چرخش ناگزير بن سلمان
امير موسوي
در سال 2020 زماني كه روشن شد دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده ديگر در كاخ سفيد نخواهد بود، سياست‌هاي منطقه‌اي عربستان سعودي به آرامي در مسير تغيير قرار گرفت. كاهش تنش‌ها و بازسازي روابط با كشورهاي حوزه خليج فارس از جمله مواردي بود كه عربستان در پي آن برآمد و به عنوان اولين اقدام به عادي‌سازي روابط با قطر پرداخت. رياض يك شبه و بدون اينكه به هيچ كدام از اهداف خود دست پيدا كرده باشد، در موضوع قطر از موضع خود كوتاه آمد و با دعوت شيخ تميم به عربستان نشان دادند كه مي‌توانند بدون پيش‌زمينه و طي كوتاه‌ترين زمان يكي از بحران‌هاي منطقه‌اي خود عبور كنند. با روي كار آمدن دولت بايدن شرايط بيش از پيش نيازمند تغيير بود. دموكرات‌ها كه همواره تلاش دارند تا با رعايت برخي ظواهر خود را ملتزم به رعايت حقوق بشر نشان دهند، فشارها عليه رياض در موضوع يمن را افزايش دادند و همين امر موجب شد، سران عربستان سعودي براي پايان دادن به اين مخاصمه 6 ساله به تكاپو بيفتند. همزمان با اين تحولات بايد اذعان كرد شرايط منطقه با 6 سال گذشته بسيار تفاوت پيدا كند. يمني‌ها بسيار قدرتمند شده‌اند و در هفته چندين بار اخباري از ضربات مهلك پهپادي و موشكي يمن به مواضع عربستان سعودي به گوش مي‌رسد. ضرورت تغيير احساس مي‌شد و برخي تلاش‌ها نيز به تسريع اين تغييرات كمك كرد. 3 حركت ويژه در اين راستا صورت گرفت: مسقط كه از ابتدا به عنوان كشوري طرفدار صلح و كاهش تنش مطرح بود به تلاش‌هايش براي ميانجي‌گري شدت بخشيد. قطر هم تلاش كرد در راستاي گسترش نقش ديپلماتيك خود در منطقه گام‌هايي بردارد و از همين رو به تبادل پيام‌ها ميان كشورهاي منطقه پرداخت. عراق نيز با تكيه بر روابط خوب با تهران و رياض در اين مسير گام برداشت و شايد مهم‌ترين دستاورد سفر اخير مصطفي كاظمي به عربستان نيز همين دستاورد ديپلماتيك بود. در اين سفر او نه توانست آورده‌اي اقتصادي داشته باشد و نه در حوزه روابط دو جانبه پيشرفتي داشت اما موفق شد در ميانجي‌گري موفق عمل كند. دركمتر از 10 روز پس از بازگشت كاظمي به عراق شاهد تشكيل جلسه در سطوح عالي امنيتي ميان ايران و عربستان در بغداد بوديم كه فايننشيال تايمز گزارش آن را منتشر كرد. هر چند هم ايران و هم عربستان سعودي هر دو اقدام به تكذيب اين گزارش كردند اما هيچ كدام از تكذيب‌ها قوي نبود. نه اظهارات سخنگوي وزارت خارجه ايران به اندازه‌اي محكم بود كه اطمينان پيدا كنيم مذاكراتي در جريان نيست و نه هيچ مقام رسمي عربستان حاضر شد به تكذيب اقدام كند. تنها يك مقام آگاه در رياض گفت‌وگوها با ايران را تكذيب كرد و از مجموع اين شرايط مي‌توان دريافت واقعا تحولاتي در اين زمينه در جريان است.
در آن ايام نزديك به 9 آوريل(اولين دور مذاكراتي كه فايننشيال تايمز گزارش آن را منتشر كرد) براي من كه در عراق حضور داشتم، روشن بود كه اتفاقاتي پيرامون ما در حال رخ دادن است و حتي شايع شده بود سردار قاآني گفت‌وگوهايي را پيرامون اين موضوع را پيش برده‌اند. اخيرا نيز ايران تحركات بسيار خوبي داشت و محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران در سفرهايي كه به بغداد، دوحه و مسقط داشت، تلاش كرد تا گفت‌وگوهايي با كشورهاي منطقه داشته باشد و باور من اين است كه اين گفت‌وگوها مي‌تواند تاثير زيادي روي موضوع يمن داشته باشد. اين وضعيت را نمادي از موفقيت همكاري مهم ديپلماسي و ميدان مي‌دانم چراكه همزمان با پيشرفت‌ها در ميدان، ديپلماسي قوي راهگشاي عبور از مشكلات گذشته است. از جمله اين پيشرفت‌هايي كه از آن مي‌نويسم موضوع مأرب است. يمني‌ها در آستانه باز پس‌گيري اين شهر قرار دارند و اگر اين اتفاق رخ دهد همان اتقاقي رخ خواهد داد كه پس از آزادسازي ادلب در سوريه شاهد آن بوديم.
از سوي ديگر بايد نگاهي هم به وضعيت ايالات متحده داشت. امريكايي‌ها مايل به درگير شدن بيشتر در بحران‌هاي خاورميانه نيستند و از همين رو به عربستان فشار مي‌‌آورند تا هر چه سريع‌تر به جنگ در يمن پايان دهد. همزمان گفت‌وگوها با ايران براي احياي توافق هسته‌اي را آغاز كرده‌اند و مايل نيستند تنش ميان تهران و رياض كه در سايه سياست فشار حداكثري دولت پيشين شدت يافته بود، در اين مسير دردسرساز شود. اظهارات محمد بن سلمان را نيز بايد در همين راستا ديد. عربستان تغييري آشكار در موضع خود داده و هر چند به 3 عامل هسته‌اي، موشكي و منطقه‌اي اشاره كرده اما مايل نيست جلوتر از امريكايي‌ها در اين مسيرگام بردارد. عربستان به توسعه فكر مي‌كند و براي سال 2030 اهداف بلندپروازانه‌اي ترسيم كرده است. از همين رو هم از گذشته درس‌هايي گرفته و مايل نيست اهدافش را قرباني اشتباهات منطقه‌اي رياض كند.
به نظر مي‌رسد با توجه به مجموعه تحولات،گفت‌وگوهاي صورت گرفته مذاكرات ايران و عربستان شانس خوبي براي موفقيت دارد از آن رو كه جمهوري اسلامي ايران در سطوح بالا سياست كاهش تنش منطقه‌اي را دنبال مي‌كند و عربستان نيز به اين كاهش تنش نيازمند است.