بني‌آدم اعضاي يكديگرند

با گذشت يك سال از ظهور ويروس كرونا در ووهان چين، در حال حاضر و با درنورديدن تمامي مرزهاي آبي و خاكي كره زمين توسط اين ويروس عالمگير، اثرات منفي آن بر بخش‌هاي مختلف اجتماعي، اقتصادي، سياسي و رواني- بهداشتي تمامي كشورهاي جهان به نمايش گذاشته شده است. همه‌گيري اين ويروس به‌رغم تمام مشكلاتي كه براي انسان‌ها به‌ همراه آورد، تبديل به محكي براي سنجش ساختار دروني كشورها اعم از جامعه مدني و حكومت، در مواجهه با اين ويروس شد. بنابراين بررسي ابعاد مختلف اين پديده براي مواجهه صحيح با بحران‌هاي مشابه و حتي پيچيده‌تر و شديدتر از بحران فعلي در آينده، ضروري است. ضرورت اين بررسي هنگامي‌ واضح‌تر مي‌شود كه به مقايسه ويروس كرونا جديد (كوويد 19) با ويروس‌هاي قبلي اين سلسله از كرونا ويروس‌ها يعني سارس (در سال 2002 ميلادي) و مِرس (در سال 2012 ميلادي) از نقطه‌نظر همه‌گيري، وسعت و ميزان ابتلا به آن پرداخته ‌شود. به همين منظور، در اين مقاله و به‌رغم اينكه آمار ارايه‌شده توسط هر كشوري به عوامل زياد سياسي، اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي بستگي داشته و در كشورهايي كه از نظر سياسي بسته و همه مسائل كنترل مي‌شوند همچون چين و كره شمالي، نمي‌توان به اين آمارها خيلي اعتماد كرد، سعي شده با بررسي آماريِ تعداد مبتلايان، فوت‌شدگان و بهبوديافتگان در 15 كشور نخست، 15 كشور آخر و كشور ايران، براساس رده‌بندي كشورها از نظر شاخص توسعه انساني به تاثير كيفيت توسعه انساني در اين كشورها در مواجهه با ويروس كرونا پرداخت.
بررسي آماري كشورهاي درگير با ويروس كرونا
براساس آمار رسمي سازمان جهاني بهداشت، تا تاريخ 20 دي‌ماه 1399، تمامي كشورهاي جهان در بحران ويروس كرونا درگير شده‌اند.‌ تا اين تاريخ، از جمعيت 7836000000 نفري جهان، تعداد 87745349 نفر، معادل 12/1 درصد جمعيت جهان، به ويروس كرونا مبتلا شده‌اند. از اين تعداد، 1893490 نفر، معادل 02/0 درصد جمعيت جهان و 16/2 درصد جمعيت مبتلايان به ويروس كرونا، فوت شده و 63213912 نفر، معادل 81/0 درصد جمعيت جهان و 04/72 درصد مبتلايان به ويروس كرونا بهبود يافته‌اند. در جدول 1 رده‌بندي كشورها براساس رتبه شاخص توسعه انساني آنها آمده است. در ستون شماره (1): رتبه جهاني كشور از نظر جمعيت، ستون شماره (2): رتبه جهاني كشور از نظر تعداد مبتلايان به ويروس كرونا نسبت به تعداد جهاني آن، ستون شماره (3): رتبه جهاني كشور از نظر تعداد بهبودي مبتلايان به ويروس كرونا نسبت به تعداد جهاني مبتلايان و ستون شماره (4): رتبه جهاني كشور از نظر تعداد مرگ مبتلايان به ويروس كرونا نسبت به تعداد جهاني مرگ مبتلايان آمده است. رتبه‌هاي تكراري شاخص توسعه انساني به ‌دليل امتياز يكسان دو يا سه كشور ظاهر شده است. همان‌گونه كه مشاهده مي‌شود شاخص توسعه انساني تنها براي 189 كشور ولي آمار ويروس كرونا در بين تمامي 220 كشور جهان درگير مورد بررسي قرار گرفته است. بنابراين ستون‌هايي كه با شماره 1 تا 4 در جدول 1 آمده‌اند مي‌تواند بين 1 تا 220 باشد. 
