جاي خالي امام موسي ‌صدر

42 سال از ناپديد شدن امام موسي‌صدر پيشواي شيعيان لبنان و مبتكر نهضت صلح معاصر در لبنان و خاورميانه و بنيانگذار جنبش امل مي‌گذرد. فقدان صدر به عنوان فردي كه در بازسازي هويت، انسجام و عزت شيعيان لبنان نقش بسزايي داشت در شرايط كنوني اين كشور به ‌شدت احساس مي‌شود. صدر در 9 شهريور 1357 هنگام سفر به ليبي به صورت اسرارآميزي ناپديد شد و اين موضوع به يكي از مسائل كليدي خاورميانه تبديل شد. دولت‌هاي لبنان و ايران و اقشار مختلف مسلمانان شيعه كشورهاي خاورميانه سال‌هاست كه ناپديد شدن و سرنوشت او را پيگيري مي‌كنند، موضوعي كه سازمان ملل، اتحاديه عرب، سازمان كنفرانس اسلامي و واتيكان را نيز درگير كرده است. موسي‌صدر به درخواست پدرش براي فراگيري علوم ديني وارد حوزه علميه قم شد و آموزش‌هاي ديني سنتي و جديد را منظم فرا گرفت. تحصيلات دانشگاهي خود را در دانشكده حقوق دانشگاه تهران گذراند و با كسب نمرات ممتاز موفق به كسب مدرك كارشناسي در رشته «اقتصاد در حقوق» شد. با درگذشت پدرش او به نجف مهاجرت كرد و به ادامه تحصيل علوم اسلامي مشغول شد. در اولين مسافرتش به لبنان در 1957 فقر و عقب ماندگي مسلمانان شيعه لبنان تاثير عميقي بر او نهاد. در 1963 تابعيت لبناني خود را از رييس‌جمهور لبنان دريافت كرد. از آن زمان به بعد پله‌هاي رشد و ترقي را آغاز كرد و مسووليت رهبري ديني شيعيان لبنان را برعهده گرفت و با سلوك سياسي معتدل خويش همه مسلمانان، مسيحيان و پيروان اديان گوناگون در لبنان را به سوي همزيستي مسالمت‌آميز هدايت كرد. موسي‌صدر روحاني ايراني‌تبار مسلمان شيعه، نقش برجسته‌اي در صحنه لبنان معاصر و سياست بين‌الملل خاورميانه ايفا كرد. او صاحب انديشه‌هاي ناب و داراي سعه صدر و مسلط به چندين زبان خارجي بود و در سخنراني تبحر داشت. لبنان به خاطر هم مرزي با فلسطين و رژيم صهيونيستي همواره در خط مقدم كشمكش قومي و ديني خاورميانه به شمار مي‌رود. صدر با قبول اين خطرات، مسووليت هدايت شيعيان لبنان را برعهده گرفت و با وضعيت دشوار و بغرنج ناشي از نرخ بالاي بيكاري، فقر و تنگدستي شيعيان لبنان و نيز سطح بسيار پايين آموزش و تحصيلات، موقعيت پايين سياسي و اجتماعي مردم ابتدا تصميم گرفت، برخي اقدامات مهم را پيگيري و اجرا كند. با انجام اقدامات ثمربخش و تاثيرگذار براي بهبود وضعيت فرهنگي، اقتصادي، آموزشي و بهداشتي شيعيان، توجه اقشار محروم شيعيان لبنان را به طرف خود جلب كرد و به نيرويي عمده در لبنان مبدل شد. صدر سازمان‌هاي مردمي متعددي تاسيس كرد و در راستاي مقابله با پديده فقر با ايجاد كارگاه‌ها و كارخانجاتي در جنوب لبنان به حل مشكل مردم محروم پرداخت. صدر نه تنها بنيانگذار جنبش امل سازمان سياسي نظامي شيعيان لبنان بود بلكه از نخستين پيشگامان جنبش صلح‌آميز خاورميانه به شمار مي‌رفت. در سال‌هاي رياست مجلس اعلاي شيعيان لبنان در 1960 صدر به روشني عقيده سياسي روشنفكرانه و مترقيانه مشاركت مشترك مسيحيان و مسلمانان در امور سياسي لبنان را مطرح كرد.  معمر قذافي، رهبر سابق ليبي كه فعالانه در امور داخلي لبنان مداخله مي‌كرد و به نيروهاي سياسي طرفدار ليبي ياري و كمك مي‌رساند، تلاش داشت تا به كمك جنگ داخلي در لبنان، تمام مسيحيان را از اين كشور بيرون براند و لبنان را به يك كشور مسلمان تبديل كند. اين عقايد و عملكرد قذافي بديهي است كه با نظرات و مواضع صدر مبني بر تفاهم و همزيستي همه احزاب و طوايف لبناني اختلاف جدي داشت. در 1978 در برابر اوضاع جدي و رو به وخامت لبنان، موسي‌صدر تصميم گرفت كه از رهبران كشورهاي عربي نگران اوضاع لبنان بخواهد براي حل و فصل اين مساله ميانجيگري و اقدام كنند. به اين خاطر سفر خود به 4 كشور عربي را آغاز كرد و در اين ميان سفري به ليبي داشت و با قذافي براي تبادل نظر ديدار كرد تا اختلاف نظرهاي سياسي را به ‌طور كامل برطرف كند. چند روز بعد مجلس اعلاي اسلامي شيعيان لبنان با سفارت ليبي در لبنان تماس گرفت و جوياي وضعيت موسي‌صدر شد اما سفارت ليبي هيچ پاسخي ارايه نداد.  دولت لبنان، مجلس اعلاي اسلامي شيعيان لبنان و رهبران احزاب و طوايف ديني مسيحيان لبنان از دولت ايتاليا و واتيكان درخواست كردند تا تحقيقاتي درباره ناپديد شدن موسي‌صدر انجام دهند. واتيكان و دولت ايتاليا كه موضوع را جدي تلقي كردند بعدها اعلام كردند، صدر و دو همراهش هرگز وارد خاك ايتاليا نشده‌اند. بدين گونه، موسي‌صدر به اتفاق دو همراهش به ‌طور اسرارآميزي ناپديد شدند.