اظهارات جنجالي مكرون
در‌خصوص اضافه كردن عربستان به مذاكرات برجام
فرانسه به كدام برجام
متعهد است؟
شهاب شهسواري
ميزگرد روز جمعه امانوئل مكرون با خبرنگاران، با ادعاي يك رسانه سعودي در مورد اظهارات او درباره ضرورت مشاركت «عربستان و متحدانش» در مذاكرات برجام، خبرساز شد. هر چند هيچ رسانه‌اي جز شبكه خبري العربيه، نزديك به دربار سعودي، اين اظهارنظر امانوئل مكرون را بازنشر نكرده است، اما شباهت اين اظهارات منتسب به مكرون با سياست‌هاي پيشين دولت فرانسه در آستانه توافق هسته‌اي ميان ايران و 6 قدرت جهاني و اظهارات اخير وزير خارجه فرانسه در‌خصوص شروط فرانسه براي اجراي تعهداتش در برجام، باعث شد تا نسبت به موضع فرانسه در مورد به بازگشت طرف‌هاي برجام به اجراي تعهدات‌شان براساس اين توافق ترديدهايي ايجاد شود. تهران مدت‌هاست كه از رفتارهاي دولت‌هاي اروپايي در ادعاي تعهد به برجام و جاخالي دادن از اجراي عملي آن، ناخرسند است، اما در روزهايي كه گمانه‌زني‌هايي در مورد احتمال بازگشت امريكا به برجام مطرح مي‌شود، يكي از دولت‌هايي كه در طول سال‌هاي گذشته، شعار تعهد همه طرف‌ها به برجام را سر مي‌داد، علنا خواستار تغيير آن به نفع خودش مي‌شود. در حالي كه مقام‌هاي ايران علنا به امريكا پيام داده‌اند كه پيش از بازگشت اين كشور به تمامي تعهدات اين كشور در قالب برجام و رفع همه تحريم‌ها، ايران از گام‌هاي متقابل خود براي كاهش تعهدات برجامي باز نخواهد گشت، حالا مقام‌هاي فرانسوي بار ديگر از بازنگري در برجام، اضافه كردن كشورهاي عربي به توافق و توافقنامه جديد سخن مي‌گويند. ايران بارها اعلام كرده است كه نه حاضر به مذاكره توافقي ديگر به جاي برجام است و نه مذاكره در مسائل منطقه‌اي را با حضور كشورهاي ديگر مي‌پذيرد. اين اظهارنظرها همزمان با روي كارآمدن دولت جديد در امريكا، يادآور اظهارات جنجالي لوران فابيوس، وزير خارجه پيشين فرانسه در آستانه امضاي برجام بود كه با مانع‌تراشي در مقابل توافق، تعهدات ايران را ناكافي توصيف مي‌كرد و ادعا مي‌كرد پاريس مخالف امضاي اين توافق است. رويكرد فابيوس در مقابل برجام، در رسانه‌هاي ايراني به سياست «پليس بد فرانسوي» مشهور شد. حالا بار ديگر به نظر مي‌رسد دولت فرانسه در حال احياي همان سياست هميشگي، براي به مرگ گرفتن برجام با هدف به تب راضي شدن ايران است. مقام‌هاي امريكايي، از جمله رييس‌جمهور، وزير خارجه و مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور، هر چند در نخستين اظهارات خود در مورد برجام، تلاش كرده‌اند تا اندازه‌اي جانب احتياط را رعايت كنند و البته مخالفت قاطع خود را با سياست فشار حداكثري دولت پيشين برجسته كنند، اما گاه و بيگاه از اصلاح برجام و رسيدن به توافق سخت‌تر و طولاني‌تر سخن مي‌گويند، پيشنهادي كه تهران، قاطعانه پذيرش آن را پيشاپيش رد كرده است.تلويزيون العربيه گزارش داده است، امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه در ميزگردي با خبرنگاران به خبرنگار اين تلويزيون گفته است: «گفت‌وگو با تهران بسيار سختگيرانه خواهد بود، ما بايد متحدان‌مان را در منطقه، از جمله عربستان‌سعودي در يك توافق هسته‌اي مشاركت دهيم.» العربيه به نقل از مكرون نوشته است: «بايد اعتماد و اطمينان در عربستان را افزايش دهيم و بايد آنها را در هر توافقي كه با ايران انجام مي‌شود شريك كنيم.» در اين گزارش همچنين از مكرون نقل شده است كه «فرصت ناچيزي براي جلوگيري از تسليح ايران به سلاح اتمي وجود دارد.» اظهارات مكرون در مورد اعتماد‌سازي براي رياض در شرايطي بيان مي‌شود كه حتي امريكا به عنوان بزرگ‌ترين حامي عربستان‌سعودي نيز با روي كارآمدن دولت جديد در واشنگتن، در حال بازنگري در روابط نظامي خود با عربستان‌سعودي به دليل جنايات سعودي در يمن و مسائل حقوق بشري است، به گزارش رسانه‌ها، واشنگتن نه تنها قراردادهاي فروش تسليحات به سعودي را معلق كرده است، بلكه متحدان خود از جمله بريتانيا را هم تحت فشار گذاشته است تا در روابط نظامي خود با رياض تجديدنظر كنند. اما فرانسه هنوز يكي از اصلي‌ترين تامين‌كنندگان سلاح براي عربستان‌سعودي و متحدش، امارات است. مكرون براي اجراي طرح‌هايش در لبنان، به حمايت قاطع عربستان نياز دارد، مساله‌اي كه تا حدي مي‌تواند انگيزه اظهارات ضدايراني او براي جلب نظر حاكمان رياض را نشان دهد.
