نيويورك تبديل كنند. از آنجا كه مخالفت با اعطاي دسترسي به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در قاموس اين نهاد خط قرمزي است كه كشور عبور‌كننده از آن بايد با تبعاتش روبه رو شود، آژانس مي‌توانست ولو با اهداف سياسي پرونده ايران را در نشست ماه سپتامبر شوراي حكام به شوراي امنيت گزارش بدهد. اين پرونده نيز به دو پرونده موجود ايران در شوراي امنيت يعني لغو تحريم تسليحاتي ايران در پايان مهرماه و تلاش تاكنون نافرجام امريكا براي بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين عليه ايران اضافه مي‌شد. اين اتفاق در شرايطي كه سياست‌هاي ايران تاكنون منجر به منزوي شدن امريكا در شوراي امنيت شده مي‌توانست ضربه راهبردي به منافع ايران آن‌هم تنها چند هفته مانده به برداشته شدن محدوديت در خريد و فروش تجهيزات نظامي از سوي شوراي امنيت سازمان ملل متحد باشد. لذا تيم ايران در ادامه تدبيري كه در سه سال و نيم اخير نشان داده با تفاهم با آژانس مانع از تحقق هدف امريكا و متحدانش كه تبديل كردن پرونده ايران به پرونده‌اي قابل بررسي در شوراي امنيت بود، شدند.
يك منبع آگاه در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: ايران توانست با يك تير دو نشان بزند. هم از پيشروي تهديد از صحن شوراي حكام به شوراي امنيت جلوگيري كند و هم از فرصت مذاكره با آژانس براي بستن ساير ادعاهاي مطرح شده از سوي اسراييل عليه ايران استفاده كند.
به گزارش «اعتماد» نگاهي به بيانيه مشترك ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه روز گذشته منتشر شد نشان مي‌دهد كه تهران توانسته در نتيجه رايزني با آژانس مشروعيت و مقبوليت قريب به 50 هزار سند ادعايي اسراييل را زير سوال برده و تنها به دو مورد كه اتفاقا ربطي به فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در گذشته نداشتند، دسترسي براي راستي‌آزمايي بدهد. متن اين بيانيه نشان مي‌دهد كه رافائل گروسي با سفر به تهران به پايان روند سوال‌هاي آژانس از ايران اذعان كرده است. اقدامي كه به خلع سلاح اسراييل و امريكا در زمين بازي ضدايراني كه چيده‌اند، منتهي شد.
متن كامل بيانيه ايران و آژانس
جمهوري اسلامي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز چهارشنبه پس از سفر ۲ روزه رافائل گروسي مديركل آژانس به ايران بيانيه مشتركي صادر كردند.
اين بيانيه به شرح زير است:
- آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و جمهوري اسلامي ايران توافق كردند تا همكاري‌هاي خود را بيش از پيش تقويت كرده و اعتماد متقابل را به منظور تسهيل اجراي كامل موافقتنامه جامع پادمان و پروتكل الحاقي به آن، كه از ١۶ ژانويه ٢٠١۶ به صورت موقت توسط ايران در حال اجرا است، ارتقا بخشند.
بعد از مشورت‌هاي فشرده دوجانبه، ايران و آژانس در خصوص حل و فصل توأم با حسن نيت موضوعات مشخص شده توسط آژانس در ارتباط با اجراي پادمان به توافق رسيدند.
در اين ارتباط، ايران به‌طور داوطلبانه به دو مكان مشخص شده توسط آژانس دسترسي داده و فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي آژانس را براي حل و فصل اين موضوعات تسهيل خواهد كرد. تاريخ‌هاي مربوط به دسترسي‌هاي آژانس و فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي، مورد توافق قرار گرفته است. فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي آژانس مطابق با موافقتنامه جامع پادمان و پروتكل الحاقي و رويه استاندارد راستي‌آزمايي آژانس، همان‌گونه كه براي همه كشورهاي داراي موافقتنامه جامع پادمان و پروتكل الحاقي اجرا مي‌شود، به صورت برابر و بدون تبعيض اجرا خواهد شد.
در چارچوب قطعنامه GOV/2015/72 كه در تاريخ ١۵ دسامبر ٢٠١۵ توسط شوراي حكام به تصويب رسيد، آژانس و ايران تاييد مي‌كنند كه اين موضوعاتِ مرتبط با اجراي پادمان، منحصرا مربوط به مواد و فعاليت‌هاي هسته‌اي تحت پادمان براساس موافقتنامه جامع پادمان و پروتكل الحاقي هستند.
در اين چارچوب حاضر، براساس تجزيه و تحليل اطلاعاتِ در اختيار آژانس، آژانس هيچ سوال ديگري از ايران، و هيچ درخواستي براي دسترسي به مكان‌هايي فراتر از آنچه توسط ايران تحت موافقتنامه جامع پادمان و پروتكل الحاقي اظهار شده‌اند، ندارد.
- دو طرف تصديق مي‌كنند كه استقلال، بي‌طرفي و حرفه‌اي‌گري آژانس همچنان لازمه اجراي فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي هستند.
آژانس با حفاظت از تمامي اطلاعات محرمانه پادماني مطابق با اساسنامه آژانس، مفاد مرتبط در موافقتنامه جامع پادمان و پروتكل الحاقي و محرمانگي رژيم، استانداردها و رويه‌هاي تثبيت شده آژانس، نگراني‌هاي امنيتي ايران را همچنان مدنظر قرار خواهد داد.