چهل سال پس از شكست
كودتاي نظامي در اسپانيا
محمود فاضلي
مراسم چهلمين سالگرد كودتا در اسپانيا براي اولين‌بار بدون حضور خوان كارلوس پادشاه بازنشسته و نمايندگان احزاب ناسيوناليست و استقلال‌طلب در كنگره برگزار شد. در اين مراسم پادشاه فليپه ششم نقش پدرش را در شكست اين كودتا در 12 فوريه سال 1981 برجسته كرد و مدعي شد قاطعيت خوآن كارلوس اول در موفقيت دموكراسي نقشي تعيين‌كننده داشت. در نطق پادشاه كه به دليل اعتراضات اخير از اهميت ويژه‌اي برخوردار بود، به سه نكته «برجسته ساختن نقش مهم پادشاه خوآن كارلوس در دموكراسي، اشاره به تهديدهاي موجود عليه دموكراسي و لزوم تعهد شهروندان و نهادها به دفاع و حفظ دموكراسي و دفاع از خود به عنوان بالاترين نماينده پادشاهي پارلماني و سمبل يكپارچگي» اشاره شد. رييس كنگره نمايندگان نيز درباره شكننده بودن دموكراسي، قطبي كردن و ايجاد گسست در جامعه هشدار و نقش پادشاه خوآن كارلوس را در ادامه دموكراسي برجسته كرد و مدعي شد دموكراسي با قاطعيت به حمله كودتاچيان به كنگره پاسخ داد و قصد آنها را براي پايان دادن به پلوراليسم ناكام گذاشت.
چند حزب كوچك اسپانيا نيز كه مجموعا 30 كرسي از 350 كرسي كنگره را تشكيل مي‌دهند بيانيه‌اي را در لزوم از بين بردن رژيم پا گرفته در سال 1978 به دليل پايه‌هاي ضددموكراتيك عامل سركوب، نابرابري، بي‌عدالتي و فساد منتشر كردند. پابلو ايگلسياس رهبر حزب پودموس علاوه بر عدم تشويق نطق پادشاه، در برابر خبرنگاران از تمجيد از پادشاهي كه خود به امارات گريخته و زنداني كردن فردي به خاطر يك توييت انتقاد كرد.
پادشاه سابق كه در آن زمان 43 سال داشت در جريان يك سخنراني تلويزيوني از روند برقراري دموكراسي كه نزديك به شش سال پيش از آن به دنبال مرگ فرانسيسكو فرانكو، ديكتاتور سابق آغاز شده بود، دفاع كرد. نظامياني كه وزرا و اعضاي پارلمان را گروگان گرفته بودند به دنبال سخنراني خوان كارلوس مجبور به پذيرش شكست كودتا شدند. فرانكو به عنوان يك ديكتاتور مصلحت‌گرا و فرصت‌طلب كه در سال‌هاي سياه سلطه او هميشه فضاي اختناق و عوام‌فريبي وجود داشت و در سال 1975 پس از 36 سال حكومت با مشت آهنين درگذشت، در وصيت‌نامه‌اش خوان كارلوس را به عنوان پادشاه جديد اسپانيا معرفي كرد. قانون اساسي جديدي كه عمدتا از نظرات هواداران فرانكو متاثر بود، به اين خواست فرانكو جنبه قانوني و حقوقي بخشيد. راي‌دهندگان در رفراندوم سال 1978 را تنها با يك گزينه روبرو كرد: «اگر دموكراسي مي‌خواهيد بايد با پادشاهي خاندان خوان كارلوس موافقت كنيد.»