تهران: موضع نسنجيده نگيريد
سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه در واكنش به اظهارات اخير رييس‌جمهور فرانسه، آقاي مكرون را به خويشتن‌داري و پرهيز از مواضع شتابزده و نسنجيده دعوت كرد. سخنگوي وزارت امور خارجه اظهار داشت: برجام يك توافق چندجانبه بين‌المللي است كه توسط قطعنامه 2231 شوراي امنيت تاييد و تثبيت شده و به هيچ‌وجه قابل مذاكره مجدد نبوده و طرف‌هاي آن هم مشخص و غير‌قابل تغيير هستند. خطيب‌زاده افزود: امريكا از اين توافق خارج شده و اروپا در حفظ آن ناتوان بوده است و اگر تمايلي به احيا و حفظ برجام وجود دارد راه‌حل آن ساده است؛ امريكا به برجام بازگردد و تمامي تحريم‌هاي برجامي و غير‌برجامي كه در دوره رييس‌جمهور پيشين آن كشور وضع شده‌اند را رفع نمايد. سخنگوي وزارت امور خارجه در ادامه اظهار داشت: اگر مقامات فرانسوي نگران فروش تسليحاتي هنگفت خود به كشورهاي عرب حوزه خليج‌فارس هستند، بهتر است در سياست‌هاي خود تجديدنظر كنند. خطيب‌زاده تاكيد كرد: تسليحات فرانسوي در كنار ديگر سلاح‌هاي غربي نه تنها مسبب قتل عام و كشتار هزاران يمني است، بلكه عامل اصلي بي‌ثباتي در منطقه خليج‌فارس بوده و بدون توقف سيل صادرات تسليحاتي فرانسه، انگليس، امريكا و ديگران، نمي‌توان انتظار ثبات و آرامش در اين منطقه حساس را داشت.
خط مشترك
اظهارات مكرون، مشابه صحبت‌هايي است كه در طول هفته‌هاي گذشته از سوي ژان ايو لو دريان وزير خارجه فرانسه در مورد ناكافي بودن برجام و لزوم اضافه كردن مذاكرات منطقه‌اي و موشكي در گفت‌وگو با تهران، مطرح شده بود. ژان ايو لودريان وزير امور خارجه فرانسه در گفت‌وگو با يك نشريه ژورنال دو ديمانش با انتقاد از سياست‌هاي رييس‌جمهور كنوني امريكا در قبال ايران اظهار داشت: دولت ترامپ رويكردي را انتخاب كرد كه به آن كارزار حداكثري عليه ايران گفته مي‌شود. نتيجه‌اش اين است كه اين استراتژي خطر و تهديد را افزايش داده است. لودريان با تاكيد بر اينكه «اين رويكرد بايد متوقف شود» بدون ارايه مدرك و اساسي مدعي شد: از نظر من ايران به وضوح در حال ساخت ظرفيت تسليحات هسته‌اي است. لودريان در ادامه گزافه‌گويي‌هاي خود گفت: «حتي اگر هر دو طرف به اين توافق برگردند، كافي نخواهد بود. لازم است كه گفت‌وگوهاي سختي درباره فعاليت‌هاي منطقه‌اي و موشكي بالستيك ايران داشته باشيم.» اين اظهارنظر وزير خارجه فرانسه با واكنش تند همتاي ايراني او مواجه شد. محمد‌جواد ظريف با انتشار توييتي به زبان انگليسي خطاب به ژان ايو لو دريان، نوشت: «همكار محترم: شما دوران كاري خود را در كابينه با فروش سلاح به جنايتكاران جنگي سعودي آغاز كردي. از حرف‌هاي پوچ و مهمل درباره ايران دست بردار... از حفاظت از جنايتكاراني كه منتقدان خود را با اره تكه‌تكه و از جنگ‌افزارهاي ساخت «شما» براي سلاخي كودكان در يمن استفاده مي‌كنند، دست برداريد.»
