بحران ارمنستان و جنگ نيابتي مسكو و آنكارا
اشكان هادي
ارمنستان كه در ماه جولاي سال گذشته پس از چهار سال مجددا در مساله قره‌باغ وارد درگيري با آذربايجان شد، سياست داخلي آرامي را پشت‌سر نمي‌گذارد. صحنه سياست داخلي ارمنستان به سمت آشوب پيش مي‌رود و موضع‌گيري شتاب‌زده تصميم‌گيرندگان سياسي ارمنستان مي‌تواند اوضاع اين كشور را پيچيده كند.
قرقيزستان نخستين كشور از كشورهاي محصول فروپاشي شوروي سابق بود كه نظام سياسي خود را از رياست‌جمهوري به پارلماني تغيير داد، اين تغيير نيز تحت‌تاثير انقلاب لاله‌اي سال 2005 و ناآرامي‌هاي سال 2010 و با هدف شكستن تمركز قدرت در دستان رياست‌جمهوري شكل گرفته بود. بر اثر اين اتفاقات ابتدا عسكر آقايف و سپس قربان‌بيك باقي‌يف از سمت خود بركنار شدند و همان‌طور كه ذكر شد نظام پارلماني بر اين كشور حاكم شد.
از اين حيث ارمنستان دومين كشوري است كه نظام سياسي آن به نظام پارلماني تغيير كرده است. اين اتفاق كه در سال 2015 و با تصويب مجلس ملي ارمنستان صورت پذيرفت برگ تازه‌اي در صحنه سياسي اين كشور را ورق زد. اين تغيير بزرگ در يكي از كم‌حاشيه‌ترين و باثبات‌ترين كشورهاي منطقه نشانه‌اي بود از يك بلوغ سياسي.
اما نيكول پاشينيان نخستين نخست‌وزير نظام جديد ارمنستان با اتفاقات جديدي روبه‌رو است. پنجشنبه هفته گذشته ارتش ارمنستان از پاشينيان خواست تا استعفا بدهد. در اين درخواست كه به امضاي فرماندهان ارتش رسيده بود از پاشينيان خواسته شده تا به خواست مردم جامه عمل بپوشاند و از سمت خود كناره‌گيري كند.
در راس مخالفان پاشينيان، ژنرال اونيك گاسپاريان رييس ستاد مشترك نيروهاي مسلح ارمنستان قرار دارد. گاسپاريان كه در سال 2020 به اين سمت منصوب شد، چند ماه پس از تصدي اين پست نبرد ناگورنو قره‌باغ را تجربه كرد؛ نبردي كه نهايتا با توافق ميان آذربايجان و ارمنستان پايان يافت و به واگذاري بخش‌هايي از منطقه قره‌باغ از سوي ارمنستان به آذربايجان ختم شد.
اين اتفاق كه براي ارتش ارمنستان و بخش اعظمي از مردم اين كشور قابل هضم نبود، آغازي بود بر اعتراضات عليه نيكول پاشينيان. احزاب مخالف پاشينيان كه از چند ماه گذشته نسبت به مواضع سياسي او معترض بودند نيز خواستار استعفاي او شدند تا با اين عمل از بروز يك جنگ داخلي جلوگيري شود.
نخستين اقدام پاشينيان در اين مورد، بركناري ژنرال گاسپاريان به عنوان نوك پيكان مخالفان خود بود. او همچنين با اعلام نيت ارتش در جهت كليد زدن يك كودتاي نظامي عليه او، از مردم خواست تا به خيابان‌ها بيايند و كودتاي احتمالي را خنثي كنند.
تركيه واكنش سريعي نسبت به اين ماجرا داشت. مولود چاووش اوغلو نه تنها اقدام به كودتاي ارتش را غيرقابل قبول دانست بلكه پيشنهاد استعفا به دولت پاشينيان را نيز محكوم كرد. اقدام پاشينيان در برابر كودتاي ارتش مشابه با اقدام رجب طيب اروغان در برابر كودتاي سال 2016 نظاميان تركيه است، حضور مردم در خيابان‌ها و تلاش براي جلوگيري از به دست گرفتن كنترل اوضاع از سوي ارتش و مخالفان.
اما يكي ديگر از مهره‌هاي اين شطرنج سياسي نظامي، آرمن سركسيان است؛ رييس‌جمهور فعلي كه در سال‌هاي گذشته سفير ارشد ارمنستان بوده و در اروپا داراي روابط خوبي است.
سركسيان در ميان آشوب اخير به جانبداري از نظاميان پرداخت و اخراج گاسپاريان را خلاف قانون اساسي اعلام كرد. با اينكه رياست‌جمهوري نقشي تشريفاتي در سياست داخلي ارمنستان دارد اما با وجود روابط حسنه او با كشورهاي اروپايي هم‌اكنون وزن ترازوي قدرت به سمت نظاميان و به ضرر نخست‌وزير سنگين شده است.
اكنون و با گذشت چند روز از آغاز بحران، مخالفان نخست‌وزير سعي كرده‌اند تا مخالفت خود را وارد فاز تجمعات مردمي كنند تا كليت ماجرا شكل كودتاي نظامي به خود نگيرد. در اين راستا مردم مخالف پاشينيان به برخي ساختمان‌هاي دولتي ورود كرده و عليه او شعار داده، او را خائن خوانده و خواستار استعفاي او شدند.
شايد بتوان كل ماجرا را اين‌گونه تحليل كرد كه پاشينيان كه به طور كلي مخالف رابطه با روسيه بوده و پس از نبردهاي سال 2020 در برابر آذربايجان، تن به توافق با باكو داد اكنون مورد حمايت تركيه قرار گرفته و علاوه بر تركيه، آذربايجان نيز از روي كار آمدن نظامياني كه توافق فوق را لكه ننگ ارمنستان مي‌دانند بسيار ناخشنود خواهد بود. از اين منظر اگر در ادامه درگيري‌هاي داخلي شاهد نزديكي بيشتر پاشينيان به باكو و آنكارا بوديم نبايد متعجب باشيم. البته در صورت رخ دادن اين اتفاق شاهد مخالفت بيشتر مردم و نظاميان ارمنستان با نخست‌وزير خواهيم بود.
روسيه نيز كه روابط سردش با آذربايجان در ماه‌هاي اخير و پس از سرنگوني بالگرد Mi-24 روسيه در نوامبر سال گذشته توسط آذربايجان به شكلي علني در آمده، به احتمال قريب به يقين از نظاميان و مخالفان حمايت خواهد كرد. فعاليت‌هاي ارتش ارمنستان، برگ جديدي از جنگ نيابتي روسيه و تركيه است كه نقش ارمنستان در اين جنگ نيابتي را دگرگون خواهد ساخت.
پژوهشگر مسائل بين‌الملل