بررسي آماري 15 كشور نخست از نظر شاخص توسعه انساني
در بين 15 كشور نخست از نظر رتبه‌بندي شاخص توسعه انساني يعني از نروژ تا نيوزيلند، بيشترين ابتلا به ويروس كرونا به ترتيب مربوط به انگلستان، آلمان و هلند و كمترين ابتلا به ويروس كرونا به ترتيب مربوط به نيوزيلند، ايسلند و هنگ‌كنگ است. در بين اين كشورها بيشترين بهبودي به ترتيب مربوط به آلمان، انگلستان و سوييس و كمترين بهبودي به ترتيب مربوط به نيوزيلند، ايسلند و هنگ‌كنگ است. لازم به ذكر است آمار ميزان بهبودي در مورد كشورهاي سوئد و هلند مشخص نيست. در بين اين كشورها بيشترين مرگ به ترتيب مربوط به انگلستان، آلمان و هلند و كمترين مرگ به ترتيب مربوط به هنگ‌كنگ، نيوزيلند و ايسلند است. براساس اين آمار كشور آلمان كه آزمايش‌هاي غربالگري زيادي را در مورد جمعيت كشور انجام دادند، در مقايسه با كشور انگلستان كه فقط افراد بدحال مشكوك به كرونا آزمايش شده‌اند، مرگ‌ومير كمتري داشته‌ است. به منظور بررسي دقيق‌تر اين آمار، ميزان بهبودي و مرگ هر كشور به نسبت مبتلايان همان كشور مورد بررسي قرار گرفت و نتايج حاصل در جدول 2 ليست شدند. در ستون شماره (1): رتبه جهاني كشور از نظر تعداد بهبودي مبتلايان به ويروس كرونا نسبت به تعداد مبتلايان همان كشور و در ستون شماره (2): رتبه جهاني كشور از نظر تعداد مرگ مبتلايان به ويروس كرونا نسبت به تعداد مبتلايان همان كشور آورده شده است. براساس اين آمار، در بين 15 كشور نخست از نقطه‌نظر شاخص توسعه انساني بيشترين بهبودي به ترتيب مربوط به سنگاپور، ايسلند و نيوزيلند و كمترين بهبودي به ترتيب مربوط به بلژيك، ايرلند و انگلستان است. در بين اين كشورها بيشترين مرگ به ترتيب مربوط به استراليا، بلژيك و انگلستان و كمترين مرگ به ترتيب مربوط به سنگاپور، ايسلند و دانمارك است. 
بررسي آماري 15 كشور آخر از نظر شاخص توسعه انساني
در بين 15 كشور آخر از نظر رتبه‌بندي شاخص توسعه انساني يعني از نيجر تا جمهوري خلق كنگو، بيشترين ابتلا به ويروس كرونا به ترتيب مربوط به بروندي، اريتره و ليبريا و كمترين ابتلا به ويروس كرونا به ترتيب مربوط به موزامبيك، جمهوري خلق كنگو و گينه است. در بين اين كشورها بيشترين بهبودي به ترتيب مربوط به موزامبيك، جمهوري خلق كنگو و گينه و كمترين بهبودي به ترتيب مربوط اريتره، بروندي و يمن است. در بين اين كشورها بيشترين مرگ به ترتيب مربوط به ليبريا، موزامبيك و بوركينافاسو و كمترين مرگ به ترتيب مربوط به بروندي، سيرالئون و يمن است. در اين بخش نيز به منظور بررسي دقيق‌تر اين آمار، ميزان بهبودي و مرگ هر كشور به نسبت مبتلايان همان كشور مورد بررسي قرار گرفت و نتايج حاصل در جدول 2 ليست شدند. براساس اين آمار، در بين 15 كشور آخر از نقطه‌نظر شاخص توسعه انساني بيشترين بهبودي به ترتيب مربوط به آفريقاي مركزي، گينه بيسائو و گينه و كمترين بهبودي به ترتيب مربوط به اريتره، نيجر و يمن است. در بين اين كشورها بيشترين مرگ به ترتيب مربوط به يمن، ليبريا و چاد و كمترين مرگ به ترتيب مربوط به اريتره، بروندي و گينه است.