مشكلات داخلي مكرون
كمي بيشتر از يك سال ديگر به انتخابات رياست‌جمهوري در فرانسه باقي مانده است. وضعيت امانوئل مكرون، بعد از چهار سال رياست‌جمهوري در افكار عمومي چندان مناسب نيست. راست‌گرايان افراطي فرانسه به رهبري مارين لوپن كه در انتخابات گذشته يك تهديد جدي براي مكرون بودند، حالا از هر زمان ديگري در نظرسنجي‌ها وضعيت بهتري پيدا كرده‌اند. مشكلات اقتصادي ناشي از شيوع بيماري كرونا، چند عمليات تروريستي متوالي در خاك فرانسه و شكست ابتكارهاي سياسي امانوئل مكرون در طول سال‌هاي گذشته، باعث شده است تا محبوبيت امانوئل مكرون به شدت كاهش پيدا كند. براساس نظرسنجي‌ها اگر انتخابات رياست‌جمهوري فرانسه همين امروز برگزار شود، لوپن با 26درصد آرا از مكرون با 24 درصد آراي پيش است.
مرد ابتكارهاي شكست‌خورده
اين نخستين‌بار نيست كه مكرون، ايده‌هايي را در مورد مذاكره با ايران مطرح مي‌كند. دو سال و نيم پيش بود كه امانوئل مكرون با پيشنهاد ميانجي‌گري ميان ايران و امريكا براي بازگشت ايران به تعهدات هسته‌اي و بازگشت امريكا به توافق هسته‌اي مطرح كرد. با وجود چندين‌بار رايزني ميان حسن روحاني، رييس‌جمهور اسلامي ايران با رييس‌جمهور فرانسه و حتي تلاش مكرون براي برگزاري يك نشست سه‌جانبه ميان روساي جمهوري ايران و امريكا با ميانجي‌گري خودش در نيويورك، ايده‌هاي مكرون كه در آن دوران ادعا مي‌كرد «دوست نزديك» ترامپ است به نتيجه‌اي نرسيد. مكرون اين روزها گرفتار ابتكار ديگرش براي حل و فصل تنش‌هاي سياسي و اوضاع اقتصادي لبنان است. او كه بلافاصله بعد از انفجار فاجعه‌بار در بندر بيروت به لبنان رفته بود، يك برنامه سياسي براي اصلاحات در لبنان و كمك‌هاي بين‌المللي به اين كشور ارايه داد. اما از آن زمان تاكنون نه خبري از كمك‌هاي خارجي است و نه توافق سياسي ميان گروه‌هاي رقيب. اين روزها دوباره اعتراضات اجتماعي در لبنان در واكنش به مشكلات اقتصادي شعله‌ور شده است و مكرون اعلام كرده كه قصد دارد به زودي براي سومين‌بار متوالي به بيروت سفر كند.
نخستين تماس‌هاي نماينده جديد امريكا در امور ايران
نماينده ويژه دولت جديد امريكا در امور ايران با مقام‌هاي ارشد سه متحد اروپايي واشنگتن كه طرف توافق هسته‌اي با ايران هستند، در مورد آخرين تحولات مربوط به برجام و راه‌هاي حفظ آن گفت‌وگو كرد. خبرگزاري رويترز روز جمعه به نقل از يك ديپلمات اروپايي كه هويت او را فاش نكرده، گزارش داد كه رابرت مالي روز پنجشنبه با مديران سياسي بريتانيا، فرانسه و آلمان درباره برجام رايزني كرده است. به گفته منبع رويترز، مالي در اين گفت‌وگوها كه مشخص نيست به صورت جداگانه انجام شده يا گروهي، خواستار شنيدن نظرات قدرت‌هاي اروپايي و ارزيابي‌هاي آنها در مورد وضعيت كنوني توافق بود.