آيا حسن نيت، حسن نيت مي‌آورد؟

توضيح اعتماد: انتشار اين مطلب به معناي تاييد محتواي آن نيست و صرفا براي آشنايي مخاطبان روزنامه با نگاه كارشناسان غربي منتشر مي‌شود

همان‌طوركه روساي جمهور پيشين امريكا گفته‌اند، واداشتن ايران به مذاكره كار دشواري است، به ويژه وقتي اين كشور از سخنان خودتان عليه‌تان  استفاده  مي‌كند.
هنري رم، تحليلگر ارشد مسائل ايران در يادداشتي تفصيلي در فارن پاليسي درباره تجربه‌هاي مذاكراتي ايران و امريكا مي‌نويسد: انتخاب جو بايدن به عنوان رييس‌جمهور امريكا باعث شد ناظران اميدوار شوند ايران و امريكا مي‌توانند به سرعت به برجام بازگردند، اما به نظر مي‌رسد احياي توافق هسته‌اي سخت‌تر از چيزي بوده كه به نظر مي‌رسيد و دو طرف اكنون به يك بن‌بست رسيده‌اند. واشنگتن كه در سال 2018 از توافق با ايران خارج شد، اكنون از تهران مي‌خواهد براي بازگشت به توافق پاي ميز مذاكره بنشيند و در مورد ديگر مسائل نيز با طرف مقابل به توافق برسد. تهران  پيشنهاد  اوليه مذاكره را رد كرده است. روز پنجشنبه جمهوري اسلامي بار ديگر اعلام كرد ابتدا واشنگتن بايد با لغو تحريم‌ها قدم اول را بردارد. مقامات ايران براي اينكه منظور خود را به طرف مقابل بفهمانند، مدام يك جمله را تكرار كرده‌اند: اينكه حسن نيت است كه حسن نيت مي‌آورد. محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران در مقاله‌اي كه در ماه ژانويه در فارن افرز منتشر كرد، از اين عبارت استفاده كرد و از آن زمان تاكنون بارها به شكل‌هاي مختلف آن را تكرار كرده است. ديگر مقامات ايراني نيز همين موضع را اتخاذ كرده‌اند. هنري رم با اشاره به اينكه بسياري از سياستمداران غربي معتقدند استفاده ايران از اين عبارت چندان اهميتي ندارد، با يك يادآوري تاريخي مي‌نويسد: اما اگر كل تاريخچه روابط ايران و امريكا را در نظر بگيريم، اين عبارت كه اولين بار از زبان جورج بوش پدر شنيده شد، معناي خاصي دارد. وزير خارجه ايران آگاهانه به سخنان يكي از روساي جمهور پيشين امريكا اشاره مي‌كند، اما اين اظهارنظر مربوط به يك تلاش ديپلماتيك شكست‌خورده در 30 سال قبل است و معناي آن نيز در زمان خودش كاملا بد تفسير شده بود. حالا ايران با استفاده از اين نقل‌قول خواستار نگاهي دقيق‌تر به معناي واقعي استراتژي ديپلماتيك «حسن نيت، حسن نيت مي‌آورد»، علت شكست آن و نحوه به‌كارگيري آن در شرايط امروز است. زماني كه جورج بوش پدر در سال 1989 وارد كاخ سفيد شد، ايران اهميت چنداني در سياست خارجي او نداشت. برنامه هسته‌اي ايران نوپا بود، نفوذ اين كشور در منطقه محدود بود و تازه ايران از جنگي هشت ساله و ويرانگر با عراق خارج شده بود. اما بوش متعهد شد شهروندان امريكايي را كه در لبنان گروگان گرفته شده بودند، آزاد كند و دولت او اعتقاد داشت ايران نفوذ لازم بر شبه نظاميان گروگانگير را دارد. به همين دليل بود كه او خواستار كمك ايران شد. بوش در سخنراني مراسم تحليف خود به شهروندان امريكايي كه در خارج از وطن خود زنداني شده‌اند، اشاره كرد و گفت: مي‌توان در اين مورد به امريكا كمك كرد و ما نيز اين كمك را فراموش نخواهيم كرد. حسن نيت، حسن نيت مي‌آورد. بوش مي‌خواست ايران در كاهش تنش بين دو كشور قدم اول را بردارد و در عوض آن امريكا به نگراني‌هاي ايران رسيدگي كند. بوش در آن سخنراني گفت: حسن نيت مي‌تواند مسيري را باز كند كه تا ابد ادامه داشته باشد. جورج بوش پدر از سازمان ملل خواست پيام آن را به صورت خصوصي به ايران برساند و در ابلاغيه‌اي محرمانه به دولت دستور داد آماده برقراري رابطه عادي با ايران باشد. بوش براي نشان دادن جديت خود به دولت عمان كه همواره روابط خوبي با ايران داشت، گفت: آزادسازي آن گروگان‌ها پيش‌شرط ضروري براي بهبود روابط با ايران محسوب مي‌شود. رييس‌جمهور وقت ايران، اكبر هاشمي‌رفسنجاني اين پيشنهاد را پذيرفت، چراكه معتقد بود كاهش تنش در روابط با امريكا ارزش زحمتش را دارد. اما انجام اين كار براي او زمانبر و هزينه‌بر تمام شد. طي سه سال بعد، هشت گروگان امريكايي آزاد شدند و جسد دو تن ديگر كه يا خودشان از دنيا رفته يا در حبس كشته شده بودند به امريكا بازگردانده شد. آخرين گروگان در دسامبر 1991 آزاد شد. جيان دومنيكو پيكو، نماينده ويژه سازمان ملل، صراحتا اعلام كرد ايران و رفسنجاني در تسهيل آزادي گروگان‌ها نقش اصلي را بر عهده داشتند. ظريف كه در آن زمان ديپلماتي جوان بود، از نزديك در اين فرآيند مشاركت داشت. بوش چندين بار از ايران به خاطر كمكش تشكر كرد.   امروز برخي تحليلگران مي‌گويند  بوش در ازاي زحمات ايران هيچ كاري براي اين كشور انجام نداد. اما اين درست نيست.