جمع‌بندي
در بين تمامي كشورهاي جهان بالاترين ميزان مرگ نسبت به مبتلايان هر كشور به ترتيب متعلق به يمن، صحراي غربي و مكزيك كه به ترتيب از هر 1000 نفر مبتلا، 290، 100 و 88 نفر مي‌ميرند. اين آمار در بين 15 كشور آخر از نقطه‌نظر شاخص توسعه انساني مربوط به يمن، ليبريا و چاد كه به ترتيب از هر 1000 نفر مبتلا، 290، 47 و 45 نفر مي‌ميرند. در بين 15 كشور نخست از نقطه‌نظر شاخص توسعه انساني اين آمار مربوط به استراليا، بلژيك و انگلستان است كه به ترتيب از هر 1000 نفر 32، 30 و 27 نفر مي‌ميرند. لازم به ذكر است ميانگين جهاني 22 نفر از هر 1000 نفر مبتلا است. در بين تمامي كشورهاي جهان بالاترين ميزان بهبودي نسبت به مبتلايان هر كشور به ترتيب متعلق به ماكائو، جزاير مارشال و ساموآ با 100 درصد بهبودي است. اين آمار در بين 15 كشور آخر از نقطه‌نظر شاخص توسعه انساني مربوط به آفريقاي مركزي، گينه بيسائو و گينه است كه به ترتيب از هر 1000 نفر مبتلا، 983، 977 و 953 نفر بهبودي خود را به دست مي‌آورند. در بين 15 كشور نخست از نقطه نظر شاخص توسعه انساني اين آمار مربوط به سنگاپور، ايسلند و نيوزيلند است كه به ترتيب از هر 1000 نفر 995، 973 و 960 نفر بهبودي خود را به دست مي‌آورند. لازم به ذكر است ميانگين جهاني 720 نفر از هر 1000 نفر مبتلا است.افزون بر تفاوت‌هاي سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي كشورها در تهيه آمار، عواملي همچون تفاوت در سيستم‌هاي بهداشتي و درماني كشورها همچون وجود دستگاه‌هاي تنفس مصنوعي (ونتيلاتور) براي حمايت از بيماران تنفسي و پيش از همه‌گيري كرونا، كيفيت كيت‌هاي آزمايشي و ثبت آنها، قانونمداري و مقرراتي بودن كشورها، عدم يك توافق بين‌المللي براي ثبت ابتلا، مرگ و بهبودي بر اثر كرونا و ... همگي در تشكيك در صحت و سقم اين رده‌بندي‌ها موثر است. آمار‌ها نشان مي‌دهد به رغم انتظار، قاره آفريقا، نسبت به قاره اروپا، امريكا و آسيا با شمار كمتر مرگ و مير ناشي از ويروس كرونا مواجه است. دليل اين امر را مي‌توان در اين موارد دانست: در حالي‌كه بسياري از كشورهاي دنيا، از جمله كشورهاي غربي پس از اطلاع از همه‌گيري ويروس كرونا، اقدامات موثري انجام ندادند، بيشتر دولت‌هاي كشورهاي آفريقايي براي حفاظت از جان مردم خود، اين موضوع را جدي گرفتند و به محض مشاهده اولين موارد ابتلا مرزهاي خود را بسته، پروازها را لغو و قرنطينه مكان‌هاي آلوده را شروع كردند. در تمام كشورهاي آفريقايي به محض اطلاع‌رساني سازمان جهاني بهداشت در مورد بيماري ويروس كرونا و حتي پيش از گزارش اولين مورد ابتلا در قاره آفريقا، برنامه‌اي جامع در سطح قاره‌اي و منطقه‌اي براي مقابله با ويروس كرونا، تدوين كردند. افزون بر اين، تراكم جمعيتي پايين كشورهاي آفريقايي، تردد كمتر مردم اين مناطق نسبت به ساير كشورها، ساختار سني جوان كشورهاي آفريقايي، نژاد مقاوم‌تر آنها نسبت به ساير دنيا از ديگر مواردي هستند كه به كنترل بهتر شيوع ويروس كرونا در بين كشورهاي آفريقايي كمك كرده است. 
بررسي آماري كشور ايران
بر اساس آخرين رده‌بندي كشورها بر مبناي شاخص توسعه انساني، كشور ايران با كسب امتياز 783/0 و بهبود 6/0 درصدي آن نسبت به سال قبل، از رتبه 71 در سال 2019 به رتبه70 ارتقا يافته است. براساس آمار سازمان بهداشت جهاني در بحث همه‌گيري ويروس كرونا تا 19 دي‌ماه 1399، ايران با داشتن 08/1 درصد جمعيت جهان، به عنوان 18 اُمين كشور پر جمعيت جهان است. از اين جمعيت، 1261903 نفر، معادل 44/1 درصد از كل مبتلايان جهان، به عنوان 15اُمين كشور جهان از نظر تعداد مبتلايان به ويروس كرونا شناخته شده است. اين ميزان بيش از ميانگين جهاني، 12/1 درصد كل جمعيت جهان، است. در بين اين تعداد مبتلا، متاسفانه 55830 نفر جان خود را از دست داده‌اند. اين تعداد مرگ‌ومير بر اثر ويروس كرونا معادل 42/4 درصد از كل مبتلايان كشور (رتبه 14 جهاني) و معادل 24/1 درصد از مرگ و ميرجهاني (رتبه 17 جهاني) است. اين ميزان بيش از دو برابر ميانگين جهاني، 16/2 درصد مرگ افراد مبتلا است. در اين ميان، 1040521 نفر بهبودي خود را بازيافته‌اند. اين ميزان معادل 46/82 درصد از كل مبتلايان كشور (رتبه 119 جهاني) و معادل 65/1 درصد از بهبوديافتگان جهاني (رتبه 13 جهاني) است. اين ميزان بيش از ميانگين جهاني، 04/72 درصد بهبودي افراد مبتلا است.
