تركيه پيشنهاد تشكيل سازو‌كار سه‌جانبه افغانستان با مشاركت ايران و پاكستان داد
رقابت براي ابتكار عمل در بازي بزرگ
شهاب شهسواري
يك هفته بعد از افشاي نامه وزير خارجه ايالات متحده امريكا به رييس‌جمهور افغانستان در خصوص پيشنهاد جديد امريكا براي مذاكرات صلح اين كشور، رقابت ميان بازيگران خارجي براي در دست گرفتن ابتكار مذاكرات صلح در افغانستان شدت گرفته است. افغانستان كه دهه‌هاست در چارچوب جغرافياي سياسي جهان با عنوان «بازي بزرگ» لقب يكي از مهم‌ترين سرزمين‌هاي جهان براي قدرت‌هاي جهاني را گرفته است، بعد از نزديك به 40سال جنگ داخلي و دخالت خارجي، حالا بار ديگر موضوع رقابت قدرت‌هاي جهاني براي ابتكار عمل در آنچه «صلح افغانستان» خوانده مي‌شود، شده است. روسيه، تركيه و سازمان ملل متحد قرار است در طول هفته‌هاي آينده نشست‌هايي را با حضور نمايندگان طالبان، دولت افغانستان و بازيگران بين‌المللي برگزار كنند. در حالي كه قرار است در نشست مسكو با حضور نمايندگان روسيه، امريكا، چين، پاكستان، طالبان و دولت افغانستان موضوع صلح در افغانستان به ابتكار روسيه مورد مذاكره قرار گيرد، تركيه نيز اعلام كرده است بر اساس پيشنهاد دولت امريكا آمادگي دارد يك نشست ميان طالبان و دولت افغانستان برگزار كند. روز گذشته محمد حنيف اتمر، وزير خارجه افغانستان در گفت‌وگويي تلفني با همتاي تركيه‌اي خود مولود چاووش اوغلو، در مورد جزييات اين نشست رايزني كرد. اتمر قرار است در طول هفته جاري بعد از سفر به مسكو براي شركت در نشست صلح به ميزباني روسيه، به هندوستان هم سفر كند تا در مورد گفت‌وگوهاي پيش روي صلح افغانستان با مقام‌هاي هندي رايزني كند. همزمان با اين تحولات گزارش‌هاي مختلفي نيز در مورد نشست بين‌المللي پيشنهادي امريكا به ميزباني سازمان ملل متحد با حضور جمهوري اسلامي ايران و هند منتشر شده است. برخي رسانه‌هاي افغانستان نوشته‌اند كه قرار است جمعه هفته آينده سازمان ملل متحد ميزبان جلسه‌اي مجازي با حضور «وزراي خارجه كشورهاي تاثيرگذار» در افغانستان باشد. بر اساس پيشنهادي كه در نامه هفته گذشته وزير خارجه امريكا به رييس‌جمهور افغانستان مطرح شده بود، واشنگتن از سازمان ملل متحد خواسته است تا نشستي با حضور نمايندگان ويژه و وزراي خارجه كشورهاي «روسيه، چين، پاكستان، ايران، هند و ايالات متحده» در مورد افغانستان برگزار كند. وزير خارجه تركيه در گفت‌وگو با همتاي افغانستاني خود همچنين از عزم تركيه براي ايجاد يك چارچوب جديد چندجانبه در مورد افغانستان با مشاركت ايران، تركيه و پاكستان خبر داده است.
ورود رسمي تركيه به ميدان مذاكرات
روز يكشنبه، مولود چاوش اوغلو، وزير خارجه تركيه در تماسي تلفني با وزير خارجه افغانستان در خصوص برگزاري نشستي ميان دولت افغانستان و گروه شبه‌نظامي طالبان در تركيه گفت‌وگو كرد. در نامه‌اي كه هفته گذشته وزير خارجه امريكا براي رييس‌جمهور افغانستان نوشت، آمده بود: «ما همچنان از تركيه خواهيم خواست تا يك نشست سطح بلند را از هر دو طرف (جمهوري‌اسلامي افغانستان و گروه شبه‌نظامي طالبان) براي نهايي‌سازي يك توافقنامه صلح در هفته‌هاي آينده ميزباني كند.» بر اساس بيانيه‌اي كه وزارت خارجه افغانستان در مورد گفت‌وگوي تلفني وزراي خارجه تركيه و افغانستان منتشر كرده است، محمد حنيف اتمر، وزير خارجه افغانستان از آمادگي تركيه براي ميزباني نشست بيناافغاني در اين كشور ابراز خرسندي كرده است. آقاي اتمر ابراز اميدواري كرده است كه اين نشست گامي به جلو در راستاي تامين آتش‌بس و دستيابي به راه‌حل سياسي باشد. اعلام برگزاري نشست بيناافغاني در تركيه اين سوال را پيش آورده كه سرنوشت گفت‌وگوهاي جاري ميان گروه طالبان و نمايندگان دولت افغانستان در دوحه قطر كه از شش ماه پيش آغاز شده است، چه خواهد شد؟ وزارت خارجه افغانستان در بيانيه خود نوشته است كه طرف تركيه‌اي تاكيد كرده است نشست تركيه جايگزين روند دوحه نخواهد بود، بلكه مكمل آن است. نشست دوحه كه در پي توافق بهمن ماه گذشته ميان دولت پيشين ايالات متحده امريكا و گروه شبه‌نظامي طالبان طرح‌ريزي شد، قرار بود به توافق صلحي جامع ميان گروه‌هاي افغاني بينجامد، اما بعد از تعلل طولاني طالبان براي شركت در اين نشست، نهايتا از شهريور ماه سال 1399 عاقبت براي شركت در گفت‌وگو با نمايندگان حكومت افغانستان اعلام آمادگي كرد. روند گفت‌وگوهاي دوحه در طول نزديك به شش ماه هنوز به تعيين يك دستور كار براي مذاكرات منتهي نشده است و تنها يك سند به عنوان «شيوه‌نامه مذاكرات» ميان طرف‌هاي مذاكره‌كننده مورد توافق قرار گرفته است. امريكا در توافق سال گذشته به طالبان تعهد داده بود كه تا ارديبهشت ماه سال 1400تمامي نيروهاي خود و نظاميان خارجي كشورهاي ديگر را از خاك افغانستان خارج كند، اما با كندي مذاكرات در دوحه و فقدان دورنمايي براي توافق ميان دولت افغانستان و طالبان، امريكا تلاش مي‌كند تا به استفاده از يك روش سريع‌تر در مذاكراتي موازي، تا پيش از ضرب‌الاجل ارديبهشت ماه، طالبان و كابل را به يك توافق وادار كند. مولود چاوش اوغلو، وزير خارجه تركيه روز جمعه گفته بود كه قرار است نشست بيناافغاني تركيه از ماه آوريل آغاز شود. به نوشته خبرگزاري آناتولي، وزير خارجه تركيه گفته است: «اجلاس روند صلح افغانستان ماه آوريل در استانبول برگزار و در اين راستا يك نماينده ويژه در امور اين كشور تعيين خواهد شد.» در چنين شرايطي طالبان و حكومت افغانستان، تا زمان فرارسيدن ضرب‌الاجل امريكا براي خروج نيروهايش از افغانستان، فقط يك ماه فرصت خواهند داشت تا به يك توافق صلح دست پيدا كنند.
روند روسي براي صلح افغانستان
همزمان با فشار امريكا براي تشكيل چارچوب‌هاي موازي براي مذاكرات صلح افغانستان، مسكو نيز وارد عمل شده است تا بتواند ابتكار عمل در مسائل افغانستان را در اختيار خود بگيرد. ضمير كابلف، فرستاده ويژه رييس‌جمهور روسيه در امور افغانستان، هفته گذشته اعلام كرد كه قرار است نشستي به ميزباني روسيه، پنجشنبه هفته جاري در مسكو برگزار شود. در اين نشست قرار است علاوه بر نمايندگان دولت افغانستان، گروه‌هاي سياسي افغان و گروه شبه‌نظامي طالبان، نمايندگان دولت‌هاي چين، امريكا و پاكستان هم حضور داشته باشند. حمدالله محب، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور افغانستان، روز شنبه گفته است كه دولت افغانستان آمادگي دارد هم در نشست مسكو و هم در نشست استانبول مشاركت كند. قرار است امروز محمد حنيف اتمر، وزير خارجه افغانستان براي شركت در نشست مسكو به روسيه سفر كند. نشست مسكو در واقع در چارچوب ساختار تروييكا يا سه قدرت جهاني يعني امريكا، روسيه و چين برگزار مي‌شود كه پاكستان هم در در آن حضور پيدا مي‌كند. حامد كرزي، رييس‌جمهور پيشين افغانستان كه پيش از اين نيز به عنوان رييس هيات گروه‌هاي سياسي افغانستان براي مذاكره با طالبان به روسيه رفته بود، در نشست روز پنجشنبه به عنوان يكي از مهمانان مشاركت مي‌كند. هنوز مشخص نيست طالبان در چه سطحي در اين نشست مشاركت خواهد كرد.
دهلي‌نو، آماده ورود به مذاكرات افغانستان
واشنگتن مدتي است كه براي ايجاد موازنه در بازيگران خارجي افغانستان و تحت فشار گذاشتن پاكستان براي همكاري بيشتر در فرآيند سياسي افغانستان، از هند براي مشاركت در اين فرآيند دعوت مي‌كند. هندي‌ها هر چند در تازه‌ترين پيشنهاد امريكا براي تشكيل فرآيند تحت نظارت سازمان ملل متحد، در كنار ايران به عنوان يكي از طرف‌هاي اصلي مذاكرات مطرح شده‌اند، اما در فرآيند روسيه جايي براي آنها اختصاص پيدا نكرده است. اتمر، قرار است كه بعد از پايان نشست مسكو براي سفري به دهلي‌نو برود تا با مقام‌هاي هند در مورد نقش اين كشور در فرآيند گفت‌وگوهاي آينده صلح افغانستان رايزني كند.
بررسي طرح صلح جديد امريكا
به نوشته رسانه‌هاي افغانستان، زلمي خليل‌زاد، فرستاده ويژه وزارت خارجه امريكا در امور افغانستان، در سفر 10روز پيش خود به كابل، يك طرح جديد صلح براي افغانستان به مقام‌هاي اين كشور ارايه كرده كه بررسي اين طرح از روز يكشنبه در شوراي عالي مصالحه ملي افغانستان آغاز شده است. بر اساس طرح جديد امريكا براي صلح، قرار است بدون برگزاري انتخابات جديد يك دولت موقت با حضور نمايندگان طالبان در افغانستان تشكيل شود و زمينه‌هايي براي برگزاري يك انتخابات جديد براي تشكيل دولت تازه و نگارش قانون اساسي جديد را ايجاد كند. دولت افغانستان مخالفت خود را قبلا با چنين طرحي اعلام و تاكيد كرده كه قدرت را تنها از طريق برگزاري انتخابات واگذار خواهد كرد.