نويسنده اين مطلب در ادامه به چند حركت انجام شده از سوي امريكا اشاره كرده و ادعا مي‌كند كه امريكا در سال‌هاي 1990 و 1991 چندين اقدام را براي نشان دادن «حسن نيت»  خود  انجام داد. اين كشور ممنوعيت واردات نفت ايران براي شركت‌هاي امريكايي را لغو كرد، پرونده تجهيزات نظامي كه به ايران تحويل نداده بود  را در دادگاه لاهه حل و فصل و از صدور قطعنامه سازمان ملل كه در آن عراق آغازگر تجاوز به ايران شناخته مي‌شد، حمايت كرد. البته امريكا اين اقدامات را تنها براي جبران كمك ايران در ماجراي گروگان‌ها انجام نداد، بلكه مي‌خواست ايران را قانع كند در جنگ خليج‌فارس در سال‌هاي 1990 و 1991 نقشي موثر ايفا كند و ايران نيز همين كار را كرد.
در آن زمان واشنگتن هيچ كانال ديپلماتيك مستقيمي با ايران نداشت. جيمز بيكر وزير خارجه اسبق امريكا مي‌گويد: امريكا تلاش كرد با ايران وارد مذاكره شود، اما تهران اين پيشنهاد را رد كرد. با اين وجود واشنگتن به اين نتيجه رسيد كه بايد حسن نيت بيشتري به تهران نشان دهد و در همين راستا در اواخر سال 1991 و اوايل 1992 مخفيانه شروع به بازنگري در سياست خود كرد تا ببيند چطور مي‌تواند با ايران كنار بيايد. با اين حال تا آوريل 1992 واشنگتن به اين نتيجه رسيد كه ايران خطرناك‌تر شده و استحقاق «حسن نيت» امريكا را ندارد. كاخ سفيد به ويژه نگران ارتباط ايران با ترور شاپور بختيار در فرانسه و بمب‌گذاري مرگبار يك كاميون در سفارت اسراييل در آرژانتين بود. نكته نگران‌كننده‌تر اين بود كه ايران سرعت دريافت مواد و فناوري هسته‌اي از آرژانتين، چين، آلمان، هند و روسيه را بالا برده بود. در آن زمان يكي از مقامات ايران اين مساله را مطرح كرد كه همه كشورهاي مسلمان بايد به سلاح اتمي دست پيدا كنند. سازمان جاسوسي امريكا در ارزيابي عمومي خود اعلام كرد تهران به دنبال دستيابي به توانمندي توليد سلاح اتمي است، اما اذعان داشت كه هنوز سال‌هاي زيادي مانده تا اين تهديد عملي شود. با وجود كمكي كه ايران در بحث آزادسازي گروگان‌ها به امريكا كرده بود، اوضاع براي دولت جورج بوش پدر به كلي عوض شده بود. از نظر تهران نيز امريكا زير قولش زده و يك گشايش بالقوه در روابط را خراب كرده بود.
امروز تهران ظاهرا با استفاده از همين بخش از تاريخ مي‌خواهد به دولت بايدن اين پيام را بدهد كه واشنگتن بايد قدم اول را بردارد، درست همان‌طوري كه بوش چند دهه قبل از ايران خواسته بود پيش‌قدم شود. با اين حال بايد به خاطر داشت كه احتمالا مثل ديگر مواردي كه شاهد بوده‌ايم، در نهايت انعطاف‌پذيري دو طرف به مرور بالا مي‌رود. 
البته ماجراي «حسن نيت، حسن نيت مي‌آورد» پيام‌هاي ديگري هم دارد كه احتمالا ايران قصد ارسال آن را نداشته است. نخست اينكه نشان داد اقدام مثبت اما بدون هماهنگي نمي‌تواند مبناي يك رابطه پايدار را به وجود بياورد. شايد تهران بخواهد امريكا ابتدا به برجام بازگردد يا حداقل به شكلي حسن نيت خود را نشان دهد. اما خارج از فضاي مذاكره يا حداقل ارتباط شفاف بين دو طرف، تاثير حسن نيت يكجانبه مي‌تواند بسيار محدود باشد و حتي باعث سوءبرداشت شود. مقامات امريكايي دارند بررسي مي‌كنند ببينند آيا بايد مشوق‌هايي را به ايران بدهند تا اين كشور راضي شود به مذاكره برگردد. اما در عين حال بايد مخاطرات و مزاياي اين رويكرد را در ذهن‌شان مرور كنند و به ويژه در نظر داشته باشند مقامات جمهوري اسلامي چه برداشتي از اين رويكرد امريكا خواهند داشت. علي لاريجاني، رييس سابق مجلس ايران، در مصاحبه‌اي با وب‌سايت دفتر مقام معظم رهبري ظاهرا به همين وضعيت اشاره مي‌كند و به واشنگتن هشدار مي‌دهد تلاش نكند با دادن شكلات ايران را فريب دهد. هفته گذشته يكي ديگر از مقامات ارشد ايران در گفت‌وگو با فايننشال تايمز از همين تعبير استفاده كرد و به امريكا هشدار داد اقداماتي در ابعاد كوچك مثل اين مي‌ماند كه به ايران آب‌نبات بدهيد. 
منبع: فارن پاليسي