جمع‌بندي
به‌رغم بالاتر بودن ميزان بهبودي مبتلايان به ويروس كرونا نسبت به ميانگين جهاني، ولي بالاتر بودن ميزان ابتلا و مرگ‌ومير بر اثر ويروس كرونا نسبت به ميانگين جهاني در كشور ايران، قابل توجه و بررسي است. هنگامي كه كشور ما با بحران ويروس كرونا مواجه شد، ركود اقتصادي، تورم بالا، كاهش درآمد واقعي مردم و تحريم‌هاي بين‌المللي منجر به افزايش تعداد خانوارهاي زير خط فقر شده بود. در چنين شرايطي، جامعه از يك سو با كاهش سرمايه‌گذاري در بخش بهداشت و درمان و از سوي ديگر نبود منابع مالي كافي براي حمايت از شاغلان بخش‌هاي رسمي-غيررسمي و دولتي- خصوصي مواجه شد. طبيعتا در چنين شرايطي وضعيت زندگي براي فرودستان و گروه‌هاي آسيب‌پذير دشوارتر شده و بيش از سايرين در معرض خطر ابتلا و مرگ بر اثر ويروس كرونا قرار داد. در كنار اين تلخي‌ها، بحران ناشي از ويروس كرونا توانست با بهبود روابط بخش‌هاي مختلف جامعه، روحيه همدلي و همراهي را افزايش و همبستگي اجتماعي را تقويت كند. اين تجربه را مي‌توان به عنوان الگويي براي حل ساير مشكلات كشور از آلودگي هوا تا فساد شبكه بانكي انتخاب كرد.
دولت به عنوان متولي فرهنگ و بهداشت كشور، بايد علاوه بر اينكه درصدد مبارزه و مهار بحران ويروس كرونا باشد، نگاهي جدي به شرايط كشور بعد از حل بحران كرونا داشته باشد و از همين امروز براي درمان روحي-رواني جامعه در ماه‌هاي آتي برنامه‌هاي لازم را تدوين و نحوه اجراي آنها را مشخص كند. در غير اين‌ صورت در آينده با بحران‌هاي جديد اجتماعي ناشي از آسيب‌هاي روحي-رواني افراد مواجه خواهيم شد.
سخن آخر
در دوران بحران ويروس كرونا، كشورها با تغيير اولويت‌ها تلاش كردند اين ويروس را از كشور خويش بيرون كنند و سلامتي شهروندان‌شان را برقرار سازند. پذيرفتند كه تا زمان كشف واكسن و داروي موثر، زدن ماسك و حفظ فاصله‌گذاري اجتماعي، حتي اگر معضلاتي براي اقتصاد كشورشان داشته باشد، بهترين و كارآمدترين روش براي مهار و كنترل ويروس كروناست. شيوع ويروس كرونا توانست با افزايش خرد جمعي انسان‌ها و بهبود همبستگي بين آنها، همه انسان‌ها را صرف‌نظر از زبان، نژاد و مليت همانند اعضاي يك پيكر در كنار يكديگر قرار دهد. با وجود اين قضاوت در ابعاد مختلف اين دوران را بهتر است به آينده موكول كرد. بحث توسعه انساني نيز طبيعتا از اين قاعده مستثنا نبوده و به‌رغم تاييد بر كيفيت سياستگذاري و راهبردهاي چند بعدي توسعه انساني بهتر است تا زمان ارايه گزارش توسعه انساني 2021، كه بر مبناي آمارهاي سال 2020 تهيه مي‌‌شود، صبر كرد. 
دانش‌آموخته فيزيك
منابع:
سایت: http://hdr.undp.org
سایت: ttps://www.worldometers.info/coronavirus