خوان كارلوس كه در سال 2014 از سلطنت كناره‌گيري كرد، سال گذشته به دنبال چند رسوايي مالي تصميم گرفت در امارات ساكن شود. دستگاه قضايي اسپانيا در مجموع سه پرونده تحقيق عليه خوان كارلوس را به اتهام تخلفات مالي و مالياتي در دستور كار دارد. كارلوس كه تا همين چهار سال پيش پادشاه اسپانيا بود گرچه در سطح جامعه هواداراني داشت اما افشاي فساد و مخفي‌كاري، فقدان شفافيت و عدم پاسخگويي، وجهه او را بيش از آن خدشه‌دار كرد. آخرين بار كه او به هنگام اوج بحران اقتصادي، بيكاري، تورم و نارضايتي‌هاي عمومي، هوس شكار فيل در آفريقا را كرد، تصورش را هم نمي‌كرد كه بروز حادثه و شكستگي كمر، موجي از انتقاد و اعتراض در جامعه اسپانيا برانگيزد. اتهاماتي همچون پولشويي و فرار از ماليات كه اين اواخر در رسانه‌ها مطرح شد به‌طور غيرمستقيم وجهه و اعتبار فيليپه پادشاه جوان را هم با مشكل روبرو كرد. كاهش محبوبيت و كارآيي نظام سلطنتي اسپانيا آينده اين نظام را با ترديد روبرو كرده و بر شمار هواداران نظام جمهوري افزوده است. آمارها در اسپانيا نشان مي‌دهد كمتر از 50 درصد مردم حامي ادامه نظام سلطنتي بوده و 60 درصد آنها از ايده برگزاري همه‌پرسي براي تعيين نظام سياسي كشور حمايت كرده‌اند. نظرسنجي‌ها نشان مي‌دهد كه اكثريت شهروندان زير سي و پنج سال مخالف نظام پادشاهي بوده و بيشترين مدافعان سلطنت در افراد بالاي 55 سال ديده مي‌شود. البته كار مخالفان سلطنت براي تغيير نظام هم چندان آسان نيست. به لحاظ قانوني براي تغيير قانون اساسي به سه چهارم آرا در هر دو مجلس اسپانيا نياز است.
اسپانيا در حالي اين مراسم را برگزار كرد كه چندي پيش 271 نفر از اعضاي سابق نيروهاي مسلح اين كشور درخصوص ديكتاتوري اظهاراتي جنجالي مطرح كرده و از بابت پايان يافتن آن اظهار تاسف كردند! اين گروه از نظاميان بيانيه‌اي را صادر كرده و به موجب آن به دولت ائتلافي تحت رهبري سوسياليست‌ها در اسپانيا حمله كردند. آنها مدعي بودند اتحاد اسپانيا از سوي جدايي‌طلبان كاتالونيا در تهديد قرار گرفته و از بابت «وخامت دموكراسي» تاسف خوردند. اين گروه از واژه نامناسبي عليه حاميان استقلال كاتالونيا استفاده كردند. اين گروه نظاميان با نفرت از ائتلاف ميان حزب سوسياليست اسپانيا و حزب پودموس سخن گفتند.
همزمان با چهلمين سالگرد كودتا در اسپانيا، اعتراضات در شهرهاي مادريد، بارسلون و ديگر شهرهاي اسپانيا بابت دستگيري «پابلو هاسل» شاعر و خواننده اشعار اعتراضي ادامه داشت. معترضان به دستگيري يك هنرمند شيشه‌هاي برخي مغازه‌هاي بارسلون را شكستند و اعتراض خود را به 9 ماه حبس او نشان دادند. او به جرم انتشار توييت‌هايي موهن عليه پادشاه سابق اسپانيا، دربار، متهم‌كردن پليس به شكنجه و كشتن تظاهرات‌كنندگان، مخالفت با كشتار مردم يمن از سوي عربستان، انتقاد به فروش سلاح اسپانيا به عربستان، تمجيد از گروه اتا و القاعده محكوم به تحمل 9 ماه زندان شد. دستگيري او موجي از انتقادها را در زمينه نقض آزادي بيان در اسپانيا به همراه داشت. هاسل كه به داشتن ديدگاه‌هاي چپ‌گرايانه مشهور است بعد از عدم تسليم شدن به پليس براي طي‌كردن مجازاتش دستگير شد.